یاداشتی /

سیره رحمت للعالمین به چه مفهوم است؟

شخصيتي که تمامي ملک و ملکوت، اماکن و ازمنه به برکت وجود با عظمت او آفريده شده و از ذره تا کرات و انس و جن و مَلَک از سفره پر برکت آن حضرت، از هستي بهره مند شدند.

به گزارش سبلانه به نقل از آذرسلام، در آستانه رحلت نبی مکرم اسلام صاحب اخلاق بزرگ و اسوه برای بشریت شمه ای از ابعاد شخصیتی و بلندمرتبگی پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) در متن زیر آمده که از دید کاربران می گذرد.

بررسي مفهوم رحمه‌للعالمين در سيره پيامبر اعظم (ص)

شخصيت پيامبر اعظم داراي ابعاد وسيع و والايي است که در جهت معنويت به سدره المنتهي ( و لقد رآه نزله اخري عند سدره المنتهي) و در پرواز معراجي‌اش به مقام  قاب قوسين او ادني رسيده و خداوند بزرگ اخلاق آن حضرت را با تعبير عظيم ياد كرده است (انک لعلي خلق عظيم ). شخصيتي که تمامي ملک و ملکوت ، اماکن و ازمنه به برکت وجود با عظمت او آفريده شده و از ذره تا کرات و انس و جن و مَلَک از سفره پر برکت آن حضرت ، از هستي بهره مند شدند ( لو لاک لما خلقت الافلاک). خداوند متعال در سند متقنش او را به عنوان اسوه عصرها و نسل ها معرفي نمود ( لقد کان لکم في رسول الله اسوه حسنه )  اما جوامع اسلامي با دارا بودن چنين ذخاير عظيم و ارزشمندي نتوانسته از او بهره وافي ببرند، بلكه در مقابل دشمنان كينه توز وكوردلان اهانت به ساحت مقدس آن حضرت را در دستوركارخود قراردادند. با توجه به اينكه خداوند متعال در قرآن همه امت اسلامي را به سرمشق گرفتن از آن بزرگوار ترغيب نموده و با عنايت به اينكه الگوپذيري از آن حضرت محدود به حد خاص و زمينه مشخص نشده ، جا دارد هر فرد مسلماني سيره آن حضرت را در تمام شئون زندگي اعم از معاش و معاد الگوي خود قرار دهند و ازآنجايي‌كه ورود به قلمرو سيره آن حضرت بسيار وسيع و گسترده است و نياز به کتاب ها و مقالات متعدد دارد لذا نگارنده با قلم و فهم ضعيف فقط مفهوم  رحمه للعالمين  در سيره آن حضرت را مورد بررسي قرار داده است .

معنا و مفهوم رحمت

مشهور در ميان گروهي از مفسرين اين است كه صفت رحمان اشاره به رحمت عامه دارد كه شامل دوست و دشمن و مؤمن و كافر ، نيكوكار و بد كار مي‌باشد.باران رحمت بي حسابش همه را فرا مي گيرد،همه بندگان از مواهب گوناگون حيات بهره مندند ولي رحيم اشاره به رحمت خاصه دارد كه ويژه بندگان صالح و مؤمن است. لذا رحمان در همه جا مطلق اما رحيم به صورت مقيد آمده است  «و كان بالمؤمنين رحيما».

