«نو اوستی» تا «خونچه عروس» آئینی که کهنه نمی‌شود؛

بدرقه خاص «ائل بایرامی» در اردبیل

«ائل بایرامی» در اردبیل با آمیزه‌ای از آداب و رسوم کهن و باورهای ارزشمند به جشنی پرشور و خاطره‌انگیز تبدیل می‌شود که این جشن در سیزده‌بدر و با رسم خاص سپردن آرزوها به آب زلال و روان بدرقه می‌شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، جشن باستانی نوروز که در اردبیل با نام‌های دلنشین «بایرامی آیی» و «ائل بایرامی»، در میان برخی طوایف با نام پر احترام «امیرالمؤمنین (ع) بایرامی» نیز شناخته می‌شود؛ مراسم آغازین این عید از نخستین روزهای اسفند آغاز و تا ۱۳ فروردین سال نو ادامه می‌یابد.

اردبیلی‌ها با خانه‌تکانی به استقبال بهار می‌روند

سنت دیرین غبارروبی و خانه‌تکانی ایل بایرامی از نخستین روزهای اسفند آغاز می‌شود و تا چهارشنبه‌سوری که به «گل چرشنبه سی» مشهور است، این خانه‌تکانی به پایان می‎رسد.

زنان و مادران دیار سبلان با شستشو و پاکیزگی، نه‌تنها خانه، بلکه جان خود را نیز برای سال نو آماده می‌کنند و معتقدند چهارشنبه آخر سال هر جوری که باشد تا آخر سال نیز وضعیت تمیزی منزل همان شکلی خواهد بود؛ این آئین، نمادی از رهایی از کهنگی، رخوت و اندوه و نویدبخش سالی پر از برکت و شادمانی است.

تکم؛ پیک بهار بر دستان سنت

در روزهای منتهی به نوروز، عروسک سنتی «تکم»، به‌عنوان نمادی از بهار و امید، در دستان تکم‌چی‌ها در محلات اردبیل به نمایش درمی‌آید. این عروسک با پیشینه‌ای تاریخی، نه‌تنها زنده‌کننده یک سنت کهن است، بلکه نویدبخش آینده‌ای روشن نیز است.

 این آیین دیرپا، با رسوم کهن مردم آذربایجان، به‌ویژه در استان اردبیل، پیوندی ناگسستنی داشته و هر ساله با فرارسیدن نوروز، مردم چشم‌به‌راه تکم‌چی می‌نشستند. تکم‌چی، این نماد نشاط بهاری، آنان را برای استقبال از بهار آماده می‌ساخت. اگرچه در گذر زمان، این آیین رو به افول نهاده، اما هنوز هم می‌توان جلوه‌هایی از این رسم به یادگار مانده از نیاکان را در کوچه‌های برخی روستاها به نظاره نشست.

تکم‎چی‌ها اشعاری خاص دارند که با آهنگ و ریتم خاصی وانده می‌شود و فقط مربوط به تبریک عید نیست و مطالب مذهبی و انتقادی را هم در برمی‌گیرد؛ نمونه‌ای از تبریک عید تکم پیک نوروز در دیار سبلان به شکل زیر است:

«سیزون بو تازه بایراموز مبارک»  (عید نو شما مبارک باشد)

«آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز  مبارک»  (ماهتان، سالتان، هفته‌تان، روزتان مبارک)

«جناب جبرئیل نامه گتوردی» (جناب جبرائیل نامه آورد)

«گتور جگین پیمبره یتوردی»  (محض آوردن به پیامبر رسانید)

«مبارک قوللارین گویه گوتوردی»  (پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت)

«سیزون بوتازه بایراموز مبارک» (عید نو شما مبارک باشد)

«آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک»  (ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک)

«امیرالمومنین تخته چخاجاق»  (حضرت امیرالمومنین، به تخت ولایت خواهد نشست)

 «یزیدون بوینونا نوخدا وراجاق» (به گردن یزید افسار خواهد بست)

چهارشنبه‌سوری آئینی با آداب خاص در اردبیل

 چهارشنبه‌سوری، طلایه‌دار نوروز، جشنی ملی و مردمی است که در اردبیل نیز با آداب‌ورسوم خاص خود گرامی داشته می‌شود. این جشن، سرآغاز شادی‌ها و مقدمات عید و فرصتی برای پاسداشت سنت‌های دیرین است که درگذر زمان کم‌رنگ‌تر شده است از قولاق آستی (فال‌گوش وایستادن تا بردن «خونچه عروس» در این روز اتفاق می‎افتد.

