سبلان‌ما گزارش می‌دهد؛

کریدور زنگزور؛ از خواب ژئوپلیتیک تا بیداری واقع‌گرایانه

برخلاف ادعاها، نام کریدور زنگزور در توافقات رسمی نیامده است؛ این راهگذر بیشتر جنبه روانی دارد و بی‌شک کریدور جلفا - نخجوان - با ظرفیت بالا به‌صرفه‌ترین و عملی‌ترین راه برای اتصال اروپا و آسیاست.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، منطقه قفقاز جنوبی، با پتانسیل‌های فراوان انرژی و موقعیت راهبُردی، همواره کانون توجه قدرت‌های محلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است و در یک سال اخیر، بحث کریدور زنگزور به یکی از داغ‌ترین موضوعات این منطقه تبدیل شده، مفهومی که از یک نقش خفته در دوران شوروی، پس از فروپاشی، به واسطه منافع و گاه شیطنت‌ها، به یک بازیگر بیدار ژئوپلیتیکی تبدیل و موردتوجه جهانی قرار گرفت. این کریدور و در حقیقت راهگذر که در ظاهر به دنبال ایجاد پلی ارتباطی برای حمل و نقل و محیط‌زیست بود، اکنون ابعاد پیچیده‌تری یافته است.

 قفقاز جنوبی؛ آوردگاه جدید انرژی و رقابت

 با توجه به اینکه جمهوری آذربایجان دارنده نیم درصد ذخایر نفتی و نیم درصد گاز ثابت شده جهان است، پس از جنگ اوکراین، دنیا با رویکردی جدید به اهمیت گازی، نفتی و انرژی این منطقه می‌نگرد. این تغییر نگاه، قفقاز جنوبی را به عرصه‌ای برای رقابت‌های جهانی تبدیل کرده و اهمیت مسیرهای ترانزیتی و انرژی را دوچندان ساخته است.

 پس از پیروزی در جنگ دوم قره‌باغ، جمهوری آذربایجان با غرور و اعتماد به نفس فزاینده‌ای، ایده اجرایی‌شدن کریدور زنگزور را مطرح کرد. هدف ظاهری این ایده، حل مشکل جغرافیایی - سیاسی آذربایجان و ایجاد اتصال زمینی با جمهوری نخجوان بود که در غرب ارمنستان قرار دارد. این طرح، با تبلیغات گسترده چنین القا کرد که ایران «بازنده بزرگ» این کریدور خواهد بود.

واقعیت کریدور زنگزور؛ کریدور جلفا و تضمین منافع ایران

اما واقعیت‌های دیپلماتیک و حقوقی، نشان می‌دهد که این ایده با چالش‌های جدی مواجه شده و آن‌گونه که برخی کارشناسان مطرح می‌کنند، این ایده با شکست مواجه شده است؛ بر خلاف ادعاها، در هیچ یک از توافق‌نامه‌های رسمی و مستند، از جمله توافق سه‌جانبه ۹ نوامبر ۲۰۲۰ (پس از جنگ دوم قره‌باغ) که با وساطت روسیه انجام شد و صرفاً از «کریدور لاچین» نام برده، یا حتی در توافق دوجانبه ۸ اوت، واژه‌ای به نام «کریدور زنگزور» نیامده است.

 حمیدرضا کفاش، کارشناس مسائل قفقاز، در گفتگو با خبرنگار «سبلان ما»، اظهار داشت: که در توافق سه‌جانبه مسکو صرفاً بر رفع انسداد تمامی راه‌های مسدود تأکید شده و آذربایجان و ارمنستان موظف‌اند راه‌ها را در اختیار یکدیگر قرار دهند و تنها در - بیانیه مسیر ترامپ به زنگزور اشاره شده که فاقد ارزش حقوقی یک توافق‌نامه است. این مستندات به‌وضوح نشان می‌دهند که بزرگ‌نمایی زنگزور بیشتر جنبه «پروپاگاندا» دارد تا یک واقعیت حقوقی و عملی.

