شهر گیوی از منظر باستان شناسی

از نظر مطالعات باستان شناسي، شهرستان كوثر (گیوی) هنوز به صورت سيستماتيك و دقيق بررسي باستان شناسانه نشده است با اين وجود آثار شناسايي شده نشانگر غناي منطقه از حيث تراكم آثار باستاني و شاخص بودن آنهاست.

به گزارش به نقل از کیویمیز، شهرستان كوثر به مركزيت شهر گيوي با وسعت تقريبي 1245 كيلومتر مربع با ارتفاع تقريبي 1500 متر از سطح دريا در منتهي اليه سمت جنوبي استان اردبيل واقع شده و از سمت شمال با شهرستان اردبيل ، از سمت شمال شرق با استان گيلان، از سمت شرق وجنوب شرق با شهرستان خلخال، از سمت شمال غرب با شهرستان نير و از سمت غرب و جنوب غرب با شهرستان ميانه هم مرز مي باشد و مشتمل بر 2 بخش مركزي و فيروز با 4 دهستان و 101روستا است. مجموعه­ي اين شهرستان بنام بخش سنجبد از توابع شهرستان خلخال بوده كه در تاريخ 10/10/1375 با تصويب هيات دولت به شهرستان تحت نام كوثر ارتقاء يافت

از نظر مطالعات باستان شناسي شهرستان كوثر هنوز به صورت سيستماتيك و دقيق بررسي باستان شناسانه نشده است با اين وجود آثار شناسايي شده نشانگر غناي منطقه از حيث تراكم آثار باستاني و شاخص بودن آنهاست. كنكاشي در آثار جغرافي نويسان مسلمان نشان مي دهد شهرستان كوثر بويژه بخش فيروز از دير باز محل اسكان و رفت و آمد گروه­هاي مختلف انساني در مسير­هاي تجاري كه مناطق داخلي ايران را با قفقاز متصل مي نموده، بوده است. در اواخر قرن ششم ه.ق ياقوت حموي در كتاب خود معجم البلدان در رابطه با منطقه كوثر و خلخال مي نويسد كه اين مناطق در مشرق آذربايجان، نزديك گيلان واقع شده و مزارع آن بيشتر در وسط كوه­هاي بلند قرار دارد و از آن مناطق تا قزوين 7 روز راه است. در قرن هشتم ه.ق حمداله مستوفي توصيف دقيق­تري از منطقه بدست مي دهد. وي در كتاب نزهه القلوب مي نويسد: خلخال شهر وسط بوده است و اكنون ديه است كمابيش صد موضع به چهار ناحيه و خامده بيل و سجرود و انجيلا باد از توابع اوست و ميجين ‌‍‌‍] ميره جين ] در سابق شهر فيروز آباد نام كه بر سر گريوه بر دليز بوده حاكم نشين آن ديار بوده است و حكامش را آقاجريان مي گفته اند و بعد از خرابي فيروزآباد خلخال حاكم نشين شد و اكنون آن نيز خراب است در آن ولايت بحدود ديه كوئي [گيوي ] دره است بطرف آفتاب روي آن دره چشمه است كه آبش به تابستان يخ مي بندد [ منظور غار بوزلوخ است ] و بر طرف قماه كه قزاونه يسا خوانند چشمه­ي ديگر است كه در آبش بيضه مي پزد  [ منظور از اين چشمه آب درماني ايستي سوئي ( آبگرم) است ]  اين توصيفات نشان مي دهد كه شهر فيروزآباد قبل از خلخال حاكم نشين و مركز شهري منطقه­اي بوده كه شهرستان­هاي فعلي كوثر، خلخال و طارم زنجان را در بر مي گرفته است چرا كه مستوفي در توصيف منطقه­ي طارم مي نويسد كه طارمين ولايتي گرمسير است بر شمال سلطانيه به يك روز راه و در او ارتفاعات بسيار نيكو مي باشد و اكثر ميوه­ي سلطانيه از آنجاست. در اول آنجا شهري فيروزآباد نام به زمين طارم سفلي دارالملك بود. توصيفاتي اين چنين از منطقه نشان مي دهد كه فيروزآباد در قرون اوليه اسلامي و تا قرن هفتم مهمترين مركز شهري منطقه بوده و در مسير اصلي مركز و غرب فلات ايران با قفقاز قرار داشته است.

