همراه با آیات کلام الهی؛

سوره بقره؛ وفا به پیمان‌های الهی

تاریخ بنی‌اسرائیل و اسارت آنان به دست فرعونیان و نجات آنها به دست حضرت موسی علیه‌السّلام و بهانه گیری و ارتداد آنان، یک سرنوشت و تاریخ ویژه‌‏ای برای این قوم به وجود آورده است. این تاریخ برای مسلمانان نیز آموزنده و پندآموز است که اگر به هوش نباشند، به گفتۀ

به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی  «سبلان ما» ،

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۳۸ و ۳۹ - تفسیر نور:

«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدیً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ * وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ» گفتیم: همگی از آن (باغ به زمین) فرود آیید، و آن‌گاه که هدایتی از طرف من برای شما آمد، پس هر که از هدایت من پیروی کند، نه برای‌شان بیمی است و نه غمگین خواهند شد.

 

و(لی) کسانی‌که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کردند، آنان اهل دوزخ هستند، که همیشه در آن خواهند بود.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۳۸ و ۳۹:

گرچه اعتراف به خطا و توبۀ آدم، سبب شد که خداوند او را عفو نماید، ولی بعد از توبه بار دیگر به بهشت برنمی‌‌گردد؛ زیرا آثار وضعی لغزش، غیر از عفو الهی است.

 

فرمان هبوط در چند آیۀ قبل همراه نوعی قهر بود، ولی در این آیه چون بعد از توبۀ آدم است به صورت عادّی مطرح شده است.

 

همچنین امیدوار می‌‏کند که اگر از هدایت الهی پیروی کنند، حزن و اندوهی نخواهند داشت.

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۳۸ و ۳۹:

۱. گاهی یک حرکت، دامنۀ تأثیرات خوب و بدش در همۀ عصرها و نسل‏‌ها گسترده می‌شود. «اهْبِطُوا مِنْها جَمِیعاً»

 

۲. با یک لغزش و خطا، نباید کسی را طرد کرد، زیرا انسان قابل ارشاد و هدایت‌پذیر است. «یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدیً»

 

۳. برای راهنمایی بشر، آمدن انبیاء قطعی است. «یَأْتِیَنَّکُمْ»

 

۴. هدایت واقعی تنها از طرف خداست. «مِنِّی هُدیً»

 

۵. امنیّت و آرامش واقعی، در سایۀ پیروی از دین و دستورات خداوند حاصل می‌‏شود. «فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۰ - تفسیر نور:

«یا بَنِی إِسْرائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِیَّایَ فَارْهَبُونِ» ای فرزندان اسرائیل! نعمت‌هایم را که به شما ارزانی داشتم، به‌خاطر بیاورید و به پیمانم (که بسته‌‏اید) وفا کنید، تا من (نیز) به پیمان شما وفا کنم و تنها از من پروا داشته باشید.

 

نکته‌های سور‌ۀ بقره - آیۀ ۴۰:

اسرائیل، نام دیگر حضرت یعقوب است که از دو کلمۀ «اسر» و «ئیل» ترکیب یافته است. «اسر» به‌معنای بنده و «ئیل» به‌معنای خداوند است. بنابراین اسرائیل در لغت به‌معنای بندۀ خداست.

 

تاریخ بنی‌اسرائیل و اسارت آنان به دست فرعونیان و نجات آنها به دست حضرت موسی علیه‌السّلام و بهانه گیری و ارتداد آنان، یک سرنوشت و تاریخ ویژه‌‏ای برای این قوم به وجود آورده است. این تاریخ برای مسلمانان نیز آموزنده و پندآموز است که اگر به هوش نباشند، به گفتۀ روایات به همان سرنوشت گرفتار خواهند شد.

 

پیمان‌های الهی، شامل احکام کتاب‌‌های آسمانی و پیمان‌‏های فطری که خداوند از همه گرفته است، می‌شود. در قرآن به مسئلۀ امامت، عهد گفته شده است: «لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ» «بقره، ۱۲۴» یعنی پیمان من «مقام امامت» به افراد ظالم نمی‏‌رسد.

 

پس وفای‌به‌عهد یعنی وفای به امام و رهبر آسمانی و اطاعت از او.