رسول اعظم؛ پيامبر رحمت

« وَ ما اَرسَلناكَ الا رحمه للعالمين».خداوند رب العالمين، رسول اعظم را به عنوان رحمه للعالمين مبعوث كرد.همان طوري كه رحمانيت خداوند صفت عامه اوست و همه انسانها اعم از مؤمن و كافر را شامل مي شود،  پيامبر اعظم هم براي همه انسانها درهمه اعصار و تمامي مكان‌ها تا پايان جهان رحمت است نه تنها براي پيروان و دوستان بلكه همه اهل عالم ، گويا خوب و بد و دوست و دشمن بايد اين مهرباني و رحمت را از پيامبر احساس كنند.دنياي امروز كه فساد و تباهي و ظلم و بيداد گري از در و ديوار آن مي بارد و آتش جنگها از هر سو شعله ور است وچنگال زورمندان ، حلقوم مستضعفان را مي فشارد، در دنيايي كه جهل و فساد و جنايت و ظلم و استبداد و تبعيض وجود دارد، در اين زمان مفهوم رحمه للعالمين از هر وقت ديگر آشكار تر است. چه رحمتي از اين بالاتر كه برنامه و آئيني آورده كه همه  اين ظلمها و بدبختي‌ها و سيه روزي ها پاياني است و تداوم اين رحمت ، سرانجامش حكومت صالحان است كه سياق آيات به آن اشاره دارد، چونكه ابتدا فرمود : « و لقد كتبنا في الزبور من بعد الذكر ان الارض يرثها عبادي الصالحون »:ما بعد ازتورات در زبور داود نوشتيم كه بندگان نيكوكار من وارثان زمين مي شوند.

 رسول اعظم؛ مظهر رحمت و رأفت الهي

رحمت و رأفت پيامبر اعظم تجلي رحمت و رأفت بيکران الهي است هر آنچه که از رحمت نبوي در دنيا و آخرت نصيب افراد مي‌شود پرتوي از رحمت الهي است همه احکام حتي جهاد و حدود و قصاص و ساير کيفر و قوانين جزائي اسلام نيز براي جامعه بشري رحمت است و اگر رحمانيت خداوند اشاره به لطف عام خداوند دارد که هم دوست و دشمن  ، مومن و کافر را شامل مي‌شود، پيامبر اعظم هم که در قرآن بعنوان رحمت براي عالمين معرفي شده هم براي مومن وهم غير مومن رحمت است. از آيات مختلف قرآن به خوبي استفاده مي شود که نبوت ، رحمت و لطف خدا بر جهان بشريت است و براستي چنين است. اگر انبيا نبودند  انسانها راه آخرت و دنيا را گم مي کردند، لذا پيامبر اعظم هم مايه رحمت براي انسان هست . « وَ ما ارسلناکَ الا رحمه للعالمين » و هم موجب رأفت . لذا در اوصاف پيامبر اعظم فرمود : « و بالمؤمنين رئوف رحيم »رسولي آمده که به مؤمنان رئوف و مهربان است .قابل توجه اين که در قرآن کريم هم رحمت بر پيامبر اطلاق شد و هم رحيم بودن يعني پيامبر اعظم هم براي همه مردم اعم از کافر و مومن رحمت عامه است و هم براي مومنين رحمت خاصه  و اگر رحمانيت خداوند اشاره به لطف عام خدا دارد که حتي کافر و دشمنان دين را شامل مي شود يعني شما چگونه به خدايي که همه افراد حتي دشمنان و کفار را مشمول لطف و رحمت قرار مي دهد ايمان نمي آوريد. اين نهايت ناداني شماست . پيامبر اعظم هم که رحمت عامه براي جهانيان معرفي شده است معنايش اين است. چگونه رسولي که براي همه جهانيان حتي دشمنان و کفار رحمت است به او ايمان نمي آوريد.اين نهايت بي خردي شماست.در سيره پيامبر رحمت نقل شده تا آنجا كه ممکن بود سائل را رد نمي کرد، حتي روزي زني فرزند خود را نزد پيامبر فرستاد و گفت به حضرت بگو پيراهن خود را به ما لطف نمايد. فرزندش خدمت حضرت رسيد و تقاضاي پيراهن نمود.  پيامبر رحمت هم پيراهن خود را به او داد. آيه نازل شد« ولا تبسطها کل البسط »هر چه داري در راه خدا انفاق مکن .در حق اسرا و بردگان فوق العاده سفارش مي فرمود : حتي با زن اسير ازدواج کرد همينکه شنيد زني را در جبهه اسير کرده اند و بعد از اسارت او را از کنار جنازه همسرش عبور داده اند تا دل آن زن را بسوزانند به شدت ناراحت شد و به اين عمل شديداً اعتراض نمود.هنگامي که سوار بر مركب بود اجازه نمي داد کسي همراه او راه برود بلکه او را سوار مي کرد. درغم و شادي همراه مردم بود لذا به تشيع جنازه آنها مي رفت و در دورترين نقطه شهر مدينه به عيادت مريض مي رفت.

