همراه با کلام الهی؛

سوره مجادله؛ آداب همنشینی و معاشرت است

سوره مجادله بحث درباره منافقان است؛ کسانی که در ظاهر دم از اسلام می‌زدند؛ اما با دشمنان اسلام سر و سرّ داشته و دارند.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، سوره مُجادِله پنجاه و هشتمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۸ جای گرفته است. نام‌گذاری این سوره به نام مجادله، به دلیل شکایت زنی از ظهار همسرش نزد رسول الله(ص) است. سوره مجادله درباره حکم ظهار، آداب معاشرت و همنشینی و منافقان سخن می‌گوید و مؤمنان را از ورود به حزب شیاطین و منافقان برحذر می‌دارد.

آیه نجوا از آیات مشهور این سوره است. حضور در حزب خداوند و دور ماندن از عذاب الهی و فقر، از فضایل قرائت این سوره بیان شده است. سوره مجادله تنها سوره‌ای است که در تمام آیاتش کلمه «الله» آمده است.

این سوره به سوره مجادله‌ معروف است؛ زیرا آغاز آن به مجادله و شکایت زنی اشاره می‌کند که به سبب ظِهار همسرش، به پیامبر(ص) شکایت برده بود. (ظهار بدین معناست که مردی به ناروا، همسر خود را به مادرش تشبیه کند که احکام فقهی خاص دارد؛) به همین جهت این سوره را «‌ظهار‌» نیز می‌نامند. نام دیگر این سوره «‌قَدْ سَمِعَ‌» است؛ زیرا با همین عبارت آغاز می‌گردد.[۱]برخی از مفسران براین باورند که چون آیه پایانی سوره قبل( آیه ۲۹ سوره حدید) در باره فضل وعنایت الهی به بندگانی بود که خداوند اراده کرده است (وَأَنَّ الْفَضْلَ بِيَدِ اللَّـهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّـهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ) این سوره را با ذکر نمونه‌ای از این عنایت شروع کرده که نزول آیه در باره حل مشکل زنی است که به سبب ظهار، مشمول ظلم همسرش واقع شده است. 

 

محل و ترتیب نزول

سوره مجادله جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول صد و ششمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف پنجاه و هشتمین سوره قرآن است و در ابتدای جزء ۲۸ قرار دارد.

 

تعداد آیات

سوره مجادله ۲۲ آیه، ۴۷۵ کلمه و ۲۰۴۶ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مُفَصّلات (دارای آیات کوتاه) و کمی کمتر از یک حِزب است.[۵] این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند[۶] که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.

 

کلمه الله در تمام آیات

ویژگی خاص سوره مجادله این است که تنها سوره‌ای است که در تمام آیاتش کلمه «الله» آمده است.

 

محتوا

بنابر تفسیر نمونه محتوای سوره مجادله را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد:

 

در بخش اول سخن از حکم ظِهار است که در جاهلیت نوعی طلاق و جدایی دائمی محسوب می‌شد و اسلام آن را تعدیل کرد و در مسیر صحیح قرار داد.

در بخش دیگری سخن از آداب همنشینی و معاشرت است، از جمله منع از نجوا (سخنان در گوشی) و همچنین جادادن به کسانی که تازه وارد مجلس می‌شوند.

در آخرین بخش، بحث درباره منافقان است؛ کسانی که در ظاهر دم از اسلام می‌زدند؛ اما با دشمنان اسلام سر و سرّ داشته و دارند. این بخش، مسلمانان راستین را از ورود به حزب شیاطین و منافقان بر حذر می‌دارد، و آنان را به رعایت «حب فی الله» و «بغض فی الله» و ملحق شدن به «حزب الله» دعوت می‌کند.

روایت‌های تاریخی

شکایت زنی به پیامبر(ص) از ظهار (آیه ۱)

امر به صدقه‌دادن برای گفتگوی محرمانه(نجوا) با پیامبر و نسخ آن (آیه‌های ۱۲-۱۳).

آیات مشهور

حضور خدا در گفتگوی های محرمانه(آیه ۷)

 

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۖ مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوَىٰ ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ وَلَا أَدْنَىٰ مِنْ ذَٰلِكَ وَلَا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ مَا كَانُوا ۖ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

ترجمه: آيا ندانسته‌اى كه خدا آنچه را كه در آسمانها و آنچه را كه در زمين است مى‌داند؟ هيچ گفتگوى محرمانه‌اى ميان سه تن نيست مگر اينكه او چهارمين آنهاست، و نه ميان پنج تن مگر اينكه او ششمين آنهاست، و نه كمتر از اين [عدد] و نه بيشتر، مگر اينكه هر كجا باشند او با آنهاست. آنگاه روز قيامت آنان را به آنچه كرده‌اند آگاه خواهد گردانيد، زيرا خدا به هر چيزى داناست.