خونچه نوعروسان، آغازی شیرین

تقدیم «خونچه» یا هدایای ویژه به عروس‌های جوان، از دیگر رسوم زیبای نوروز در اردبیل است؛ در این آئین خانواده داماد، با سبدی پر از آجیل، شیرینی و دیگر تنقلات، به خانه عروس می‌روند و این هدیه نوروزی را به او تقدیم می‌کنند.

 «نو اوستی» آئینی به زلالی آب و کهن رسم اردبیلی‌ها

 دختران و بانوان اردبیلی صبح روز چهارشنبه سوری به رسمی دیرینه با نیت برآورده‌شدن آرزوها و حاجات خود صبح روز چهارشنبه با در دست داشتن قیچی، جارو و کوزه سفالی در محل پل «یدی گوز» حاضر می‌شوند.

 شرکت‌کنندگان در این آیین «نو اوستی» (بر روی نهر) هفت مرتبه عرض رودخانه بالیقلوچای اطراف پل هفت چشمه را طی کرده و به طور نمادین آب را قیچی و جارو می‌کنند؛ پرتاب لنگه‌کفش کهنه به رودخانه با نیت ازبین‌بردن تنگی‌ها و فشارها از زندگی از دیگر برنامه‌های آیین «نو اوستی» در اردبیل است.

«سلام اولسون سنه ای آب روان که آخی سان روان روان (سلام بر تو ای آب روان جاری)

 حاجتیمیزی ور یا صاحب‌الزمان» (یا صاحب‌الزمان حاجتم را بده) اشعاری است که در آیین نو اوستی خوانده می‌شود.

علی داوودزاده، جامعه‌شناس اردبیلی، درباره آیین «نو اوستی» به خبرنگار ما می‌گوید: عبور از روی آب نمایانگر گذر از فراز و نشیب‌های زندگی و درعین‌حال پیوندی با پاکی و برکت آب است؛ در این آیین، گاهی آرزوها را بر روی کاغذ نوشته و به آب سپرده می‌شود؛ دعا و درخواست حاجت یکی از عناصر اصلی این مراسم به شمار می‌رود. جاروکردن آب به معنای زدودن کدورت‌ها و ناپاکی‌ها از زندگی است؛ پیش از پایان سال، زنان در صبح چهارشنبه آخر سال با جاروکردن آب، تمامی بدی‌ها را به آب روان واگذار می‌کنند تا از زندگی‌شان دور شوند.

این جامعه‌شناس با اشاره به دیگر جوانب آئین «نو اوستی» ادامه می‌دهد: در این مراسم، آب را قیچی می‌کنند که نماد قطع ریشه کینه‌ها و دشمنی‌هاست. همچنین، با سوزن آب را می‌دوزند تا زخم‌زبان بدخواهان را التیام بخشند.

وی می‌گوید: علاوه بر این، در این روز کفش‌های کهنه را کنار می‌گذارند و هفت‌سنگ را به آب می‌سپارند. همین‌طور، کوزه‌های کهنه را می‌شکنند تا دردها و زشتی‌ها را به آب بسپارند و سپس کوزه‌های نو و رنگی را با آبی که «آب تازه» محسوب می‌شود، پرکرده و به خانه می‌برند. این آب به چهارگوشه خانه پاشیده می‌شود و در تهیه اولین نان یا غذای سال از آن استفاده می‌شود تا برکت و رونق در خانه و خانواده برقرار شود.

آئین «نو اوستی» به‌عنوان یک میراث‌فرهنگی مهم، در سال ۱۳۹۷ با نام «چشمه باشی» و شماره ثبت ۱۸۰۰ به فهرست میراث ناملموس ملی اضافه شده است.

 در پایان آئین نو اوستی، دختران و بانوان کوزه‌های سفالی را با آب پر کرده و با نیت حاکم شدن زلالی و روشنی این آب را به خانه‌هایشان می‌برند.