 وی ادامه داد: در تحولات اخیر و بازگشت آذربایجان و ارمنستان به مرزهای بین‌المللی، ۱۳۰ کیلومتر از مرزهای متروکه فعال و زنده شدند که نشان‌دهنده تغییر توازن قدرت به نفع ثبات در منطقه است. اگرچه پس از جنگ دوم قره‌باغ شاهد افزایش نفوذ و قدرت برخی بازیگران مانند آذربایجان، ترکیه و رژیم صهیونیستی و فاصله‌گرفتن ارمنستان از مدار روسیه بودیم، اما همین تحولات موجب طرح پیشنهاداتی مانند «چهارراه صلح» از سوی پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، شده است. این طرح، مطالبات راهبردی ارمنستان را سه تا چهار برابر مطالبات آذربایجان در حوزه ارتباطی می‌داند و نشان از تمایل برای راه‌حل‌های جامع‌تر دارد.

 کفاش تصریح کرد: در مقابل بحث کریدور زنگزور که بیشتر جنبه روانی دارد، کریدور جلفا با ظرفیت ۱۰ میلیون تُن، یک مسیر حمل و نقل آماده و با پتانسیل بالاست؛ این راه‌آهن برقی از مسیر جلفا - نخجوان امتدادیافته و به دریای سیاه متصل می‌شود و ۲۰ بندر مهم را به هم وصل می‌کند؛ این ظرفیت عظیم، فرصتی بی‌نظیر برای ایران به‌ویژه با نقش نظارتی ایران در اتحادیه اوراسیا فراهم می‌آورد.

 این کارشناس مسائل سیاسی و روابط بین‌الملل در مورد نگرانی‌های امنیتی مربوط به حضور احتمالی آمریکا در گذرگاه زنگزور، با وجود تضمین مقامات ارمنی مبنی بر لحاظ‌شدن منافع ایران در توافقات اظهار داشت: مقامات ایرانی به جد پیگیر عدم حضور نیروهای نظامی آمریکا در مرزهای خود هستند، این مسئله همچنان روی میز مذاکرات است.

کریدورهای ارتباطی شریان‌های حیاتی جهان معاصر هستند

وی افزود: نخستین مزیت کریدورها، رشد اقتصادی است اتصال به مسیرهای ارتباطی موجب رونق تجارت داخلی و خارجی می‌شود و به افزایش صادرات و واردات سرعت می‌بخشد. در کنار آن، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، راه‌آهن، بنادر و خطوط انرژی، فرصت‌های شغلی تازه‌ای ایجاد می‌کند و سرمایه‌گذاران خارجی را به حضور در این مناطق ترغیب می‌سازد بسیاری از کشورها تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در کریدورهای ترانزیتی، به قطب‌های اقتصادی و تجاری منطقه تبدیل شده‌اند.

کارشناس علوم سیاسی با اشاره به اهمیت کریدورها گفت: دومین بعد اهمیت کریدورها، نقش‌آفرینی ژئوپلیتیکی است کشورهایی که در مسیر ارتباطی مهمی قرار دارند، عملاً به حلقه‌های اتصال منطقه‌ای و جهانی بدل می‌شوند و می‌توانند بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی فرامنطقه‌ای اثرگذار باشند؛ این موقعیت ژئوپلیتیکی، نفوذ سیاسی و قدرت چانه‌زنی آن‌ها را در عرصه بین‌الملل افزایش می‌دهد.

وی بیان داشت: از سوی دیگر، کریدورها موجب همگرایی فرهنگی و اجتماعی می‌شوند. وقتی ملت‌ها از طریق سفر، تجارت و تعامل در مسیر این کریدورها با یکدیگر ارتباط می‌یابند، فرهنگ‌ها، زبان‌ها و سنت‌ها تبادل می‌شود، این روند به تقویت پیوندهای انسانی و ایجاد درک متقابل میان ملت‌ها کمک می‌کند.

منطقه ما نیازی به به قدرت‌های فرامنطقه‌ای ندارد

شجاع اقبالی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، با اشاره به پروژه راه ارتباطی ارس که بر اساس توافقات رسمی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در حال احداث است، اظهار داشت: این مسیر که آذربایجان را از طریق خاک ایران به نخجوان متصل می‌سازد، نه‌تنها یک پروژه عمرانی بلکه یک گام راهبردی در تقویت همکاری‌های منطقه‌ای است، این کریدور می‌تواند به‌عنوان الگویی موفق در دیپلماسی همسایگی و توسعه اقتصادی عمل کند.

