اربعین در فرهنگ شیعه

اربعین، آیینه‌ای است دربرابر چشمان میلیون‌ها انسان متعهد که در آن تصویری از نهضت و قیام خونین محرّم نقش می بندد.

به گزارش سبلان ما، اربعین، فقط روزی از روزهای سال نیست، بلکه آیینه‌ای است در برابر چشمان میلیون‌ها انسان متعهد که در آن تصویری از نهضت و قیام خونین محرّم نقش می‌بندد. اربعین، روز باشکوهی است که از خون حسین (ع)، حیات گرفت و نقطه آغاز تبلیغ آرمان کربلا از طریق اشک شد؛ چرا که در این روز، نخستین مجلس عزاداری برای اباعبدالله (ع) و تبلیغ آرمان آن حضرت در کنار تربتش برپا شد.

اربعین در فرهنگ شیعه

در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی، عدد چهل (اربعین) جایگاه خاصی دارد. چله‌نشینی برای رفع‌حاجت یا رسیدن به مقامات سلوک و عرفان معروف است. حفظ‌کردن چهل حدیث، اخلاصِ چهل صباح، کمال عقل در چهل‌سالگی، دعا برای چهل مؤمن، چهل شب چهارشنبه و بسیاری از این نمونه‌ها و موارد.

در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیهما‌السلام گفته می‌شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنت‌‌هایی مردمی، گرامیداشت چهلم مردگان است که به یاد عزیزِ فوت شده خویش، خیرات و صدقات می‌دهند و مجلس یادبود برپا می‌کنند. در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیم‌ترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می‌کنند و همراه با دسته‌های سینه‌زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می‌پردازند. در شهر کربلا، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته‌های عزادار، مراسمی پرشور برپا می‌کنند.

فلسفه اربعین

اهمیت اربعین از کجاست؟ صرف اینکه چهل روز از شهادت شهید می‌گذرد چه خصوصیتی دارد؟ اربعین خصوصیتش به‌خاطر این است که در اربعین حسینی یاد شهادت امام حسین (ع) زنده شد و این چیز بسیار مهمی است. اگر این شهادت عظیم در تاریخ اتفاق می‌افتاد؛ یعنی حسین بن علی (ع) و بقیة شهیدان در کربلا شهید می‌شدند، اما بنی‌امیه موفق می‌شدند، همان‌طور که خود حسین (ع) و یاران عزیزش را از صفحه روزگار برافکندند و جسم پاکشان را زیر خاک پنهان کردند، یاد آنها را هم از خاطره نسل بشر در آن روز و روزهای بعد محو کنند، در این صورت آیا این شهادت برای عالم اسلام فایده‌ای می‌داشت؟ یا اگر هم برای آن روز یک اثری می‌گذاشت، آیا این خاطره در تاریخ، برای نسل‌های بعد، برای گرفتاری‌ها و سیاهی‌ها و تاریکی‌ها و یزیدی‌های دوران آیندة تاریخ هم اثری روشنگر و افشاکننده می‌داشت؟ اگر حسین (ع) شهید می‌شد، اما مردم آن روز و مردم نسل‌های بعد نمی‌فهمیدند که حسین (ع) شهید شده، آیا این خاطره چه اثر و چه نقشی می‌توانست در رشد و سازندگی و هدایت و برانگیزانندگی ملت‌ها و اجتماعات و تاریخ بگذارد؟ بله هیچ اثری نداشت.

اربعین روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن روز آغاز شد و روز بازماندگان شهداست. حالا چه در اربعین اول، خانواده امام حسین (ع) به کربلا آمده باشند و چه نیامده باشند. (گزیده‌ای از بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 29/ 6/ 68).