 

ضمناً در روایات می‌خوانیم: نماز عهد الهی است. «وسائل، ج ۴، ص ۱۱۰»

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۰:

۱. یاد نعمت‏‌های پروردگار، سبب محبّت و اطاعت اوست، «اذْکُرُوا» «أَوْفُوا». به‌هنگام دعوت به‌سوی خداوند، از الطاف او یاد کنید تا زمینۀ پذیرش پیدا شود. «اذْکُرُوا»

 

۲. یاد و ذکر نعمت‌‏ها، واجب است. «اذْکُرُوا»

 

۳. نعمت‏‌هایی که به نیاکان داده شده، به منزلۀ نعمتی است که به خود انسان داده شود. با اینکه نعمت‌‏ها به اجداد یهودِ زمان پیامبر داده شده بود، امّا خداوند به نسل آنان می‌گوید فراموش نکنند. «اذْکُرُوا»

 

۴. وفا به پیمان‌های الهی، واجب است. «بِعَهْدِی»

 

۵. بهره‌‏گیری از الطاف خداوند، مشروط به گام برداشتن در مسیر تکالیف الهی است «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ». آری، اگر مطیع خدا بودیم، خداوند نیز دعاهای ما را مستجاب خواهد کرد. «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ»

 

۶. در انجام تکالیف الهی، از هیچ قدرتی نترسیم و ملاحظۀ کسی را نکنیم. تبلیغات سوء دشمن، ملامت‏‌ها، تهدیدها و توطئه‌ها مهم نیست، قهر خدا از همه مهم‌تر است. «وَ إِیَّایَ فَارْهَبُونِ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۱ - تفسیر نور:

«وَ آمِنُوا بِما أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ وَ لا تَکُونُوا أَوَّلَ کافِرٍ بِهِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَ إِیَّایَ فَاتَّقُونِ» و به آنچه (از قرآن) نازل کردم، ایمان بیاورید که تصدیق می‌‏کند آنچه را (از تورات) با شماست. و نخستین کافر به آن نباشید و آیات مرا به‌بهای ناچیز نفروشید و تنها از من پروا کنید.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۱:

این آیه خطاب به دانشمندان یهود می‌‏فرماید: قرآن، هماهنگ با بشاراتی است که در تورات شماست. «مراد از هماهنگی قرآن با تورات تحریف نشده، هماهنگی کلّی و اجمالی است، نه هماهنگی در تمام احکام »

 

شما دانشمندان، زمانی مبلّغ و منتظر ظهور اسلام بودید، اکنون پیشگامان کفر نشوید تا به پیروی از شما، سایر یهود از اسلام‌آوردن سر باز زنند و آیات الهی را به‌بهای ناچیزِ ریاست دنیا، نفروشید و از خدا بترسید.

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۱:

۱. اعتقادات صحیح مردم را قبول کنیم، تا آنان نیز سخن ما را بپذیرند. «مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ»

 

۲. وجود تحریف در بخشی از تورات و انجیل، مانع قبول بخش‌‏های دیگر نشود. «مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ»

 

۳. انحراف علما، سبب انحراف دیگران می‌‏شود. «وَ لا تَکُونُوا أَوَّلَ کافِرٍ»

 

۴. رمز سکوت و کتمان‌‏های نابه‌جای دانشمندان، وابستگی‌‏های مادّی آنان است. «وَ لا تَشْتَرُوا بِآیاتِی ثَمَناً قَلِیلًا»

 

۵. با توجّه به اینکه متاع دنیا قلیل است، رسیدن به تمام منافع دنیا، ارزش یک لحظه انحراف را ندارد. «ثَمَناً قَلِیلًا»

 

۶. به‌جای نگرانیِ ازدست‌دادن مال و مقام، باید از قهر خدا ترسید. «إِیَّایَ فَاتَّقُونِ»

 

تفسیر صفحه ۷ قرآن کریم - سوره بقره - آیه ۴۲ - تفسیر نور:

«وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» و حق را با باطل نپوشانید و حقیقت را با اینکه می‌‏دانید، کتمان نکنید.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۲:

کلمۀ «لَبْسٍ» به‌معنای پوشاندن و «لَبْسٍ» به‌معنای شکّ و تردید است.

