یادداشت/

تبیین اهميت و ويژگيهاي شرکت های دانش بنیان

رشد شتابان توسعه علم و فناوری در دهه های اخیر باعث شده است که نقش دانش و فناوری در اقتصاد بیش از پیش پر رنگ شود.

به گزارش سبلانه، رشد شتابان توسعه علم و فناوری در دهه های اخیر باعث شده است که نقش دانش و فناوری در اقتصاد بیش از پیش پر رنگ شود. منابع و قدرت حاصل از تسلط کشورها به حوزه دانش که کشورهای با دانش و فناوری بالاتر به عنوان قدرت های اقتصادی دنیا شناخته شده و توانایی جذب سایر عوامل اقتصادی مانند سرمایه، منابع اولیه، نیروی کار و غیره را نیز داشته باشند. در واقع، امروز مرز بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را بکارگیری فناوری تعیین می کند. جمهوری اسلامی ایران نیز با درک اهمیت این موضوع و با تاکید بر جمعیت جوان و تحصیلکرده خود، به حق اقتصاد دانش بنیان را هدف قرار داد. این امر به وضوح در سیاست های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در مورد اقتصاد مقاومتی نمود پیدا کرده است.

1- اقتصاد دانش بنیان چیست؟

سازمانهای بین المللی و اقتصاددانان تعریف هایی را برای اقتصاد دانش بنیان ارائه کرده اند: طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش و صنایع پایه مورد توجه خاص قرار می گیرد. صنایع دانش بنیان صنایعی است که در آن سطح بالایی از سرمایه گذاری به ابداع و نوآوری اختصاص می یابد و فن آوری های کسب شده با شدت بالایی مصرف می شوند و نیروی کار از تحصیلات عالی برخوردار است. به عبارت دیگر در اقتصاد دانش بنیان، تولید و توزیع و کاربرد دانش در همه صنایع علل محرک رشد اقتصادی و تولید ثروت و اشتغال است.همچنين برابر ماده 1 قانون حمايت از شركت ها و موسسات مزبور،شركت دانش بنيان، شركت يا موسسه خصوصي يا تعاوني است كه به منظور هم افزايي علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمي و اقتصادي(شامل گسترش ، كاربرد اختراع و نوآوري) و تجاري سازي نتايج تحقيق و توسعه(شامل طراحي ، توليد كالا و خدمات) در حوزه فناوري ها برتر و با ارزش افزوده فراوان به ويژه در توليد نرم افزارهاي مربوط، تشكيل مي شود.

هدف اقتصاد دانش محور ایجاد جامعه دانش محور است و جهانی شدن نیز از پیامدهای دانش محور بدون اقتصاد است.

 

2-اهمیت و نقش شرکت های دانش بنیان

الف) اشتغال زایی:

بکارگیری فناوری های نوین به ایجاد مشاغل جدید به خصوص از بین دانش آموختگان دانشگاهی می انجامد.

ب) پایبندی نیروی انسانی:

علل مختلفی از جمله نیاز کشورهای پیشرفته به متخصصان این رشته، مهیا نبودن شرایط مناسب برای فعالیت و تحقیق در این زمینه در کشور و جذابيت هاي کار و زندگی در کشورهای پیشرفته، موجب شده تا تعدادی از متخصصان کشور تمایل به مهاجرت داشته باشند. تجربیات عملی متعددی نشان داده است با توسعه شرکت های دانش بنیان برای نیروهای متخصص پایبندی ایجاد شده است و از مهاجرت آنها جلوگیری خواهد شد.

پ) شركت هاي دانش بينان، با توجه به ويژگي هاي منحصر به فرد خود و توان ايجاد و به كارگيري فناوري هاي پيشرفته ي موردنياز، توانمندي لازم را جهت تبديل مواد خام به محصولات نهايي و با ارزش افزوده ي بالا دارند.

