همراه با کلام الهی؛

سوره مُلْک؛ بیان عمومیت ربوبیت خدا برای تمامی عالم

سوره مُلْک با تبریک و تحسین خداوند در مورد فرمانروایی و حاکمیت و قدرت مطلقه او آغاز می‌شود و در آیه دوم، آفرینش و مرگ و حیات را در جهت آزمایش الهی و انتخاب اصلح، ذکر می‌کند.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی  «سبلان ما» ، سوره مُلْک یا سوره تَبارَ‌ک شصت و هفتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۹ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به «‌ملک‌» و «تبارک» به دلیل وجود این دو کلمه در نخستین آیه آن است.

 هدف اصلی سوره ملک را بیان عمومیت ربوبیت خدا برای تمام عالم و انذار به معاد دانسته‌اند. این سوره با تحسین خداوند در مورد فرمانروایی و حاکمیت و قدرت مطلقه او آغاز می‌شود و در آیه دوم، آفرینش و مرگ و حیات را در جهت آزمایش الهی و انتخاب اصلح، ذکر می‌کند.

 

آیات اول و دوم این سوره را از آیات مشهور سوره ملک دانسته‌اند. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است هر كس در شب سوره ملک را قرائت كند، اجری مانند احیای شب قدر خواهد داشت.

 

معرفی سوره

 

دلیل نام‌گذاری این سوره به نام «ملک» و «تبارک» را وجود این دو واژه در نخستین آیه آن دانسته‌اند.

 تبارک به معنای صدور برکات بسیار زیاد از ناحیه خداوند است. نام‌های دیگری از جمله مانعه (جلوگیری کننده)، واقیه (نگه‌دارنده)، منجیه (نجات دهنده) و مَنّاعه (بسیار بازدارنده) به این سوره داده شده است. علت این نام‌گذاری‌ها را، حفظ قاریان و عاملان به سوره ملک از عذاب قبر و نجات از آتش دوزخ دانسته‌اند که در روایات به آنها اشاره شده است.

 

محل و ترتیب نزول:

 

سوره ملک جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، هفتاد و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و هفتمین سوره است و در آغاز جزء ۲۹ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها:

 

سوره ملک دارای ۳۰ آیه  ۳۳۰ کلمه و ۱۳۰۰ حرف و از نظر حجم جزو سوره‌های مفصلات و در حدود نیم حزب است.

 این سوره پس از سوره طور و پیش از سوره حاقه و قبل از هجرت در مکه نازل شد و آیه مدنی ندارد. سوره ملک همانند سوره فرقان با واژه «تبارک الذی» آغاز شده و در شمار سوره‌های ممتحنات آورده شده است، که گفته شده با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.

 

محتوای سوره

هدف اصلی سوره ملک بیان عمومیت ربوبیت خدا برای تمامی عالم است در برابر وثنیه که برای هر بخشی از جهان ربی را پذیرفته اند وخداوند متعال را فقط رب الارباب می‌دانند. و نیزانذار به معاد . این سوره با تبریک و تحسین خداوند در مورد فرمانروایی و حاکمیت و قدرت مطلقه او آغاز می‌شود و در آیه دوم، آفرینش و مرگ و حیات را در جهت آزمایش الهی و انتخاب اصلح، ذکر می‌کند.

 

در تفسیر نمونه مطالب سوره ملک در سه محور خلاصه شده است:

 

بحث‌هایی پیرامون مبدأ و صفات خداوند و نظام شگفت‌انگیز خلقت مخصوصا آفرینش آسمان‌ها و ستارگان، آفرینش زمین و مواهب آن، آفرینش پرندگان و آب‌های جاری و آفرینش گوش، و چشم و ابزار شناخت.

 

بحث‌هایی پیرامون معاد و عذاب دوزخ و گفتگوی مأموران عذاب با دوزخیان.

انذار و تهدید کافران و ظالمان به انواع عذاب‌های دنیا و آخرت.