 

امتیاز انسان، به شناخت اوست و کسانی که با ایجاد شک و وسوسه و شیطنت، حقّ را از مردم می ‏پوشانند و شناخت صحیح را از مردم می گیرند، در حقیقت یگانه امتیاز انسان بودن را گرفته‏ اند و این بزرگترین ظلم است.

 

حضرت علی علیه‌السّلام می ‏فرماید: اگر باطل، خالصانه مطرح شود، نگرانی نیست. (چون مردم آگاه می ‏شوند و آن را ترک می‌کنند.) و اگر حقّ نیز خالصانه مطرح شود، زبان مخالف، بسته می ‏شود. لکن خطر آنجاست که حقّ و باطل، به هم آمیخته شده و از هر کدام، بخشی چنان جلوه داده می‌‏شود که زمینۀ تسلّط شیطان بر هوادارانش فراهم شود. «نهج‌البلاغه، کلام ۴۹»

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۲:

۱. نه حق را با باطل مخلوط کنیم و آن را تغییر دهیم و نه باطل را در لباس حق مطرح سازیم. «لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ»

 

۲. و جدان و فطرت، بهترین گواه بر حق‌پوشی انسان است. «وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۳ - تفسیر نور:

«وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ» و نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید و همراه با رکوع‌کنندگان، رکوع نمایید.

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۳:

۱. بعد از دعوت به ایمان، دعوت به عمل صالح است. «آمِنُوا» «أَقِیمُوا»

 

۲. نماز و زکات، در آیین یهود نیز بوده است. «أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ»

 

۳. رابطه با خدا، از طریق نماز و کمک به خلق خدا، از طریق زکات و همراهی با دیگران، یک مثلّث مقدّس است. «أَقِیمُوا»، «آتُوا»، «ارْکَعُوا»

 

۴. اصل فرمان نماز، با جماعت است. اساس دین بر حضور در اجتماع و دوری از انزوا و گوشه‌‏نشینی است. «وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۴ - تفسیر نور:

«أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ» آیا مردم را به نیکی دعوت کرده و خودتان را فراموش می‌نمایید؟ با اینکه شما کتاب (آسمانی) را می‌‏خوانید، آیا هیچ فکر نمی‌کنید؟

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۴:

دانشمندان یهود، قبل از بعثت پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله، مردم را به ایمان آوردن به آن حضرت، دعوت می‌کردند و بشارت ظهور حضرت را می‏‌دادند، امّا هنگام ظهور، خودشان ایمان نیاوردند و حتّی بعضی از آنان به بستگان خود که اسلام آورده بودند، توصیه می‏‌کردند که مسلمان بمانند، ولی خودشان اسلام نمی‌‏آوردند. «نمونه، ج ۱، ص ۲۱۴»

 

در روایات آمده است: دانشمندی که دیگران را به بهشت دعوت کند، ولی خودش اهل جهنّم باشد، بزرگترین و سخت‌‏ترین حسرت‏‌ها را خواهد داشت. «بحار، ج ۲، ص ۳۷»

 

حقّ تلاوت، عمل است. امام صادق علیه‌السّلام فرمود: «کونوا دعاة الناس باعما لکم و لا تکونوا دعاة بالسنتکم» «نورالثقلین، ج ۱، ص ۵۷» با اعمال خودتان مردم را دعوت کنید، نه تنها با گفتار.

 

از حضرت علی علیه‌السّلام نقل شده است که فرمود: سوگند که من شما را به کاری دعوت نمی‏‌کنم، مگر آنکه خودم پیشگام باشم و از کاری نهی نمی‌‏کنم مگر آنکه خودم قبل از شما آن را ترک کرده باشم. «نهج البلاغه، خطبه ۱۷۵»

 

در نهج‌البلاغه آمده است: هر کس خود را امام دیگران قرار داد، ابتدا باید به تعلیم خود بپردازد. «نهج البلاغه، حکمت۷۳»

 

امام کاظم علیه‌السّلام فرموده‌‏اند: «طوبی للعلماء بالفعل و ویل للعلماء بالقول» «بحار، ج ۷۸، ص ۲۹۹» درود بر عالمانی که به گفتۀ خود عمل می‌‌کنند و وای بر عالمانی که فقط حرف می‌زنند.