ت) پايين بودن بهره وري يكي از مسائل اساسي اقتصاد كشور است كه تاثير گسترده اي بر تمام جنبه هاي اقتصادي دارد. در حقيقت بهره وري عوامل توليد در شركت هاي دانش بنيان ،سبب كاهش هزينه ي تمام شده ي محصولات و كالا خواهد شد. درنتيجه علاوه بر افزايش استفاده ي مردم از كالاهاي داخلي ، از سوي ديگر، مزيت رقابتي در قيمت براي صادرات محصولات در بازارهاي جهاني ايجاد خواهد كرد.

ث) محرومیت زدایی و افزایش رفاه اجتماعی

و) افزایش بهر گیری در صنایع و خدمات دیگر

د) رفع وابستگی کشور به فناوری پیشرفته

 

 

3-  ویژگی های اقتصاد دانش بنیان:

1. اقتصاد دانش بنیان اقتصاد کمیابی منابع نیست؛ بلکه اقتصاد فراورانی منابع است. زیرا بر خلاف بسیاری از منابع که هنگام مصرف مستهلک می شوند؛ اطلاعات و دانش که اساس اقتصاد و دانش پایه است، می تواند بارها مصرف شده و با مصرف بیشتر در واقع رشد کند.
2. در اقتصاد دانش بنیان، دانش به کالا تبدیل شده و به فروش می رسد. هم اکنون بازارهای مجازی برای خرید و فروش دانش در جهان شکل گرفته و افراد با اعلام قیمت دانش خود، آن را در معرض مبادله قرار می دهند. بازار دانش، بازاری بسیار ناهمگن است و هر کالا کیفیت و قیمت خاص خود را دارد. صاحبان دانش در واقع به صورت انحصاری یا شبه انحصاری عمل می کنند.
3. اقتصاد دانش بنیان، به نوعی یک اقتصاد بدون وزن است. اگر نشانه های اقتصاد فیزیکی،کارخانه های فولاد، پتروشیمی، اتومبیل سازی است، به نشانه های اقتصاد دانش بنیان معمولاً به صورت مدارهایی بسیار کوچک و تلفیق شده با یکدیگر بوده و شامل فکرها یعنی نرم افزارهاست. آنچه در این اقتصاد به عنوان ارزش شناخته می شود معمولاً از نوع فکری و غیر قابل لمس می باشد.
4. ارزش محصولات و خدمات در اقتصاد دانش بنیان به شرایط افراد بستگی دارد. یک اطلاع یا دانش معین می تواند برای افراد مختلف در زمان ها و مکان های مختلف ارزش متفاوتی داشته باشد.
5. در اقتصاد دانش بنیان، دانش و اطلاعات به هر جا که تقاضا برای آن بیشتر و موانع در مقابل آن کمتر باشد نفوذ می کند و تاثیر می گذارد.
6. محل فعالیت در اقتصاد دانش بنیان اهمیت چندانی ندارند؛ زیرا با استفاده از فناوری ها و روشهای مناسب، بازارها و سازمان های مجازی به وجود می آید و در خدمت فعالیت قرار می گیرد.آنچه مهم است سرعت عمل در فعالیت ها و دسترسی به کل جهان
7. در اقتصاد دانش بنیان، دانش موجود در محصولات و خدماتی که از لحاظ محتوای دانش غنی ترند، تعیین کننده قیمت محصولات مشابهی است که دارای دانش بری کمتری هستند.

 

4- الزامات تحقق اقتصاد دانش بنیان:

گذر موفقیت امیز به اقتصاد دانش اغلب شامل چهار مؤلفه یعنی سرمای گذاری بلند مدت در آموزش کاربردی، توسعه توانایی نوآوری، نوسازی زیرساخت های اطلاعاتی و ایجاد یک محیط مساعد اقتصادی است. بانك جهاني  این مؤلفه ها را به عنوان چهار رکن اقتصاد دانشي بیان کرده است. این ارکان به شرح زیر است:

1. مشوق های اقتصادی و نظام نهادی: این رکن سیاست های اقتصادی مناسب و نهادهایی را فراهم می کنند که اجازه بسیج کارامد و تخصیص منابع و تحریک خلاقيت و انگیزه برای ایجاد، توزیع و استفاده از دانش را دارند.
2. کارگران ماهر و آموزش دیده: به طور مداوم می توانند مهارت های خود را به نحو احسن ارتقاء و به منظور ایجاد و استفاده از دانش با آن تطبیق دهند.
3. سیستم نواوری مؤثر: شامل شرکت ها، مراكز تحقیقاتی، دانشگاه ها، مشاوران و سایر سازمان هایی است که می توانند با انقلاب دانش، ذخیره رو به رشد دانش جهانی را حفظ کنند و با نیازهای محلی تطبیق دهند.
4. زیر ساخت های اطلاعاتی مدرن و مناسب: که می تواند ارتباط مؤثر انتشار و پردازش اطلاعات و دانش را تسهیل نماید.

 

5- وضعیت موجود شرکت های دانش بنیان در استان اردبيل:

مراکز رشد و پارک های علم و فناوری، بستر مناسب براي ایجاد شرکت هاي دانش بنیان هستند. این بدین معنا نیست که همه شرکت های مستقر در مراکز مزبور، جزء شرکت ها ی دانش بنیان محسوب مي شوند. چرا که برابر قانون حمایت از شرکت ها برتر دانش بنیان و تجاری سازه و همچنین آیین نامه اجرایی آن، باید دانش بنیان بودن شرکت ها توسط کارگروه تعیین صلاحیت تایید و مجوز های مربوطه صادر گردد. و تمدید آنها نیز مجدداً منوط به تائید کار گروه موصوف می باشد. لذا هر شرکتی نمی تواند به راحتی عنوان نمايد که جزء شرکتهای دانش بنیان می باشد و مي تواند از حمایتهای مد نظر قانون گذار استفاده كند.

برابر اطلاعات سایت واحد فناوری مستقر در مراکز رشد و واحد های فناوری دانشگاه محقق اردبیلي، از کل 22 واحد فناور مستقر در مرکز رشد، صلاحیت 12 واحد فناور برابر شاخص های مد نظر قانون مربوطه بررسی و جهت صدور مجوز دانش بنیان به معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری ارسال گردیده و درحال حاضر تنها برای 2 واحد فناور كه در زمینه تولید دستگاه بنولایزر دارویی بیمارستان و کار طب نانو فعاليت مي كنند. مجوز دانش بنيان بودن صادر شده است. متاسفانه به دلیل عدم وجود پارک علم و فناوری در استان، كليه22 واحد، هنوز به تجاری سازی انبوه محصول خود نرسیده اند و در قالب شرکت های نوپا مشغول تکمیل زنجیر دانش خود هستند. امیدواریم با راه اندازی واحد پارك علم و فناوری در روزهای آتی در استان، شاهد تجاری سازی محصولات دانش بنیان در حوزه هاي مختلف علمي باشیم.

6- مشکلات پیش رو:

1. تعداد مراکز تصمیم گیری، سیاست گذاری و مجریان قانون

هیچ کشوری در دنیا بدون حضور فعالانه و هوشمند سیاست گذاران دولتی خود نتوانسته رشد و توسعه، به خصوص در حوزه فناوری را تجربه کند. از کشورهای شرق آسیا به عنوان قدرت های نو ظهور اقتصادی گرفته تا کشورهای توسعه یافته در غرب، در همه این کشورها دولت ها علاوه بر تسهیل و تقویت شرایط عمومی کسب و کار مانند: حذف بروکراسی های زائد اداری، کم کردن بی ثباتی تصمیمات حوزه تولید، اصلاح و تقویت قوانین و... خودشان حضور فعالانه ای در این حوزه دارند.

