چین و رهبران نسل ششم؛ تغییر یا تداوم؟

پایان رقابت‌های انتخاباتی ایالات متحده آمریکا مصادف با انتخابات در قاره کهن و کشور چین شده است؛ انتخاباتی که هرچند مردم عادی در آن مشارکت ندارند و صرفاً انتخابی درون حزبی به شمار می‌آید، از حیث اهمیت و تأثیری که بر یک دهه آینده سیاست و اقتصاد بین‌الملل خواهد داشت، نیازمند نکته‌سنجی و ریزبینی خاصی است.

هجدهمین کنگره ملی حزب کمونیست چین از روز پنجشنبه (هشتم نوامبر) در حالی با ۲۲۷۰ نماینده از سراسر کشور در پکن کار خود را آغاز می‌کند که در ماه‌های اخیر تحولات داخلی حزب کمونیست چین مجموعه‌ای از بیم و امید‌ها را پیش روی ناظران داخلی و بین‌المللی قرار داده است. در این یادداشت تلاش می‌شود با نگاهی گذرا به ساختار حزبی و سیاسی در چین، وضعیت انتقال قدرت به نسل جدید رهبران در چین را بررسی کنیم.

کنگره ملی حزب کمونیست چین هر پنج سال یک بار تشکیل جلسه می‌دهد. در این کنگره که اعضای آن متشکل از عالی‌ترین اعضای حزبی از سراسر کشور است، درباره مهمترین موضوعات کشور از جمله سیاست‌های کلان کشور، انتخاب رئیس جمهور و نخست وزیر و... تصمیم‌گیری می‌شود.

نکته‌ای که در فهم ساختار سیاسی چین اهمیت ویژه‌ای دارد، این موضوع است که سمت و جایگاه حزبی از اهمیت بالاتری نسبت به سمت دولتی برخوردار است و از همین ‌روی است که بسیاری معتقدند آنچه بر اهمیت کنگره ملی حزب کمونیست چین می‌افزاید، تأثیری است که تصمیم‌گیری‌های این کنگره بر دولت آینده در چین و برنامه‌های دولت خواهد داشت.

در کنگره هجدهم حزب با میانگین سنی ۵۲ سال اعضا، بیش از 72.2 درصد از افراد حاضر پس از نوامبر ۱۹۷۶ به عضویت حزب درآمده‌اند که این موضوع بیانگر حرکت حزب کومونیست چین در جوان‌گرایی و اصلاحات آرام سیاسی به منظور انتقال قدرت در دست نیروهای جوان‌تر و اصلاح‌طلب و باز کردن عرصه برای بازیگرانی جدید در درون حزب است.

سلسله مراتب یکی از اصول ثابت در فرهنگ چین است و این موضوع در ساختار حزبی و سیاسی کشور بطور ملموسی دیده می‌شود. در کنگره ملی، ۲۲۷۰ نماینده حاضر به نمایندگی از اعضای حزب کمونیست چین ـ که هم‌اکنون 82.6 میلیون نفر در کشور را شامل می‌شود) کمیته مرکزی حزب با جمعیت قریب به ۲۰۰ نفر را انتخاب می‌کند. کمیته مرکزی علاوه بر اداره حزب وظیفه انتخاب پولیت بورو (مجمع سیاسی حزب) با ۲۴ نماینده را از میان خود دارد که وظیفه نظارت بر حزب را بر عهده دارند.
 
از میان اعضای پولیت بورو، یک کمیته دایمی برای اداره و تصمیم‌گیری مسائل مهم برگزیده می‌شوند که عمده قدرت در چین در دست کمیته دایمی قرار دارد. این کمیته که تا پیش از این ۹ نفر بودند و انتظار می‌رود در کنگره اخیر این میزان به هفت نفر تقلیل یابد اداره کشور چین و تصمیم‌گیری‌های کلان را بر عهده دارند. تصمیم‌گیری در کمیته دایمی با اجماع همه اعضا صورت می‌گیرد.