پيامبر رحمت؛ مانع عذاب الهي

« وَما کان الله ليعذبهُم وَ أَنتَ فيهم »:هيچ گاه خداوند آنها را عذاب نمي کند مادامي‌که تو در ميان آنها هستي . وجود با برکت آن حضرت مانع از عذاب الهي بر گنهکاران و کفار است . در منابع شيعه و اهل تسنن از امير المومنين (ع) روايت شده که آن حضرت فرمود : « کان في الارض امانان من عذاب اهله وَ قَد رَفَعَ اَحَدهما فَدونکم الا خره فتمسکوا به وَ قراء   هذه الايه » . 40  در روي زمين دو وسيله امان از عذاب الهي است؛ يکي وجود با برکت رسول خدا که از دنيا رحلت کردند و ديگري استغفار است که به آن تمسک بجوييد سپس اين آيه شريفه را تلاوت فرمودند : « وَما کان الله ليعذبهُم وَ أَنتَ فيهم » اينکه وجود نازنين آن حضرت مانع از عذاب الهي است از مشخصات پيامبر اعظم است چونکه با وجود ديگر انبيا ، امت آنها مورد عذاب الهي واقع شده اند . از ديگر ويژگي پيامبر رحمت اين است که هيچگاه کسي را نفرين نکرد و در هيچ حال از درگاه خداوند عذاب کسي را درخواست نکرد اما حضرت نوح عرضه داشت : « ربِّ لا تذرني علي الارض من الکافرين دياراً 41پروردگارا کافران را هلاک کن و از آنها کسي بر روي زمين باقي مگذار . و در جايي ديگر عرضه داشت ستمکاران جز بر هلاک و عذابشان ميفزاي.اما از پيامبر اعظم درخواست مي کردند که در حق مشرکين نفرين کند مي فرمود : من براي رحمت آمده ام نه لعنت  بلکه در حق آنها و براي هدايت آنها دعا مي کرد . هم چنان که پيامبر رحمت در فتح مکه وقتي وارد شهر شد با کفار و مشرکين که از هرگونه اهانت و جسارت و غارت و تجاوز بر پيامبر و ياران او کوتاهي نکردند و انتظار مجازات را داشتند اما همه را مو رد عفو و بخشش قرار داد  فرمود : « اليوم يوم المرحمه » امروز روز رحمت و مهرورزي است .

 عفو وگذشت در سيره پيامبر اعظم

پيامبر رحمت نسبت به مردم با بزرگواري رفتار مي کرد  بد رفتاري و بي حرمتي به خود را ناديده مي گرفت و از خطاي ديگران براحتي مي گذشت. کينه کسي را در دل نگه نمي داشت،  در صدد انتقام بر نمي آمد. روح نيرومندش که در سطح بالاتر از انفعالات نفساني و عقده هاي روحي قرار داشت عفو و بخشايش را بر انتقام ترجيح مي داد .

حضرت امير (ع) فرمود : « کان رسول الله اجودالناس کفاً و اکرمهم عشره»:رسول خدا از همه بخشنده تر و از همه مردم در معاشرت بزرگوارتر بود.«يقبل معذره المعتذر اليه »:عذر خواهي کسي را که ازاو معذرت مي طلبيد قبول مي فرمود.در مقابل تندي نه تنها با او برخورد نمي کرد و مقابله به مثل نمي نمود بلکه دستور مي داد که چيزي به او عطا نمايند.در جنگ احد با آن همه وحشي گري و اهانتي که به جنازه عموي ارجمندش حضرت  حمزه سيدالشهداء روا داشته اند دست به عمل متقابل با کشتگان قريش نزد و در فتح مکه وقتي که به ابوسفيان و هند و سران قريش دست يافت در مقام انتقام برنيامد حتي ابو قتاده انصاري که مي خواست زبان به دشنام آنان بگشايد از بد گويي منع کرد. بلکه در روز فتح مکه اعلام فرمود : « اليوم يوم المرحمه » امروز روز رحمت و مهرباني است . «اذهبواانتم الطلقا » برويد همگي آزاديد .  با عبدالله بن اُبي سر دسته منافقان که کارشکني زياد مي کرد و شايعه سازي بر عليه پيامبر مي کرد ياران پيامبر بارها از آن حضرت خواستند که او را به سزاي اعمالش برسانند اما حضرت اجازه نمي داد  بلکه در حال بيماري به عيادت او رفت.