1. فقدان منابع مالی مناسب

تامین منابع مالی مهم ترین دغدغه شرکتهای دانش بنیان است و شرکتهای مستقر در پارکها و مراکز رشد برای احداث آزمایشگاهها و دفاتر تخصصی و همچنین تولید دچار مشکل هستند. مهمترین مشکل فعلی این شرکتها در اختیار نداشتن واقعی بازار است چرا که با وجود اینکه شرکتهای دانش بنیان توان خوبی در حل مشکلات بسیاری از صنایع دارند اما آنطور که باید، بازار در اختیارشان قرار نمی گیرد. قانون تخصیص یک درصد اعتبار درآمدهای عملیاتی شرکتهای دولتی به شرکتهای دانش بنیان تاکنون به طور واقع محقق نشده است و ارجاع کار از طرف شرکتهای درلتی به این بخش به کندی صورت می گیرد و یا انجام نمی پذیرد. شرکتهای که به محصول می رسند نیز برای توسعه دچار مشکل هستند و منابع مالی مناسبی برای آنان در نظر گرفته نشده است.

1. خدمات پشتیبانی دانش بنیان:

شرکتهای دانش بنیان به علت نو پا بودن به جز مساله تامین مالی، با مشکلات دیگری همچون کم تجربگی، عدم دسترسی به بازار مناسب، عدم امکان استفاده از خدمات بانکی و... دست و پنچه نرم می کنند. برخی از خدمات مورد نیاز شرکت ها عبارتند از:

الف) بازاریابی محصولات دانش بنیان

ب) مشاوره حقوقی، مالی و تکنولوژی

پ) تهیه طرح های کسب و کار ویژه پروژه های دانش بنیان

ث) ارزیابی طرح و انجام فرایند وارسی پروژه های دانش بنیان

ج) ارزشگذاری تکنولوژی. یکی از اقدامات اولیه در خصوص مشارکت و سرمایه گذاری در سهام شرکت های دانش بنیان، برآورد دانش فنی و فن آوری خلق شده توسط صاحبان طرح هاست که به ارزش گذاری تکنولوژی مرسوم است. این مسأله بسیار اهمیت داشته و متأسفانه در ایران سرمایه گذاری بر روی ارزش ایده و فناوری کمتر انجام می شود.

1. عدم اجرای قوانین مرتبط:

متأسفانه در حال حاضر رتبه بندی شرکت های دانش بنیان به کندی انجام شده و مجوز هم در اختیار آنان قرار نمی گیرد. قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان که حداقل قانون و اقدام عملی سیاست گذاران در این حوزه است تازه شروع به اجرا شده است. نکته دیگر صرفاً توجه به شرکت های دانش بنیان، و عدم توجه به پروژ های دانش بنیان است این مسئله انگیزه ورود شرکت های توانمند به تعریف و اجرای طرح های دانش بنیان را از بین برده است.

1. عدم حمایت در بازار برای محصولات دانش بنیان داخلی

بی تردید لزوم خرید از محصولات داخلی و وجود بازار مناسب از ارکان مهم رونق تولید در هر کشوری است. به همین منظور تاکید و زیادی به لزوم خرید کالای داخلی توسط مردم می شود. اما خوب است توجه کنیم که دولت بزرگترین بازار برای محصولات دانش بنیان  داخلی است. و با توجه به ویژگی های کالای دانش بنیان، حجم خریدهای دولتی در این حوزه باید دو چندان باشد. حال آنکه به اذعان بسیاری از کارشناسان و مدیران شرکت های دانش بنیان، متاسفانه دستگاههای داخلی در تامین نیازهای خود از شرکت های داخلی کوتاهی می کنند.

1. خلاء وجود نهادهای مالی پوشش دهنده ریسک:

سرمایه گذاری در حوزه محصولات دانش بنیان از ریسک بالایی برخوردار است. نبود نهادهای پوشش دهنده این ریسک و خطر گریزی سرمایه از مهمترین مشکلات شرکتهای دانش بنیان در کشور به شمار می رود. این در حالی است که امروزه رویکرد تامین مالی با توجه به منحنی رشد بنگاهها، ساختار و ویژگی های بنگاهها مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان در تمام کشورها است.