بررسي­هاي باستان شناسي نيز اطلاعات جغرافي نويسان را تاييد مي كند. وجود پل ها،قلعه­ها، كاروانسراها و تپه­هاي باستاني متعدد در منطقه نشان دهنده­ي اهميت شهرستان كوثر وسابقه­ي تاريخي منحصربفرد آن است. از قديم الايام جاده­ي معروف ابريشم مهمترين مسير ارتباطي و تجارت شرق و غرب بوده است. اين جاده كه از خراسان وارد فلات ايران مي شد پس از رسيدن به ري به دو شاخه تقسيم مي شد. يكي از طريق همدان به كرمانشاه و سپس وارد بين النهرين مي شد و ديگري از طريق زنجان، ميانه  به تبريز مي رسيد و از آنجا به ارزروم آناتولي مي پيوست. مسير زنجان- تبريز در ميانه يك شاخه­ي ديگري نيز داشت  كه از طريق فيروزآباد شهرستان كوثر به اردبيل و مغان مي رسيد و از آنجا به قفقاز مي رفت. امروزه بناهاي متعددي در محدوده­ي شهرستان كوثر و به خصوص فيروزآباد شناسايي شده كه به خوبي مسير جاده ابريشم مورد بحث را نمايان مي كند. مهمترين اين آثار پل با شكوه قيز كورپوسي ( يا پل پرده ليس ) بر روي قزل اوزن در روستاي افشار از توابع بخش فيروز شهرستان كوثر است. اين پل شش دهانه با پي سنگي و بدنه آجري با استفاده از ملات آهك ساخته شده و بر اساس آثار كشف شده از پيرامون آن قبل از دوره­ي ايلخاني احداث شده است. در ادامه­ي مسير پل و نرسيده به روستاي امير آباد بخش فيروز در دامنه­ي صخره­ها و پرتگاه­ها آثار سنگ فرش قابل مشاهده است و در كنار همين راه ارتباطي آثار يك بناي سنگي ديگري معروف به قوش اوتوران قرار دارد كه به احتمال قوي بقاياي يك كاروانسرا و توقف­گاه جهت استراحت كاروانيان و مسافران مي باشد. آثار ديگري مثل قبرستان يددي قارداشلار در نزديكي روستاي امير آباد با سنگهاي تراشيده شده ي ايلخاني دال بر پرتردد بودن و اهميت راه مواصلاتي فوق الذكر است. وجود آثار فراوان دوره­ي ايلخاني در بخش فيروز و قسمت شمال غربي بخش مركزي شهرستان كوثر نشانگر اين مسئله است كه در اين دوره ايلخانان براي رفت آمد از سلطانيه و شهر مغوليه ( خونج- كاغذ كنان ) به دشت مغان جهت استفاده از قشلاقات منطقه از همين جاده ابريشم  استفاده ميكردند. گذشته از اين موضوع قلاع متعدد در منطقه­ي فيروزآباد و گيوي نشاندهنده اين مسئله است كه وجود كوهستان هاي مرتفع شهرستان كوثر وخلخال محل مناسبي جهت استقرار گروه هاي مخالف دولت مركزي بوده است. درمنابع جغرافياي تاريخي نيز به اين موضوع اشاره شده است. از سوي ديگر برخي از قلعه هاي منطقه از وسعت بالايي برخوردارند و محل احداث اين قلعه ها نيز در دامنه هاي كوهها و زمين هاي نسبتاً صاف است. اين امر نشان مي دهد كه قلعه هاي فوق توسط حاكمان محلي يا نيروهاي حكومت مركزي براي برقراري نظم وامنيت و يا جهت پشتيباني از نيروهاي مستقر در مرزهاي آن روز بوده است. ازجمله اين قلعه مي توان به قالا دوزي در گيوي عليا اشاره كرد كه وسعت آن به بيش از 10 هكتار مي­رسد. و چندين برجك نگهباني و دو دروازه ورودي همراه با تاسيسات داخلي دارد.

در اهميت ارتباطي شهرستان كوثر گذشته از جاده ابريشم مي توان به احداث پل فيروزآباد توسط متفقين درطي جنگ جهاني دوم اشاره كرد.اين پل جهت عبور ومرور نيروهاي متفقين و تسليحات شان بمنظوركمك رساني به شوروي سابق احداث شده است. راه آهن و راه آسفالته اصلي در حال ساخت ميانه – اردبيل كه در بخش غرب و شمال غربي شهرستان كوثر احداث مي شود؛ در همان مسير قديمي جاده ابريشم قرار دارد كه اين مسئله باز نشاندهنده­ي موقعيت سوق الجيشي و استراتژيك شهرستان كوثر مي باشد.

بطور كلي مطالعات مقدماتي باستان شناسي در شهرستان كوثر نشان مي دهد كه اين منطقه حداقل از دوران مفرغ ( حدود 5 هزار سال پيش ) مسكون بوده و حتي در حاشيه­ي رود قزل اوزن احتمال كشف آثار انسانهاي عصر پارينه سنگي ( تا يك ميليون سال پيش ) نيز وجود دارد.

انتهای پیام/