درباره شأن نزول آیه ۱۳ سوره ملک «وَأَسِرُّ‌وا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُ‌وا بِهِ ۖ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ‌؛ و [اگر] سخن خود را پنهان داريد، يا آشكارش نماييد، در حقيقت وى به راز دلها آگاه است.» به نقل از ابن عباس آمده است: این آیه در مورد مشرکانی یا منافقانی است که در حق پیغمبر(ص) ناروا و ناسزا می‌گفتند و به یکدیگر سفارش می‌کردند که آهسته سخن گویید که به گوش محمد و اصحاب او نرسد؛ ولی جبرئیل آن حضرت را از حرف‌های آنان آگاه ساخت و بر این نکته تأکید کرد چه سخن به آهستگی گویید چه با صدای بلند، خدا به باطن شما آگاه است.

 

آیات مشهور

دو آیه ابتدایی سوره ملک از آیات مشهور و نامدار این سوره است.

 

آیه تبارک (۱)

«تَبَارَ‌كَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ‌﴿۱﴾»

 (بزرگوار [و خجسته‌] است آنكه فرمانروايى به دست اوست و او بر هر چيزى تواناست.)

 

واژه تبارک ۹ مرتبه در آیات قران بکار رفته است و همه موارد در رابطه با خداوند متعال و ربوبیت و خالقیت واسما و صفات اوست. 

 علامه طباطبایی واژه «تبارک» که در ابتدای این آیه آمده است را درباره هر چیزی می‌داند که منشا خیرات و برکات زیادی باشد.

 در این آیه مبارک بودن ذات خداوند را به مالکیت و حاکمیت او بر جهان و قدرت او بر همه چیز مرتبط دانسته و به همین دلیل او را وجودی زوال ناپذیر و پربرکت معرفی کرده‌اند.

تعبیر «بیده الملک» در این آیه را کنایه از تسلط کامل خداوند بر تمام هستی دانسته‌اند به صورتی که هر تغییری بخواهد در آن می‌دهد و به هر شکل بخواهد اداره می‌کند و قدرت او به هیچ حدی محدود نمی‌گردد.

علامه هم چنان براین باور است که تعبیر بیده الملک گستردگی فرمانروایی و قدرت و سلطنت خداوند را از تعبیر« ملیک» در آیه۵۵ سوره قمر بیشتر می‌فهماند و نیز تصریح و تاکید(بیده الملک) برای اثبات قلمرو فرمانروایی خداوند متعال از تعبیر «له الملک» در آیه ۱ سوره تغابن است.

 

آیه آزمایش (۲)

«الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ‌ ﴿٢﴾»

 (همانكه مرگ و زندگى را پديد آورد تا شما را بيازمايد كه كدامتان نيكوكارتريد و اوست ارجمند آمرزنده.)

 

مراد از آزمایش (لِيَبْلُوَكُمْ)

 

این آیه به هدف آفرینش مرگ و زندگی انسان که از شئوون مالکیت و حاکمیت خداست، اشاره کرده است. منظور از آزمایش خداوند را نوعی پرورش دانسته‌اند که آدمیان را به میدان عمل می‌کشد تا ورزیده، آزموده و پاک شوند و شایستگی قرب خدا را پیدا کنند. به این ترتیب عالم هستی میدان بزرگی است برای همه انسان‌ها و وسیله این آزمون، مرگ و زندگی است و هدف آن رسیدن به حُسن عمل است که مفهوم آن تکامل معرفت، اخلاص نیت و انجام هر کار خیری است.

علامه طباطبایی نیز از آیه استفاده کرده که هدف اصلیِ آفرینش بهره‌مندی نیکوکاران از پاداش الهی است در نتیجه نیکوکاران( محسنین )مقصود اصلی خلقت هستند و دیگران در پرتو آنان بهره٬مند می شوند. 