در حزب کمونیست چین همواره بر پایه قانون نانوشته‌ای پس از دو دوره خدمت پنج ساله، رئیس جمهور و نخست‌وزیر وقت بازنشسته شده و معاون اول رئیس جمهور و جانشین نخست‌وزیر در حزب که بر اساس لابی‌ها و توافقات درون حزبی پیش از آن ارتقای حزبی گرفته‌ و به پولیت برو و کمیته دائمی پولیت‌برو رسیده‌اند به عنوان رئیس‌جمهور و نخست وزیر کشور معرفی می‌شوند.

اما در ماه‌های اخیر، تحولات داخلی در حزب کمونیست چین تأثیر زیادی بر آینده این حزب و کشور چین گذارده است. در درون حزب کمونیست چین دو جریان اصلی هو (گروه‌های طرفدار هو جین تائو رئیس جمهور کنونی که تفکراتی اصلاحی در مورد حزب و سیاست‌ها دارند) و جریان جیانگ (گروه‌های طرفدار جیانگ زمین رئیس جمهور پیشین چین که طرفدار سیاست‌های تندروانه و مخالف اصلاحات سیاسی هستند) در ماه‌های اخیر رقابت‌های جدی خود را برای تداوم حضور طرفداران خود در دولت آتی آغاز کرده‌اند که از جمله رسوایی بو شیلای ـ‌ یکی از وابستگان به جریان جیانگ ـ و اختلافاتی که پیرامون اخراج او از حزب کمونیست چین مطرح شد، آینده انسجام در درون حزب کمونیست را تحت تاثیر خود قرار داد.

هرچند انتظار می‌رود با توجه به رایزنی‌ها و توافقات انجام گرفته میان رهبران حزب کمونیست چین از جمله جیانگ زمین و هو جین تائو، شی جین پینگ به عنوان رئیس جمهور و لی که چیانگ به عنوان نخست وزیر در ده سال آینده چین را اداره کنند، همچنان ترکیب کمیته دائمی پولیت بورو به عنوان قدرتمند‌ترین بخش حزبی که اداره کلی دولت را نیز در ده سال آینده بر عهده خواهد گرفت، نامشخص است.

اینکه آیا رؤسای جمهور پیشین موفق شوند شماری از نزدیکان خود را به کمیته دایمی وارد کنند یا خیر و با توجه به افزایش اختلافات میان دیدگاه‌های هر دو جریان و ضرورت اجماع در تصمیم‌گیری‌های در کمیته دایمی، به نظر می رسد برون‌داد و نتیجه هجدهمین کنگره ملی حزب کمونیست چین، تأثیرات بسیاری بر سیاست‌های داخلی چین و سیاست‌های حزب کمونیست خواهد داشت.

قرار است در روزهای آتی در کنگره ملی خلق، از ۲۲ هزار طرح پیشنهادی که به راه‌های گوناگون رسیده است، بیش از ۴۵۰ پیشنهاد مستقیم بررسی و تصویب شود که موضوعاتی از جمله ساختار حزبی، قانون اساسی، بحث نظارت و مبارزه با فساد در حزب، انتخاب و گردش نخبگان در حزب و... را شامل می‌شود؛ مسائلی که پیروزی هر یک از دو جریان اصلی (هو و جیانگ) در این کارزار یا شکل‌گیری جریان معتدلی به رهبری رئیس جمهور آتی یعنی شی جین پینگ سناریوهای مختلفی را از دمکراتیک شدن تا حرکت به سمت اقتدارگرایی در بحث سیاسی و حرکت به سمت دولت رفاه تا دولتی لیبرال در تفکرات اقتصادی را در مقابل دیدگان می‌گذارد.