1. تضامین و وثایق بانکی:

مشکل دیگر در حوزه تامین مالی این شرکتها مسئله تضامین بانکی و وثایق مورد تایید به منظور دریافت تسهیلات توسط این شرکتها است. باید توجه کرد که دارایی اصلی این شرکتها دارایی های فکری بوده و از این دارایی ها مرسوم مانند ملک، ماشین آلات، تجهیزات و غیره کم بهره اند. لذا طلب کردن سرمایه های فیزیکی از این شرکتها به عنوان تضمین دریافت وام و تسهیلات امکان پذیر نمی باشد. در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، بانکها با کسب سهام در پروژه و قراردادها تامین مالی آنها را بر عهده می گیرند.

1. مشکلات حفظ دارایی های فکری و ثبت اختراع:

ثبت اختراع یا پتنت، امتیازی است که دولت و یا موسسه خاص در یک کشور به مبتکران و مخترعان برای ایجاد یک ابداع نو و جدید که از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد اهدا می کند. ثبت اختراع بطور کلی تولید و یا فرآیندهایی را در بر می گیرد که شامل جنبه های تکنیکی یا عملکرد جدید باشد. در واقع ثبت اختراع هر نوع بهره بردای مالی و اقتصادی از زمان ابداع تا مدت زمان خاصی را در اختیار مبتکر قرار داده و حق مالکیت آن را از دیگران سلب می کند. این کار در کشور ایران فرایند مناسبی نداشته و گاهاً باعث اختراع محصول مشابه می شود. ضمن اینکه متأسفانه قانون حمایت از حقوق مولفین به خوبی اجرا نشده و معمولاً تعقیب قضائی مناسبی برای سارقان ایده در نظر گرفته نمی شود.

7- راه کارهای پیشنهادی:

با توجه به موارد گفته شده در بالا، راه کارهای زیر برای بهبود فضای کسب و کار شرکت های دانش بنیان به شرح زیر پیشنهاد می گردد:

1. ایجاد سازمان تخصصی حل مشکلات سرمایه گذاری و توسعه ای در حوزه فناوری:

اگر در توسعه شرکت های دانش بنیان جدی هستیم، بهتر است سازمان تخصصی در این حوزه (سازمان توسعه منابع پیشرفته) یا شرکت سرمایه گذاری با ماموریت سرمایه گذاری در این شرکت ها و ایجاد برندهای بزرگ تأسیس شده و امکانات و اختیارات گسترده ای نیز برای آن تعریف شود. ضمن اینکه حمایت های دولت از افراد نخبه باید به سمت حمایت از بنگا ه های دانش بنیانی که توسط نخبگان تشکیل می شود معطوف شود.

راه دیگر و مناسب تر، این که منابع مناسب به صورت صندوق های غیر دولتی در اختیار تشکل ها قرار گیرد، تا به شرکت ها تزریق شده یا با joint شدن آنها شرکت ها بزرگتری به وجود آیند.

1. حمایت ها در ایجاد شرکت خدمات پشتیبانی دانش بنیان
2. اجرای سریع قوانین حمایتی و مقررات زدایی
3. اجرای قانون حمایت از محصولات داخلی برای محصولات دانش بنیان
4. حل مشکلات تضامین وثايق بانکی
5. ایجاد نهادهای مالی پوشش دهنده ریسک
6. ایجاد سازو کارهای جدید جهت تسهیل در ارتباط بین سرمایه گذاران و کار آفرینان با شرکت های سرمایه گذاری جهت بکار سازی محصول
7. نظارت دقیق و مؤثر همراه با پیگردهای شدید قانونی در خصوص جلوگیری از واردات محصولات دانش بنیان مشابه تولید داخل که کیفیت آن با تأئید مراجه ذیصلاح رسیده است.

 

اصغر مناف زاده ؛ كارشناس ارشد بازار كار و علوم تربيتي

 

فهرست منابع:

1-سايت اينترنتي مركز رشد دانشگاه محقق اردبيلي.

2-سايت اينترنتي www.borhan.ir

3-كتاب مجموعه مقالات همايش ملي بررسي و تطبيق اقتصاد مقاومتي-16 اسفند 1391-دانشگاه گيلان

4-ناظمان، حميد اسلامي فر (1389)، اقتصاد دانش بنيان و توسعه پايدار سال 18، شماره 33-ص 33-1