 

عالم بی‌عمل در قالب تمثیل، از زبان قرآن - روایات - دانشمندان:

الف: در قرآن: عالم بی‌عمل، الاغی است که بار کتاب حمل می‏‌کند، ولی خود از آن بهره‌‏ای نمی‌‏برد. «جمعه، ۵»

 

ب: در روایات: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند: عالم بی‌‏عمل، مثل چراغی است که خودش می‏‌سوزد، ولی نورش به مردم می‌‏رسد. «کنز العمّال، ح ۲۹۱۰۹»

 

رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند: عالم بی‌عمل، چون تیرانداز بدون کمان است. «بحار، ج ۱۰، ص ۱۰۰»

 

عیسی علیه‌السّلام فرمودند: عالم بی‌‏عمل، مثل چراغی است بر پشت‏ بام که اتاق‌‏ها تاریک ‏هستند. «بحار، ج ۱۴، ص ۳۰۹»

 

علی علیه‌‌السّلام فرمودند: عالم بی‌عمل، چون درخت بی‌‏ثمر و گنجی است که انفاق نشود. «غررالحکم»

 

امام صادق علیه‌السّلام فرمودند: موعظۀ عالم بی‌عمل، چون باران بر روی سنگ است که در دل‌ها نفوذ نمی‌‏کند. «بحار، ج ۲، ص ۳۹»

 

ج: در کلام اندیشمندان:

 

عالم بی‌‏عمل:

 

گرسنه‌‏ای است روی گنج خوابیده؛

 

تشنه‌ای است بر کنار آب و دریا؛

 

طبیبی است که خود از درد می‏‌نالد؛

 

بیماری است که دائماً نسخۀ درمان را می‌‏خواند، ولی عمل نمی‌‏کند؛

 

منافقی است که سخن و عملش یکی نیست؛

 

پیکری است بی‏ روح.

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۴:

۱. آمران‌به‌معروف، باید خود عامل‌به‌معروف باشند. «تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ»

 

۲. اگر مقدّمات فراموشی را خود فراهم کرده باشیم، معذور نیستیم. عذر آن فراموشکاری پذیرفته است که بی‌تقصیر باشد. «تَنْسَوْنَ»، «تَتْلُونَ»

 

۳. تلاوت کتاب آسمانی کافی نیست، تعقّل لازم است. «تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ»

 

۴. خود فراموشی، نشانۀ بی‌‏خردی است. «أَ فَلا تَعْقِلُونَ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۵ - تفسیر نور:

«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعِینَ» و از صبر و نماز یاری جویید و این کار جز برای خاشعان، گران و سنگین است.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۵:

هر چند این آیه به‌دنبال خطاب‏‌هایی که به یهود شده آمده است، ولی مخاطب آن همۀ مردم هستند.

 

در روایات می‏‌خوانیم که حضرت علی علیه‌السّلام هر گاه مسئلۀ مهمی برای‌شان رخ می‌‌داد به نماز می‌‏ایستادند و این آیه را تلاوت می‌کردند.

 

صبر از دیدگاه پیامبر اکرم صلّی الله و علیه و آله و سلّم چند نوع است؟

در روایتی از پیامبر اسلام صلّی اللَّه علیه و آله نقل شده، که صبر بر سه نوع است: ۱.صبر در برابر مصیبت؛ ۲. صبر در برابر معصیّت؛ ۳. صبر در برابر عبادت. «بحار، ج ۷۱، ص ۷۷»

 

بنابراین آنچه در روایات آمده که مراد از صبر در این آیه روزه است، اشاره به یکی از مصادیق صبر دارد. نماز برای رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و آله و امثال او نور چشم است «بحار، ج ۱۶، ص ۲۴۹» و لکن برای بعضی‏‌ها که خشوع ندارند، چون بار سنگین است.

 

خشوع، مربوط به قلب و روح و خضوع، مربوط به اعضای بدن است.

 

نمازِ با توجّه، انسان را به یاد قدرت بی‌‏نهایت خدا می‌‏اندازد و غیر او را هر چه باشد کوچک جلوه می‌‏دهد. مِهر او را در دل زیاد می‌کند، روحیّۀ توکّل را تقویت می‌‏کند و انسان را از وابستگی‌های مادّی می‏‌رهاند. همۀ این آثار، انسان را در برابر مشکلات مقاوم می‌‏سازد.