در روایتی امام صادق(ع) براساس این آیه معیار را در آزمون الهی فراوانی عمل ندانسته بلکه درستی وصواب بودنش دانسته ومعیار عمل صواب را خشیت الهی و نیت راستین برشمرده است. و رسول خدا(ص) نیز «احسن عملاً» را در آیه به معنای عقل تمام تر و خوف بیشتر ازخداوند و اطاعت نیکوتر از دستورات الهی دانسته است.

 

آیه خلقت انسان(۲۳)

قُلْ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۖ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ(آیه ۲۳)

ترجمه: بگو: «او کسی است که شما را آفرید و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد؛ امّا کمتر سپاسگزاری می‌کنید!»

 

آفرینش انسان دارای دو بُعد مادی و غیر مادی است که نمونه ای از سیر مراحل مادی و غیر مادی خلقت انسان را در آیات ۱۲ تا ۱۴ سوره مومنون می‌توان شاهد بود. بی شک بهره مندی انسان از نفس انسانی و در پرتو آن از قوه تفکر و اندیشه وتبدیل شدن مُضغه( قطعه‌ای گوشت) به انسانی شنوا و بینا و متفکر از سنخ خلقت مادی انسان نیست.

 لحن عتاب آلود پایان آیه« قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ» می‌فهماند که عنایت خداوند در آفرینش انسان و مجهز ساختن او به ابزار و دستگاه حس و فکر یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداوند متعال است که ارزش و منزلتش قابل درک نیست چرا که در پرتو این ویژگی از جمادات و نباتات امتیاز می‌یابد. علامه طباطبایی بعید ندانسته که منظور از سمع و بصر، تمام حواس ظاهری انسان باشد(ازباب این که گاه برای معرفی یک موضوع جامع و کلی تنها نمونه‌هایی را به عنوان مثال ذکر می‌کنند) ومنظور از فؤاد همان نفس متفکره(اندیشمند) باشد که معیار جدایی انسان از حیوان است. 

 

=آیه پایانی ، تأویل ماء مَعین(۳۰)

قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ(ترجمه: بگو: چه تصوّر می‌کنید؟ اگر آب (که مایه زندگانی) شما (است) همه به زمین فرو رود (جز خدا) کیست که باز آب روان و گوارا برای شما پدید آرد؟)

 

در ارتباط با تأویل این آیه روایات متعددی دلالت دارند بر این که منظور از آبی که در زمین فرو می‌رود و از دسترس انسان‌ها خارج می شود، امام(ع) است آن گاه که غیبت می کند و ماء معین را علم امام (ع)دانسته اند. 

 علامه طباطبایی مفسر بزرگ شیعی روایاتی را که این آیه را در اتباط با ولایت امام علی (ع) برشمرده اند را ازباب جری دانسته است که انحصار به شخص یا اشخاصی است که آیه در مورد آنها نازل شده است ندارد بلکه هر موردی را که در صفات و خصوصیات با مورد نزول آیه شریک باشد، در برمی‌گیرد.

 

فضیلت و خواص

 

در فضیلت تلاوت سوره ملک روایات متعددی وارد شده است. از پیامبر(ص) روايت شده هر كس در شب سوره ملک را قرائت كند، اجری مانند احیای شب قدر را خواهد داشت. در سیره رسول خدا(ص) آمده است، هر شب پیش از خواب این سوره را قرائت می‌كرد. در حدیثی دیگر از پیامبر نقل شده، سوره ملک از طرف قاری و صاحب این سوره در روز قیامت مجادله می‌كند و برای او طلب آمرزش و مغفرت می‌كند.

از امام باقر (ع) نیز روایت شده سوره ملک، مانع از عذاب قبر می‌شود. من پس از نماز عشاء خود به حالت نشسته آن را قرائت می‌كنم و پدرم امام سجاد (ع) در شب و روز این سوره را قرائت می‌كرد. 

در برخی روایات برای قرائت این سوره خواصی چون امنیت شفاعت و بخشش، دور کردن وحشت قبر و غفران برای اموات،ذکر شده است.

 

انتهای خبر/ ج