همراه با کلام حق؛

سوره فاتحه، ملقب به ام‌الکتاب

سوره فاتحه یا حمد نخستین سوره قرآن کریم، ملقب به ام‌الکتاب، از سوره‌های مکی و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سوره‌های «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس قرآن است.

به گزارش سبلان ما، سوره فاتحه یا حمد نخستین سوره قرآن کریم، ملقب به ام‌الکتاب، از سوره‌های مکی و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سوره‌های «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس قرآن است. سورهٔ فاتحه در نمازهای واجب و مستحب خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، توحید و حمد خداوند است.

در فضیلت این سوره آمده است، نزول آن باعث عدم نزول عذاب بر امت اسلام خواهد شد. خواندن سوره حمد در رکعت اول و دوم نمازهای واجب و مستحب، واجب است. خواندن این سوره بر بالین بیمار و هنگام گذاشتن مرده در قبر، مستحب است.

 

 

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ: به نام خداوند بخشنده بخشایشگر

اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ: ستایش مخصوص خداوندى است که پروردگار جهانیان است.

اَلرَّحْمنِ الرَّحیمِ: بخشنده و بخشایشگر است.

مَالِکِ یَوْمِ الدّینِ: (خداوندى که) صاحب روز جزا است.

اِیّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّاکَ نَسْتَعِینُ: (پروردگارا) تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یارى می‌جوییم.

اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ: ما را به راه راست هدایت فرما!

صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ: راه کسانى که آنان را مشمول نعمت خود ساختى،

غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضّآلّینَ: نه راه کسانى که بر آنان غضب کردى و نه گمراهان! 

 

 

نام‌ها و سبب نام‌گذاری

 

نام اصلی این سوره، به این جهت که اولین سوره قرآن است و قرآن با آن گشوده می‌گردد، فاتحةالکتاب است. این سوره نخستین سوره‌ کاملی است که بر پیامبر اسلام (ص) نازل شد.

ارزش و اهمیت خاص این سوره باعث شده بیش از بیست نام برای آن ذکر شود که مشهورترینِ آنها عبارت‌اند از: حمد، ام‌القرآن، سبع المثانی، کنز، اساس، مناجات، شفاء، دعا، کافیه، وافیه، راقیه(تعویذ کننده و پناه‌دهنده). 

جلال‌الدین سیوطی در کتاب الاتقان فی علوم القرآن ۲۵ نام برای سوره حمد ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: فاتحة‌الکتاب، اُم‌الکتاب، اُم‌القرآن، السبع‌المثانی، القرآن‌العظیم، الواقیه، الکنز، النور، سورة‌الشکر، الشِفا، الشافیه، سورة الدعا

 

محل و ترتیب نزول

 

سوره حمد دو بار نازل شده است، یک‌بار ابتدای بعثت در مکه و بار دیگر پس از تغییر قبله در مدینه نازل شد؛ به همین جهت، به آن مثانی هم می‌گویند؛ البته ازآن‌رو که اولین‌بار در مکه نازل شده، آن را سورهٔ مکی می‌خوانند. این سوره، نخستین سوره قرآن به ترتیب مصحف و بر اساس برخی روایات پنجمین سوره به ترتیب نزول و اولین سوره کامل نازل شده است.

 

تعداد آیات و کلمات

 

سوره فاتحه ۷ آیه، ۲۹ کلمه و ۱۴۳ حرف دارد. این سوره به لحاظ لفظ و حجم، از سوره‌های کوچک قرآن یا مفصلات است و در میان مفصلات نیز از سوره‌های «‌قصار‌» به شمار می‌آید. بر طبق روایات، این سوره در عین اختصار، در معنا بزرگ و «ام‌الکتاب» و اساس قرآن است

 

اهمیت

 

سوره حمد در زندگی دینی و فرهنگی مسلمانان اهمیت فراوانی دارد. این سوره در نمازهای پنج‌گانه، ده بار بر طبق فقه امامیه و ۱۷ بار بر طبق فقه اهل‌سنت قرائت می‌شود. امام رضا (ع) قرائت این سوره را در ابتدای نماز به دلیل وجود تمامی خیر و حکمت دنیا و آخرت به‌صورت یکجا در این سوره می‌داند به صورتی که هیچ کلامی به جامعیت آن نمی‌رسد.

نویسنده تفسیر المیزان می‌گوید خداوند در این سوره چگونگی حمد و ستایش خودش را به بنده‌اش تلقین کرده است به او آموخته است که در مقام عبودیت و بندگی ادب بندگی چه اقتضا می‌کند.

 

محتوا

 

محتوای اصلی سورهٔ فاتحه، توحید، حمد خداوند، عبادت، استعانت و طلب هدایت از خدا است. علامه طباطبایی می‌گوید: چون از جمله «ایاک نعبد» (فقط تو را عبادت می‌کنیم) ممکن است ادعای استقلال بنده در عبادت خدا به ذهن بیاید به همین جهت بلافاصله در جمله بعد باگفتن «ایاک نستعین» (فقط از تو استعانت می‌جوییم) به بنده تلقین شده که بگوید در همین عبادت هم از خدا استعانت می‌طلبد و هیچ‌گونه استقلالی در هیچ شأنی ندارد. در این سوره از اوصاف خدا، اوصاف و نشانه‌های بندگان صالح خدا، تبیین مسئله هدایت و صراط مستقیم در قالب دعا و ابراز تنفر از کج‌روی و گمراهی سخن به میان آمده است.

اين سوره را می‌توان به دو بخش تقسيم کرد: بخشى که از حمد و ثناى خدا سخن می‌گويد و بخشى که نيازهاى بنده را مطرح می‌کند. در حدیث قدسی آمده است: من سوره حمد را ميان خود و بنده‌‏ام تقسيم كرده‌ام؛ نيمى از آن براى من، و نيمى براى بندهٔ من است.

 

فضیلت و خواص

 

روایات زیادی در فضیلت و اهمیت این سوره وارد شده است. طبق روایتی جبرئیل به پیامبر اسلام (ص) اشاره دارد که نزول این سوره باعث عدم نزول عذاب بر امت اسلام خواهد شد  و در روایتی آن را شفای هر دردی دانسته‌ است.  در روایتی از امام صادق (ع) است که اگر سوره حمد ۷۰ بار بر مرده‌ای خوانده بشود و او زنده شود تعجب نکنید. 

پیامبر (ص) سورهٔ فاتحه را بهترین سوره قرآن دانسته و فرموده است: در تورات و انجیل و زبور و قرآن، سوره‌ای مانند آن نازل نشده است. بنا بر حدیث دیگری از پیامبر (ص)، ثواب قرائت سوره فاتحه، برابر با ثواب قرائت دو سوم قرآن و ثواب صدقه دادن به همه مؤمنان است.

امام جعفر صادق (ع) هم درباره سوره فاتحه فرموده است که هر کس آن را قرائت کند، خداوند راه رسیدن به خیر دنیا و آخرت را برای او باز می‌کند. او همچنین فرموده است که اسم اعظم خدا در این سوره تقسیم شده است. شیخ مفید در کتاب اختصاص حدیثی نقل می‌کند که در آن، پیامبر (ص) در پاسخ به پرسشی دربارهٔ پاداش قرائت سورهٔ فاتحه، ثواب آن را برابر با پاداش قرائت همه کتاب‌های آسمانی معرفی کرده است. 

 

 

انتهای خبر/ ج