 

صبر و مقاومت، کلید تمام عبادات است.

 

فرشتگان به اهل بهشت سلام می‌کنند؛ امّا نه به‌خاطر نماز و حج و زکات، بلکه به‌خاطر مقاومت و پایداری آنها «سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ» «رعد، ۲۴»؛ چون اگر مقاومت نباشد، نماز و جهاد و حج و زکات نیز وجود نخواهد داشت. حتّی شرط رسیدن به مقام هدایت و رهبری الهی، صبر است «جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا» «سجده، ۲۴»

 

داستانی مرتبط با سورۀ بقره - آیۀ ۴۵:

شاعری به نام نجّاشی، که یکی از دوستداران حضرت علی علیه‌السّلام بود، در ماه رمضان شراب خورد. به دستور امام، هشتاد ضربه تازیانه به او زدند و بیست ضربه نیز به‌خاطر ارتکاب گناه در ماه رمضان اضافه زدند. او ناراحت شد و به معاویه پیوست و علیه حضرت شعر گفت!

 

اطرافیانِ نجّاشی که قبیله‌ای مهم در کوفه بودند از علی علیه‌السّلام گلایه کردند که چرا یاران خود را نگه نمی‌دارد؟!

 

طارق‌بن‌عبداللّه رئیس آنها با ناراحتی به امام گفت: شما چرا بین دوست و بیگانه تفاوت قائل نمی‏‌شوید؟

 

شخصی همانند نجّاشی نباید شلّاق بخورد، ما این‌گونه رفتار را تحمّل نمی‌‌کنیم.

 

امام در جواب او این آیه را تلاوت فرمود: «وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ»

 

طارق نیز به معاویه پیوست.

 

بنابراین گرچه آیه دربار‌ۀ نماز است، ولی در موارد مشابه می‏‌توان از آیات قرآن استمداد کرد.

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۵:

۱. صبر و نماز، دو اهرم نیرومند در برابر مشکلات است. «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ»

 

۲. هر چه در آستان خدا اظهار عجز و بندگی بیشتر کنیم، امدادهای او را بیشتر دریافت کرده و بر مشکلات پیروز خواهیم شد. «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»

 

۳. استعانت از خداوند در آیۀ «إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» منافاتی با استعانت از آنچه به دستور اوست، ندارد. «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ»

 

۴. سنگین بودن نماز، نشانۀ تکبّر در برابر خداست. «لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۶ - تفسیر نور:

«الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ» (خاشعان) کسانی هستند که به (قیامت و) ملاقات (با حساب) پروردگارشان و بازگشت به او ایمان دارند.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۶:

«لقاء» به‌معنی دیدن نیست؛ بلکه به‌معنی حضور است. چنان‌که اگر شخصی نابینا به حضور کسی برود، می‏‌گوید با او ملاقات کردم، گرچه او را ندیده است.

 

صاحب مجمع‌البیان نیز می‌‏گوید: مراد از لقای پروردگارش، ملاقات با پاداش و کیفر خداست.

 

شاید مراد از ملاقات پروردگار، همان حالت عرفانی باشد که خاشعان در نماز پیدا می‌‌کنند؛ زیرا نماز حضور در برابر خداست.

 

اگر «ظن» و گمان در برابر علم باشد، مورد انتقاد است «ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ» «نجم، ۲۸» امّا اگر مراد از گمان، اطمینان باشد ارزش است، گرچه یقین قوی نباشد.

 

چنان‌که خداوند نیز از رزمندگان شجاع و مخلص، به صاحبان گمان تعبیر نموده است: «قالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً» «بقره، ۲۴۹»

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۶:

۱. گمان به وجود قیامت هم، برای کنترل رفتارها کافی است. «یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا»

 

۲. خاشع، در نماز احساس ملاقات با خداوند را دارد. «الْخاشِعِینَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۷ - تفسیر نور:

«یا بَنِی إِسْرائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ» ای بنی‌اسرائیل! نعمتم را که به شما ارزانی داشتم، به یاد آورید و این که من شما را بر جهانیان برتری بخشیدم.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ۴۷:

این آیه، از فرزندان و نسل حضرت یعقوب می‌‏خواهد که برای معرفت بیشتر خداوند و زنده‌شدن روح شکرگزاری و دلگرم‌شدن به نعمت‌‏های الهی، از آن موهبت‌‏ها و نعمت‌ها یاد کنند. البتّه برتری و فضیلت بنی‌اسرائیل، نسبت به مردم زمان خودشان بود؛ زیرا قرآن دربارۀ مسلمانان می‌‌فرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ» «آل عمران، ۱۱۰» شما بهترین امّت‌‏ها هستید.