هرچند باید در روزهای آتی منتظر ماند و پس از مشخص شدن نتیجه این رقابت درون حزبی در کنگره ملی حزب کمونیست چین، به تحلیل آینده چین در مسائل داخلی و بین‌المللی نشست، بی‌گمان رهبران چین با هر طیف و جریان فکری یک هدف را دنبال می‌کنند: رهبران چین امیدوارند در ده سال آتی (۲۰۲۱) که مقارن با یکصدمین سالگرد تأسیس حزب کمونیست در چین است بر مشکلاتی عمدتاً داخلی همچون شکاف درآمدی، آلودگی زیست محیطی، مبارزه با فساد حزبی و دولتی و منابع زیرزمینی فائق آیند و چین را در مسیر رسیدن به هدف بلندمدت خود در سال ۲۰۴۹ (مقارن با یکصدمین سالگرد تاسیس جمهوری خلق چین) یعنی رسیدن به ملتی سوسیالیست، ثروتمند، دموکراتیک، صلح‌جو و هماهنگ رهبری کنند.

هو جین تائو و نخست وزیرش ون جیا بائو در حالی دولت را به نسل ششم از رهبران چین تحویل می‌دهند که بی‌گمان، یکی از طلایی‌ترین دوران مدیریت نه تنها در سطح چین بلکه جهان را رقم زدند. نرخ رشد میانگین سالانه 10.7 در یک دهه اخیر در مقابل نرخ رشد جهانی 3.9 در مدت مشابه، افزایش درآمد سرانه مردم چین از ۵۴۳۲ دلار به ۱۱۱۳۵ دلار در یک دهه اخیر، افزایش نرخ شهرنشینی به بیش از ۵۰ درصد در چین، برگزاری موفق بازی‌های المپیک، نمایشگاه اکسپو، سرمایه‌گذاری بیش از ۶۴۳ میلیارد دلاری دولت در دوران بحران اقتصادی برای جلوگیری از تبعات آن بر زندگی مردم، هزینه ۲. ۵۴ تریلیون دلاری در حوزه رفاه عمومی در ده سال گذشته برای تحصیلات، بهداشت، امنیت اجتماعی و مسکن‌سازی برای خانواده‌های کم درآمد، برگزاری اجلاس رهبران گروه بیست و اجلاس همکاری اتحادیه آفریقا و چین تنها بخشی از کارنامه خدمات ده ساله این دو نفر و همفکرانشان در حزب کمونیست چین بوده است.

تردیدی نیست که همچنان اصلاحات داخلی به ویژه در حوزه اقتصادی و سیاسی در دستور کار رهبران جدید قرار دارد؛ هرچند به نظر می رسد از نظر طیف فکری رهبران جدید قائل به ادامه اصلاحات صورت گرفته در دوران هو جین تائو و ون جیا بائو با تمرکز بیشتر بر موضوعاتی همچون مبارزه با شکاف طبقاتی و فساد اداری هستند.

در حوزه سیاست خارجی نیز با توجه به سفر شی جین پین به پنجاه کشور دنیا در دوره معاونت ریاست جمهوری (در مقایسه با هفده سفر هو جین تائو در زمان تصدی سمت معاون رئیس جمهور تا سال‌ ۲۰۰۲) الزامات خیزش و گسترش نفوذ و نقش چین بویژه در آسیا، اهمیت موضوعات سیاست خارجی و امینت ملی را در دستور کار رئیس جمهور آتی قرار می‌دهد. رئیس جمهوری که از رابطه و پشتیبانی خوبی از سوی نیروهای نظامی چین برخوردار است و نظامیان امیدوارند در دوره شی جین پین بتوانند بر توان نیروهای نظامی چین برای تأمین منافع این کشور بیفزایند.

روند آتی رهبران چین بی‌تردید ادامه سیاست‌های اصلاحات سیاسی و اقتصادی در داخل از یک‌سو و تلاش برای افزایش نقش و وزن چین در تحولات جهانی، ادامه رقابت با ایالات متحده آمریکا در سطح منطقهٔ جنوب شرق آسیا و امتناع از درگیری با همسایگان و تلاش برای حرکت به جهانی هماهنگ است که نقش و جایگاه چین در آن پررنگ‌تر از پیش خواهد بود؛ روندی که قدرت‌های جهانی از جمله ایالات متحده آمریکا از ادامه آن چندان خشنود نخواهد بود.