اولین اربعین

یکی از مباحث مهم تاریخ عاشورا که در این فصل درباره آن بحث‌وبررسی صورت‌گرفته، حضور اهل‌بیت علیهم‌السلام در کربلا در اولین اربعین شهادت امام حسین علیه‌السلام بر سر مزار آن حضرت و دیگر شهدای کربلاست. در میان شیعه، مشهور است که اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا صلی‌الله علیه واله به زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام نائل شد و در همان جا بود که اهل‌بیت علیهم‌السلام هنگام بازگشت از شام نیز به زیارت مزار امام علیه‌السلام آمده و جابر را ملاقات کردند. هم چنین در این روز سر امام حسین علیه‌السلام به بدن ملحق شده و دفن شد. اما در مقابل این شهرت، برخی اندیشمندان متقدم و معاصر شیعه، ورود اهل‌بیت علیهم‌السلام را در روز اربعین سال 61 ق انکار کرده‌اند

زیارت اربعین

اربعین، چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) است که جان خود و یارانش را فدای دین کرد. ازآنجاکه گرامیداشت خاطره شهید و احیاء اربعین وی، زنده نگهداشتن نام و یاد و راه اوست و زیارت، یکی از راه‌‌هایی یاد و احیاء خاطره است، زیارت امام حسین (ع) به‌ویژه در روز بیستم ماه صفر که اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیار دارد.

امام حسن عسکری (ع) در حدیثی علامت‌های «مؤمن» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر کردن در دست راست، پیشانی بر خاک نهادن و «بسم‌الله» را در نماز، آشکارا گفتن: «عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ: صَلاةُ اِحدی وَ خَمسین وَ زِیارَةُ الاربَعین...» زیارت اربعین که در این روز مستحب است، در کتب دعا آمده است و به اینگونه شروع می شود: «السلامُ عَلی وَلِی اللهِ وَ حَبیبِهِ...» که این متن، از طریق صفوان جمال از امام صادق (ع) روایت شده است. زیارت دیگر آن است که جابربن عبدالله انصاری در این روز خوانده است و متن زیارت بعنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السلامُ عَلَیکم یا آلَ الله...» شروع می شود.

مورخان نوشته‌اند که جابر بن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی موفق شدند که در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین (ع) نائل آیند. وی که آن هنگام نابینا شده بود، در فرات غسل کرد و خود را خوشبو ساخت و گام‌های کوچک برداشت تا سر قبر حسین بن علی علیهماالسلام آمد و با راهنمایی عطیه، دست روی قبر نهاد و بیهوش شد، وقتی به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین! آنگاه زیارتی خواند و روی به سایر شهداء کرد و آنان را هم زیارت نمود. (فرهنگ عاشوراء، ص 203)

مراسمات و آئین‌های عاشورا

مراسم سوگواری اربعین حسینی، قرن‌ها است که به طور عمده، در کشورها و مناطق شیعه‌نشین در اشکال گوناگون فرهنگی برگزار می‌شود.

شیعیان به سبب مصائب وارده بر امام حسین (ع) و یاران ایشان و نیز اینکه چهلمین روز پس از شهادت امام حسین (ع) از روزهای زیارتی مخصوص آن امام است، به زیارت ایشان می‌پردازند و بایدهای اعتقادی خود را به انجام می‌رسانند. درون‌مایه این مراسم، برگزاری آداب سوگواری بر امام حسین (ع)، خانواده و یاران ایشان، یادآوری مصائب وارده بر ایشان و اطرافیانشان و گرامیداشت یاد و مقام آنان است. این مراسم باتوجه‌به فرهنگ‌های محلی، صورت‌ها و اشکال مختلفی می‌پذیرد.

مناسک روز اربعین در کشور عراق، بیش از هر نقطة دیگری با شدت و جدیت برگزار می‌شود. حضور شیعیان کشورهای دیگر در این مراسم و سنت پیاده‌روی به‌سوی شهر کربلا و زیارت مرقد شهدای (ع) مهم‌ترین ابعاد مناسک سوگواری روز اربعین در این کشور است. روز اربعین در ایران، به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور شیعه‌نشین جهان، تعطیل رسمی است. در این روز در اقصی‌نقاط ایران، مراسم سوگواری امام حسین (ع) با تنوع و همراه با به‌کارگیری ایده‌های فرهنگی بسیار گوناگون برگزار می‌شود. این مراسم در بسیاری از نقاط دیگر جهان نیز برگزار شده که شبه‌قاره هند نمونة خوبی از این نقاط است. شیعیان شبه‌قارة هند (هندوستان، پاکستان و بنگلادش) بسیار پرشور در این مراسم شرکت می‌کنند. این روز را در پاکستان «چهلم» می‌نامند.