 

همچنین ممکن است مراد از برتری، پیروزی حضرت موسی و قوم بنی‌اسرائیل بر فرعونیان باشد، نه برتری اخلاقی و اعتقادی. «جاثیه، ۱۶»؛ زیرا قرآن بارها از بهانه‌‌جویی‌های بی‏‌مورد و بی‌‏اعتقادی آنها انتقاد می‌کند.

 

پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۷:

۱. نعمت و فضیلت به دست خداوند است. «نِعْمَتِیَ»، «أَنْعَمْتُ»، «فضلت»

 

۲. نجات از سلطۀ طاغوت، از بزرگ‌‏ترین نعمت‌های الهی است. «نِعْمَتِیَ»، «فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ»

 

تفسیر صفحۀ ۷ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۴۸ - تفسیر نور:

«وَ اتَّقُوا یَوْماً لا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ وَ لا یُؤْخَذُ مِنْها عَدْلٌ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ» و بترسید از روزی که هیچ‌کس چیزی (از عذاب خدا) را از کسی دفع نمی‌‏کند و هیچ شفاعتی از کسی پذیرفته نمی‌‏شود، و از کسی غرامت و بدلی گرفته نشود و یاری نخواهند شد.

 

نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۴۸:

در این آیه به برخی باورهای غلط و امیدهای نابه‌جای یهود، اشاره شده است.

 

آنان گمان می‌‏کردند که در روز قیامت اجدادشان، شفیع آنان خواهد شد. چنان‌که بت‏‌پرستان، بت‌‏ها را شفیع خود می‌پنداشتند.

 

برخی از آنان قربانی‌کردن را کفّارۀ گناهان دانسته و اگر پول نداشتند، یک جفت کبوتر را سر می‌‏بریدند.

 

گروهی از آنان به همراه مرده، طلا و زیورآلات دفن می‌‏کردند تا مرده به‌عنوان جریمۀ گناهانش بپردازد.

 

غافل از آنکه قیامت بر خلاف دنیاست، که برخی با پول و پارتی و یا حمایت گرفتن از قدرت‌ها، بر مشکلات‌شان پیروز می‌شوند.

 

در روز قیامت، تمام سبب‌‏ها قطع «تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ» «بقره، ۱۶۶»

 

و نسبت‌‏ها محو «فَلا... أَنْسابَ بَیْنَهُمْ» «مؤمنون، ۱۰۱»

 

و زبان عذرخواهی بسته می‌‏شود «وَ لا یُؤْذَنُ لَهُمْ فَیَعْتَذِرُونَ» «مرسلات، ۳۶»

 

مال و فرزند کارآیی ندارند «لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ» «شعراء، ۸۸»

 

و خویشاوندی نیز ثمری ندارد. «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ» «ممتحنه، ۳»

 

قدرت‌‏ها پوچ می‌شوند «هَلَکَ عَنِّی سُلْطانِیَهْ» «الحاقه، ۲۹»

 

و شفاعت بدون اذن خداوند پذیرفته نمی‌‌شود «وَ لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی‏» «انبیاء، ۲۸»

 

و فدیه پذیرفته نمی‌‏شود. «لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ» «حدید، ۱۵»

 

شفاعت به چه معناست؟

شفاعت از کلمۀ «شفع» به‌معنای جفت است، یعنی افرادی که مایه‌‏ای از ایمان و تقوی و عمل داشته و در آن روز کمبودی دارند، لطفی به آن مایه‌‌ها اضافه می‌‏شود و در اثر جفت و همراه شدن با لطف اولیای الهی، از قهر خداوند نجات می‌یابند.

 

بنابراین شفاعت، تنها شامل کسانی می‌‏شود که تلاشگر هستند؛ ولی در راه مانده‌‏اند و نیاز به قدرتی دارند که در کنار آنان باشد.