دلسوزي و مهرباني در سيره پيامبر اعظم

دلسوزي و مهرباني در سيره پيامبر اعظم كاملاً مشهود بود و خداوند رسول اعظمش را در قرآن اين گونه توصيف مي نمايد . «حريص عليكم لعلك باخع نفسك الا يكون مؤمنين »؛  اي رسول ما، گويي مي خواهي جان خود را به خاطر اين كه آنها ايمان نمي آورند از شدت اندوه بر باد دهي . باخع به معني هلاك كردن خويش از شدت غم واندوه است و اين تعبير نشان مي دهدكه پيامبر اعظم تا چه اندازه نسبت به مردم دلسوز و مهربان بود.

 

 

رفق و مدارا در سيره پيامبر رحمت

رفق و مدارا و ملايمت همواره در رفتار و سيره اجتماعي آن حضرت كاملاً مشهود بود و يكي از شئون رحمه للعالمين است. چون كه خداوند متعال در قرآن كريم نرم خويي و مداراي پيامبر را رحمت الهي قلمداد نمود و با عظمت از آن ياد فرمود.« فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظاً غليظ القلب لا نفضوا من حولك » :در پرتو رحمت الهي در برابر آنان نرم و مهربان شدي و اگر خشن و سنگدل بودي از اطراف تو پراكنده مي شدند .پيامبر اعظم فرمود :  « ثلاث من لم يکن فيه لم يتم له عمل ، ورع يحجزه عن معاصي الله و خُلق يواري به الناس و حلم يردّ به جهل الجاهل ».:سه چيز است اگر در کسي نباشد كارش به پايان نمي رسد؛ ورع و پارسايي که او را از گناهان باز دارد. خُلق و خوئي که بدان با مردم مدارا کند، بردباري و حلمي که بدان جهل و جاهل را دفع کند.

بیانات مقام معظم رهبری در مورد رحمت العالمین:

در قرآن از وجود پيغمبر به عنوان «رحمةً للعالمين» تعبيرشده است. اين رحمت، محدود نيست؛ شامل تربيت، تزكيه، تعليم و هدايت انسان ها به صراط مستقيم و پيشرفت انسان ها در زمينه زندگى مادّى و معنويشان هم هست. مخصوص مردم آن زمان هم نيست؛ متعلّق به طول تاريخ است: «و اخرين منهم لمّا يلحقوا بهم». راه رسيدن به آن هدف، عمل كردن به معارف و قوانين اسلام است كه براى بشر مشخّص شده است.دنياى اسلام بايد اين نكته را درك كند كه اين رحمت، يك رحمت منقطع نيست؛بلكه يك رحمت مستمر است. آن روز، بسيارى از افراد بشر، از روى جهالت يا به خاطر عصبيت هاى خودخواهانه، با اين مظهر نور و هدايت بشر جنگيدند؛ با اين كه پيامبر(ص) براى برداشتن بار از روى دوش بشريت، به جهان آمده بود: «ويضع عنهم اصرهم والاغلال التى كانت عليهم». چه بارهاى سنگينى بر دوش آحاد بشر آن روز بود! چه غلهاى سنگينى بر گردن بشر افكنده شده بود! امروز هم همين طور است. اگر كسى ادّعا كند كه بر دوش بشريت امروز، بارهايى سنگينى مى‏كند كه از بار دوش انسان هاى جاهل جزيرةالعرب در آن روز، سنگين‌تر است، سخن گزافى نگفته است. اين ظلمى كه به آحاد بشر مى‏شود، اين حق‏كشى‏اى كه در جوامع بشرى انجام مى‏گيرد، اين غلبه دادن ماديّت بر زندگى بشر و راندن معنويت از محيط زندگى انسانها كه امروز به زور و با شيوه‏هاى مختلف بر آحاد بشر تحميل مى‏شود، اينها بار بر دوش بشريت است. آنچه كه امروز بشريت در دوران تمدّن صنعتى و زير تشعشع مادّيگرى جذّاب و فريبنده احساس مى‏كند، سنگين‌تر و سخت‏تر و در مواردى - تلخ‌تر است از آنچه كه در ظلمات جاهليت هنگام ظهور اسلام، حس مى‏كرد و بر دوش او سنگينى مى‏نمود.اگر امروز بشريت متوجه اين رحمت شود،رحمت وجود اسلام، رحمت تعاليم نبوى، اين سرچشمه جوشان وحدت و آن را بيابد و خود را از آن سيراب كند، بزرگترين مشكل بشر برطرف خواهد شد. اگر چه همين امروز هم، تمدّن هاى موجود عالم، بلاشك از تعاليم اسلام بهره‏مند شده‏اند و بدون ترديدآن چه از صفات و روش هاى خوب و مفاهيم عالى دربين بشر وجود دارد، متّخذ از اديان الهى و تعاليم انبيا و وحى آسمانى است و بخش عظيمى از آن، به اسلام متعلق است؛ ليكن امروز بشر به معنويت و صفا و معارف روشن و حق و دلپذير اسلام - كه هر دل با انصافى آن معارف را مى‏پذيرد و مى‏فهمد - نيازمند است. لذاست كه دعوت اسلامى در جهان، طرفدار پيدا كرده است و بسيارى از غير مسلمين هم دعوت اسلامى را پذيرفته‏اند.

نتيجه‌گيري

صفت رحمانيت خداوند اشاره به رحمت عامه كه شامل دوست و دشمن و مؤمن و كافر مي شود و صفت رحيم اشاره به رحمت خاصه ويژه مؤمنين دارد و در قرآن هر دو صفت براي پيامبر اعظم ذكر شده است. براساس آيات قرآن رحمت الهي مفهوم وسيعي دارد « رحمتي وسعت كلُّ شيءٍ » و خداوند آنرا بر خودش واجب كرده است : « كتب ربكم علي نفسه الرحمه » در قرآن براي رحمت عامه مصاديق متعددي ذكر شده است خداوند رب العالمين پيامبر اعظم را بعنوان رحمه للعالمين معرفي نمود: « و ما ارسلناك الا رحمه للعالمين » كه پيامبر اعظم براي همه انسانها در همه اعصار تا پايان جهان نه تنها براي پيروان خود بلكه براي همه انسانها رحمت است و اين رحمت حتي شامل ملائكه مقرب الهي هم ميشود وتا ماداميكه پيامبر رحمت زنده بود خداوند كسي را عذاب نكرد.« و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم ».رسول اعظم دردنيا و آخرت مظهر رحمت و رأفت الهي است و در سيره و رفتار آن حضرت رحمت و رأفت ،دلسوزي، مهرباني ،عفو وگذشت و رفق و مدارا و برخورد كريمانه با دوست و دشمن كاملاً مشهود بود. با توجه به اين كه رسول اعظم بعنوان الگو و اسوه معرفي شد « لقد كان لكم في رسول الله اسوه حسنه » همه امت اسلامي بايد سيره و رفتار آن حضرت را الگو و سرمشق خود قرار دهند. اين درسي به همه انسان ها است كه در زندگيشان خود را به اين اخلاق الهي و سيره نبوي متخلق كنند و بامردم برخورد كريمانه و محبت آميز داشته باشند و از كينه‌ ورزي و دشمني و تهمت و غيبت ، دوري ورزند و همواره براساس آيه قرآن‌ « تواصوا بالمرحمه » همديگر را به اين سيره نبوي سفارش و توصيه نمايند.

:محمداصغری کلاسر