 

جوادی آملی مفسر قرآن و از مراجع تقلید در تفسیر این آیه می‌گوید سرّ اینکه ذات اقدس الهی با همه هست و تحت عدد در نمی‌آید، برای این است که وقتی به عنوان مثال پنج نفر مشورت می‌کنند پنج نفرند، سرشماری بشوند پنج نفرند ولی یک علم نامتناهی که در همه جا هست، اینجا هم هست و هر چه شمارش بشوند اینها شش نفر نمی‌شوند زیرا ذات اقدس الهی که علم نامتناهی است قدرت نامتناهی است احاطه نامتناهی دارد، همه جا حضور دارد، اینجا هم حضور دارد. آن وقت کسی بخواهد اینها را بشمارد هر چه بشمارد همان پنج نفرند؛ برهمین اساس خدا ششمی پنج نفر است (وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ) نه ششمی شش نفر. هر کاری بکنند او تحت عدد در نمی‌آید، برای اینکه پنج نفر اینجا هستند، یک علم نامتناهی هم اینجا هست. این علم نامتناهی هم با اینها هست، قبلاً بود، بعداً هست، با هر فردی هست، با ادنیٰ(کمتر) هست، با اکثر هست. هم‌چنین از فخر رازی درباره فرد بودن عددها در این آیه ﴿مَا یَکُونُ مِن نَجْوَی ثَلاَثَةٍ إِلاّ هُوَ رَابِعُهُمْ﴾، نقل شده که گفته است حکمتش این است که اگر اختلافی پیدا شد یک نفر حاکم و حَکَم باشد. اگر یک نفر مثل دیگران یک نظر داشت، آن صلاحیت حکمیت را نداشت و حکَمیت او مقبول سایر اعضا نبود و خداوند نقش همان حکم و حاکم را دارد.

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّ‌سُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ‌ لَّكُمْ وَأَطْهَرُ‌... (آیه ۱۲)

ترجمه: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، هرگاه با پيامبر [خدا] گفتگوى محرمانه مى‌كنيد، پيش از گفتگوى محرمانه خود صدقه‌اى تقديم بداريد. اين [كار] براى شما بهتر و پاكيزه‌تر است.

 

جمعی از مفسران معروف از جمله شیخ طبرسی در مجمع البیان درباره شأن نزول این آیه و آیات بعد آن نوشته‌اند جمعی از ثروتمندان نزد پیامبر(ص) می‌آمدند و با او نجوا می‌کردند [و با این کار هم وقت پیامبر را می‌گرفتند و هم مایه نگرانی مستمندان بودند]. بنابراین خداوند دستور داد قبل از نجواکردن با پیامبر(ص) صدقه‌ای به مستمندان بپردازند. ثروتمندان وقتی چنین دیدند از نجوا خودداری کردند. پس آیه بعد نازل شد [و آنان را ملامت کرد و حکم آیه اول را نَسخ کرد] و اجازه نجوا را به همگان داد. در این میان تنها کسی که صدقه می‌داد و با پیامبر نجوا می‌کرد امام علی(ع) بود.

علامه طباطبایی در المیزان در توجیه تأثیر صدقه در طهارت دل‌های بی‌نیازان پیش از نجوا با پیامبر(ص) می‌نویسد: چون اغنیاء زیاد با پیامبر(ص)نجوا می‌کردند و این را مایه تقرب و امتیازی برای خودشان می‌شمردند و باعث دلشکستگی و اندوه نیازمندان می‌شدند، مأمور شدند تا با صدقه دادن به نیازمندانشان هم مهربانی و دوستی و همدلی را میان خود افزایش بدهند و هم خشم و کینه‌ها را بزدایند.

 

آیه حزب الله(۲۲)

لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ ۚ أُولَٰئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ ۖ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ۚ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ۚ أُولَٰئِكَ حِزْبُ اللَهِ ۚ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.

 

ترجمه: هیچ قومی را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمی‌یابی که با دشمنان خدا و رسولش دوستی کنند، هر چند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند؛ آنان کسانی هستند که خدا ایمان را بر صفحه دل‌هایشان نوشته و با روحی از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده، و آنها را در باغ‌هایی از بهشت وارد می‌کند که نهرها از زیر (درختانش) جاری است، جاودانه در آن می‌مانند؛ خدا از آنها خشنود است، و آنان نیز از خدا خشنودند؛ آنها «حزب الله» اند؛ بدانید «حزب الله» پیروزان و رستگارانند.

 

برخی از مفسران از آیه استفاده کرده اند که حزب الله، با دشمن خدا دوست نمى‌شود و نژاد و زبان و منطقه خاص ندارد و هر مؤمن مقاوم و استوار، جزو حزب الله است. 

 دربرخی روایات افرادی که در این آیه توصیف شده‌اند از اولیاء و دوستان امیرالمؤمنین(ع) و دیگر امامان معصوم محسوب شده‌اند.

 

آیات الاحکام

آیات ابتدایی (آیه ۲ـ۴) سوره مجادله را جزو آیات الاحکام برشمرده‌اند.

 این آیات درباره ظِهار سخن می‌گویند؛ عملی که در جاهلیت انجام می‌شد و مرد برای اینکه زنش را طلاق ابدی بدهد، به همسرش می‌گفت تو همچون پشت (ظَهر) مادرم هستی.

خداوند در این آیات، ظِهار را عملی ناپسند معرفی می‌کند و می‌گوید این کار، زن و شوهر را تا ابد بر همدیگر حرام نمی‌کند؛ اما اگر بخواهند به زندگی زناشویی برگردند مرد باید کفاره دهد.

 

فضیلت و خواص

برای تلاوت این سوره، فضایلی در برخی روایات بیان شده است:

 

در روایتی از پیامبر (ص) آمده است:«هر کس سوره مجادله را تلاوت کند در قیامت در گروه حزب اللّه خواهد بود»

در حدیث دیگری از امام صادق (ع) آمده است: «هر کس سوره حدید و مجادله را در نمازهای فریضه بخواند و آن را ادامه دهد، خداوند هرگز او را در تمام طول زندگی عذاب نمی‌کند، و در خود و خانواده‌اش هرگز بدی نمی‌بیند، و نیز گرفتار فقر و بدحالی نمی‌شود».

 

 

انتهای خبر/ ج