 

چند آیه از قرآن مربوط به شفاعت می‌شود و تقسیم‌بندی آن‌ها به چند قسم است؟

حدود سی آیه از قرآن مربوط به شفاعت است که به چند دسته تقسیم می‌شوند:

 

۱. آیاتی که شفاعت را نفی می‌‏کنند، مانند: «یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ» «بقره، ۲۵۴»، روزی‌که معامله و دوستی و شفاعت در آن نیست.

 

۲. آیاتی که شفاعت را مخصوص خداوند می ‏دانند، مانند: «ما لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا شَفِیعٍ» «سجده، ۴»، غیر از او هیچ یاور و شفاعت‌کننده‌‏ای نیست.

 

۳. آیاتی که از شفاعت دیگران با اذن خداوند یاد می‌‌کنند، مانند: «مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ» «بقره، ۲۵۵»، چه‌کسی در نزد او (خداوند) شفاعت می‌کند مگر به اذنش؟

 

۴. آیاتی که شرایط شفاعت‌شوندگان را بیان می‌‏کنند.

 

شرایط شفاعت‌شوندگان چیست؟

الف: شفاعت برای کسی است که مورد رضایت خدا باشد. «وَ لا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضی‏» «انبیاء، ۲۸»

 

ب: برای ظالمان، دوستدار و شفیعی نیست. «ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لا شَفِیعٍ» «غافر، ۱۸»

 

ج: فرشتگان برای کسانی که ایمان آورده‌‏اند، دعا و استغفار می‌‏کنند. «وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا» «غافر، ۷»

 

با توجّه به آیات فوق، معلوم می‌شود که شفاعت بی‌‏قیدوشرط نیست و شفاعت به اجازه و اذن خداست و شفاعت شونده، باید واجد شرایطی باشد و اگر کسی شرایط شفاعت را دارا نباشد، هر چند همسر پیامبر خدا باشد، مورد شفاعت قرار نمی‌گیرد. چنان‌که همسر نوح و لوط علیهماالسّلام به علّت فسق، مشمول شفاعت نشدند. «فَخانَتاهُما فَلَمْ یُغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیْئاً وَ قِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ» «تحریم، ۱۰»

 

بنابراین شفاعتی سازنده است که انسان را با اولیای خدا پیوند دهد و مانع یأس او شود؛ ولی اگر ایمان به شفاعت سبب جرأت بر گناه گردد، همان‌گونه که مسیحیان عقیده دارند که عیسی فدا شد تا گناهان ما بخشیده شود، هرگز قابل قبول نیست.

 

آیا شفاعتِ اولیای خدا، به‌معنای ایستادن در برابر ارادۀ خدا نیست؟

 

کسی را که خدا اراده کرده عذاب کند، پیامبر با شفاعت خود، جلوی آن اراده را نمی‌‏گیرد؟

هم کیفر بدکاران و هم اجازۀ شفاعت به اولیای خود، اراده و خواست اوست. بنابراین شفاعت اولیای خدا، چیزی در برابر ارادۀ الهی نیست.

 

آیا شفاعت اولیای خدا به این معناست که رحم آنان از خدا بیشتر است؛ زیرا خدا می‏‌خواهد عذاب کند و اولیای او شفاعت می‌کنند؟

هم وجود رحم در اولیای خدا و هم اجازۀ استفاده از آن، از طرف خداست.

 

بنابراین اوست که با رحم و لطف خود، اجازۀ شفاعت می‌‏دهد.

 

آیا شفاعت، ارادۀ خدا را تغییر می‌‏دهد؟

ارادۀ خداوند در شرایط مختلف یک نوع نیست. ارادۀ خدا بر کیفر گناهکار است، ولی اگر او توبه کند، قهرش را برمی‏‌دارد.

 

زیرا شرایط انسان گناهکار با انسان توبه‌کار فرق دارد. انسانی به‌خاطر محبّت و ارادت و اطاعت از اولیای خدا در دنیا، مشمول شفاعت آنان می‌‏شود و دیگری که مخالف آنان بوده، مشمول نمی‌‌شود.

 

 

منبع: محسن قرائتی، تفسیر نور، ج ۱ ، ص ۹۸ - ۱۰۹.

 

 

 

انتهای خبر/ ج