رئیس شورای اداری شهرستان کوثر در بخشی از سخنان خود با بازخوانی نقش جمهوری اسلامی ایران در جریان جنگ قره‌باغ افزود: در آن دوران حساس، ایران با گشودن مسیرهای زمینی خود، امکان تردد مردم و انتقال کالا به نخجوان را فراهم ساخت و در کنار مردم جمهوری آذربایجان ایستاد.

وی افزود: این اقدام برخاسته از روح همدلی و مسئولیت‌پذیری منطقه‌ای بود، اما متأسفانه، در مقابل، برخی اقدامات دولت الهام علی‌اف در سال‌های اخیر، از جمله تلاش برای ایجاد فضای تقابل با ایران و همکاری با دشمنان ایران در جنگ ۱۲ روزه، با روح همکاری و همسایگی هم‌خوانی ندارد.

 فرماندار کوثر در ادامه با اشاره به حضور نظامی ایالات متحده در کشورهای مختلف، هشدار داد: تجربه تاریخی نشان داده که حضور نظامی آمریکا نه‌تنها امنیت منطقه‌ای را تضمین نمی‌کند، بلکه موجب گسترش بی‌ثباتی، ناامنی در مرزها و کشورها، آسیب‌های اخلاقی و فرهنگی و تضعیف استقلال کشورها می‌شود، منطقه ما نیازمند همکاری‌های بومی و تقویت اعتماد میان ملت‌هاست و نیازی به قدرت‌های فرامنطقه‌ای ندارد.

اقبالی با تأکید بر پیوندهای عمیق میان دو ملت ایران و جمهوری آذربایجان گفت: ما دارای اشتراکات فرهنگی، تاریخی و مذهبی گسترده‌ای هستیم که می‌تواند پایه‌ای برای همکاری‌های پایدار در حوزه‌های مختلف باشد.

 این مسئول اضافه کرد: ایران اسلامی نیز همواره در مسیر تقویت این روابط گام برداشته و آماده توسعه تعاملات در چارچوب احترام متقابل و منافع مشترک بوده و تاریخ این مهم را به اثبات رسانده است.

فرماندار کوثر با تأکید بر اهمیت نقش شهرستان‌های مرزی در تحولات منطقه‌ای اظهار داشت: شهرستان‌های استان اردبیل که در نزدیکی مرزهای شمال غربی کشور قرار دارند، می‌توانند به‌عنوان پایگاه‌های تعامل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی با آذربایجان عمل کنند، ظرفیت‌های محلی، از جمله نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های ارتباطی و پیوندهای قومی و مذهبی، زمینه‌ساز تقویت دیپلماسی مردمی و توسعه پایدار منطقه‌ای هستند.

در نهایت، کریدورهای ارتباطی عاملی برای ایجاد امنیت پایدار هستند، وابستگی متقابل کشورها در حوزه انرژی، تجارت و حمل‌ونقل، انگیزه برای همکاری و کاهش تنش‌ها را افزایش می‌دهد. هرچه این وابستگی عمیق‌تر باشد، احتمال درگیری و جنگ کمتر و زمینه برای همکاری‌های مشترک بیشتر خواهد شد.

بنابراین می‌توان گفت کریدورهای ارتباطی نه‌تنها ابزار توسعه اقتصادی، بلکه رکن مهمی در شکل‌گیری نظم نوین جهانی و ایجاد روابط پایدار میان کشورها به شمار می‌روند.

با توجه به آنچه گفته شد، تمرکز بر واقعیت‌های موجود و بهره‌برداری از کریدورهایی مانند جلفا که هم آماده و هم دارای ظرفیت بالایی هستند، رویکردی منطقی‌تر و مثبت‌تر برای ایران است؛ این منطقه پتانسیل‌های اقتصادی و ترانزیتی فراوانی دارد که با مدیریت هوشمندانه و دیپلماسی فعال، می‌توان از آن‌ها برای توسعه منطقه‌ای و تثبیت امنیت بهره برد و «تضمین» شد که تحولات ژئوپلیتیکی به تغییرات ناخواسته در منطقه نینجامد و با تمرکز بر منافع مشترک و همکاری‌های منطقه‌ای، می‌توان آینده‌ای باثبات و پررونق برای قفقاز جنوبی رقم زد.