پیاده‌روی اربعین

یکی از جلوه‌های بسیار اربعین حسینی حرکت پیاده خیل مشتاقان آن حضرت است که حماسه‌ای وصف‌ناشدنی و جلوه‌ای درک ناشدنی را می‌آفریند، دشمنانی که زیارت چند هزارنفره سابق را در اربعین حسینی تحمل نکردند امروز نظاره‌گر حرکت سیل گونه و میلیونی زائران آن حضرت است که به‌صورت خودجوش و کامل مردمی چشمان جهانیان را مات و مبهوت خودساخته است، بخصوص در شرایط فعلی و به‌کارگیری مزدوران وهابی که یک فشنگ به سویی رژیم صهیونیستی پرتاب نکرده‌اند؛ ولی حاضرند با انجام عملیات انتحاری خود را به درک به قعر جهنم واصل کنند تا عده‌ای از زائران حسینی را به شهادت رسانند، ولی بااین‌همه وبا وجود خطرات سر راه عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) لبیک یا حسین گفته وبا با سرافرازی راه را طی می‌کنند تا خود را به کعبه عشاق رسانند.

دررابطه‌با انجام زیارت پیاده حضرت سید الشهدا (ع) مرحوم محدث بزرگوار شیخ حر عاملی باب مستقلی را در کتاب ووسائل‌الشیعهبا عنوان «باب استحباب المشی الی طیاره الحسین (ع) و غیره» گشوده است به‌عنوان نمونه از امام صادق (ع) روایت کرده است: هرکس که از خانه خویش به‌قصد زیارت حسین بن علی بن ابی‌طالب خارج گردد پس اگر پیاده باشد خداوند به‌ازای هر گامی که برمی‌دارد برای او یک کار نیک نوشته ویک کار بد او را پاک می‌کند. تا آنگاه که به حائر (قبر امام حسین (ع) در کربلا) رسد که خداوند او را در صالحان و نیکان قرار دهد، و وقتی که زیارت را به پایان رساند او را از نجات‌یافتگان قرار داده به هنگام بازگشت فرشته‌ای به نزد وی آمده و می‌گوید: من فرستاده خدایت هستم، خدایت سلامت می‌رساند ومی گوید: کارهای خود را از نو سرگیر، که گناهان گذشته مورد بخشش قرار گرفت. مضمون این روایت را ابن قولویه وشیخ صدوق آورده اند.

 

اربعین در کلام علما و بزرگان

این روزها روزهای نزدیک به اربعین است. پدیده بی‌نظیر و بی‌سابقه‌ای هم در این ساله‌ای اخیر به وجود آمده و آن، پیاده‌روی میان نجف و کربلا یا بعضی از شهرهای دورتر از نجف تا کربلا است؛ بعضی از بصره، بعضی از مرز، بعضی از شهرهای دیگر، پیاده‌راه می‌افتند و حرکت می‌کنند. این حرکت عشق و ایمان است؛ ما هم از دور نگاه می‌کنیم به این حرکت، و غبطه می‌خوریم به حال آن کسانی که این توفیق را پیدا کردند و این حرکت را انجام دادند:

این کسانی که این راه را طی کردند و این حرکت عاشقانه را و مؤمنانه را دارند انجام می‌دهند، 

این حرکت عشق و ایمان است؛ هم در آن ایمان و اعتقاد قلبی و باورهای راستین، تحریک‌کننده و عمل‌کننده است؛ هم عشق و محبّت. تفکّر اهل‌بیت و تفکّر شیعی همین‌جور است؛ ترکیبی است از عقل و عاطفه، ترکیبی است از ایمان و عشق؛ ترکیب این دو. این آن چیزی است که در سایر فِرَق اسلامی، خلأ آن محسوس است.

 

 

انتهای خبر/ ج