 

 سیزده‌بدر: جشن بدرقه نوروز و پیوند با طبیعت

سیزده‌بدر، از زیباترین و معنادارترین رسوم مردم اردبیل به شمار می‌آید و این روز، نمادی از آشتی با طبیعت و بشارت‌دهنده زندگی نوین است.

مردم در این روز به دل طبیعت می‌روند تا ضمن قدردانی از نعمت‌های الهی، ارتباطی عمیق با این عنصر زیبا و پرطراوت برقرار کنند. بسیاری از خانواده‌ها از شب قبل، لوازم و وسایل مورد نیاز این جشن را با دقت و شوق آماده می‌کنند و صبح روز سیزدهم فروردین، با شور و شوقی وصف‌ناپذیر به سمت دشت‌ها و باغ‌های دل‌نواز روانه می‌شوند تا روزی شاداب و سرشار از زندگی را گرامی بدارند. در این سفر، خوراکی‌های خوشمزه، لوازم تهیه چای، و زیرانداز به همراه می‌آورند تا از طعم فرهنگ و سنت‌های خود در آغوش طبیعت بهره‌مند شوند.

در سفر به دل طبیعت در روز ۱۳ فروردین سفره‌های رنگارنگی با غذاهای محلی چون «آش دوغ»، کباب‌های لذیذ، آبگوشت و خوراکی‌های متنوع دیگر گسترده می‌شود؛ این خوراکی‌ها نه‌تنها نمایانگر غنای سنت‌های غذایی مردم این دیار است بلکه پیوندی عمیق با زمین و زحمات اهالی آن برقرار می‌سازند. خوشمزگی این غذاها، روح جشن سیزده‌بدر را دوچندان می‌کند و بر لذت لحظات مشترک خانواده‌ها می‌افزاید.

سیزده‌بدر، بیش از یک جشن ساده، آغازی تازه برای زندگی و تجدید پیوند انسان و طبیعت است. این روز فرصتی است تا با تجدیدنظر در روابط خود با محیط و یادآوری نعمت‌های فراوان الهی، گام به دنیایی نو و سرشار از شادمانی و امید برداریم.

گره‌زدن سبزه در روز ۱۳ فروردین رسمی که است که معمولاً در این روز و به نیت گره‌گشایی معمولاً انجام می‌شود و بیشتر جوانان در آستانه ازدواج برای گشایش بخت سبزه‌ها را گره می‌زنند.

سیزده‌بدر همچنین فرصتی است برای شادی و تحرک، با بازی‌های محلی که سرشار از هیجان و سرزندگی است. بازی‌هایی چون «طناب‌کشی»، «دال پران» و «هفت‌سنگ» فضایی پر از نشاط و همبستگی را در دل طبیعت به ارمغان می‌آورند؛ با این حال، در کنار شادی و جشن، باید به اهمیت حفاظت از محیط‌زیست نیز توجه ویژه‌ای داشت؛ کارشناسان و دوستداران طبیعت به مردم یادآوری می‌کنند که با رعایت نکات حفاظتی می‌توانند روزی به‌یادماندنی و درعین‌حال سالم برای طبیعت و خود رقم بزنند، جلوگیری از آسیب به درختان و مراتع و دوری از ریختن زباله در طبیعت، جزء الزامات این روز مقدس به شمار می‌آید.

 بدرقه جشن نوروز با آئین ساده «سیزده‎بدر» به پایان می‌رسد و در این روز، پس از زمزمه آرزوهایمان برای سبزه، این گیاه را به آب می‌سپاریم تا در سال آینده، آرزوها و خواسته‌های ما به حقیقت بپیوندد؛ این سنت هر سال پس از دوازده روز جشن و به یاد دوازده ماه سال، با پهن کردن سفره مهربانی در دل طبیعت تجلی پیدا می‌کند.

 بدین ترتیب، عید نوروز در اردبیل، با آمیزه‌ای از آداب و رسوم کهن و باورهای ارزشمند، به جشنی پرشور و خاطره‌انگیز تبدیل می‌شود که پاسداشت آن، گامی در حفظ و اعتلای فرهنگ غنی این سرزمین است.

انتهای خبر/ ش