همراه با کلام الهی؛

سوره مائده، دعوت به وفای به عهد و پایداری در پیمان‌ها

سوره مائده سلسله‌ای از معارف و عقاید اسلامی و احکام و وظایف دینی است که در آن مسئله ولایت و رهبریِ بعد از پیامبر(ص)، مسئله تثلیث مسیحیان و مسائل مربوط به قیامت و رستاخیر، وفای به عهد، عدالت اجتماعی بیان شده است.

به گزارش سبلان ما،  سوره مائده پنجمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۶ و ۷ قرآن جای دارد. این سوره به سبب آنکه از مائده آسمانی و نزول آن به درخواست حواریون حضرت عیسی(ع) سخن گفته، مائده نام گرفته است. در سوره مائده احکام بسیاری بیان شده از جمله درباره مسئلهٔ ولایت در اسلام، تثلیث در مسیحیت، قیامت و معاد، وفای به عهد، عدالت اجتماعی، عدالت شاهد، حرمت کشتن انسان‌ها، احکام غذاهای حلال، احکام وضو و تیمم.

از آیات مشهور این سوره آیه اکمال و آیه تبلیغ است که بنابر نظر شیعه، به واقعه غدیر و اعلام جانشینی امام علی(ع) مربوط‌اند و آیه ولایت که بنابر نظر شیعه و سنی در شأن امام علی(ع) نازل شده است. از وقایع تاریخی که در این سوره درباره آنها سخن گفته شده، سرگذشت بنی‌اسرائیل، داستان هابیل و قابیل، رسالت حضرت عیسی و معجزات اوست. در فضیلت این سوره نقل شده هنگام نزول سوره مائده بر پیامبر، هفتاد هزار فرشته آن را همراهی می‌کردند..

مائده به معنای سفره غذا یا خود غذاست. این سوره را به این دلیل مائده نامیده‌اند که داستان نزول مائده براى یاران حضرت عیسی را بیان می‌کند (آیه ۱۱۴) و این واژه دو بار (آیات ۱۱۲ و ۱۱۴) در این سوره به کار رفته است و در هیچ سوره‌ی دیگری استعمال نشده است. نام‌های دیگر این سوره عقود‌ به معنای پیمان‌ها و قراردادها و مُنقِذه‌ به معنای رهاننده و نجات‌دهنده است.

• ترتیب و محل نزول

سوره مائده جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و سیزدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، پنجمین سوره است و در جزء ششم و هفتم قرآن جای دارد.

• تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره مائده ۱۲۰ آیه، ۲۸۴۲ کلمه و ۱۲۲۰۷ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های سَبعُ طِوال و یکی از سوره‌های بزرگ قرآن است.

در سوره مائده سلسله‌ای از معارف و عقاید اسلامی و احکام و وظایف دینی مطرح شده است. مسئله ولایت و رهبریِ بعد از پیامبر(ص)، مسئله تثلیث مسیحیان، مسائل مربوط به قیامت و رستاخیر، مسئله وفای به عهد، عدالت اجتماعی، داستان هابیل و قابیل و تحریم قتل نفس به همین مناسبت، احکام وضو و تیمم و قصاص و دزدی و احکام فرد مُحرِم ،توضيح قسمت‌هائى از غذاهاى حلال و حرام از مباحث مطرح در این سوره است. به گفته تفسیر المیزان هدف کلی این سوره دعوت به وفای به عهد و پایداری در پیمان‌هاست. بنابر این سوره، عادت الهی بر این است که بر کسانی که تقوا پیشه می‌کنند و به مردم احسان می‌کنند، رحمت کند و آسان گیرد و بر کسانی که در پیمانشان با امام خویش، گردنکشی می‌کنند، سخت‌ گیرد.

 

آیه اکمال

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ (آیه ۳)

ترجمه: امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما [به عنوان‌] آيينى برگزيدم.

شیعیان اتفاق نظر دارند این آیه درباره واقعه غدیر و ولایت امام علی(ع)، در روز ۱۸ ذی‌الحجه، نازل شده است. برخی منابع اهل سنت از نزول این آیه در روز عرفه خبر می‌دهند. علامه امینی در کتاب الغدیر و میر حامد حسین در عبقات الانوار با جستجو در کتاب‌های اهل سنت، شواهد بسیاری از آنان در تأیید و اثبات نزول این آیه در‌ شأن علی(ع) و واقعه غدیر آورده‌اند.

آیه حرمت قتل

• مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا ۚ..﴿٣٢﴾

ترجمه: هر كس كسى را، جز به قصاص قتل، يا [به كيفر] فسادى در زمين، بكشد، چنان است كه گويى همه مردم را كشته باشد. و هر كس كسى را زنده بدارد، چنان است كه گويى تمام مردم را زنده داشته است.

مفسران در توضیح اینکه چرا کشتن یک نفر، کشتن همه انسان‌ها و نجات یک انسان، نجات همه انسان‌ها معرفی شده، نظرهای مختلفی ارائه کرده‌اند. علامه طباطبایی می‌نویسد قتل یک انسان، مخالفت و مبارزه با ربوبیت و خلقت خداست، به همین دلیل گویی قتلِ همه آدمیان است، زیرا خداوند متعال خواسته که حقیقت انسانیت با تکثیر نسل محفوظ بماند و این حقیقت در فرد فردِ انسان ها موجود است و اگر یک نفر هم کشته بشود غرض خداوند که تکثیر نسل انسانی از راه وجود آن فرد است نقض شده است و این یعنی ابطالِ حکمِ ربوبیت خداوند و مبارزه باغرض الهی در خلقت انسان در نتیجه ازبین بردن حقیقت انسانیت موجود در یک نفر با کشتن او، در واقع از بین بردن انسانیت موجود در تمام انسان‌هاست. در مجمع البیان هم چند نظر آمده است، از جمله اینکه گویی قاتل، کمر به قتل همه انسان‌ها بسته یا منظور از قتل در اینجا قتل پیامبر یا امام عادل است یا اینکه چون قاتل سنت قتل را ترویج داده، پس گناه همه قتل‌ها به گردن اوست. در تفسیر نمونه نیز آمده است منظور این است که چنین آدمی که قتل انجام داده، آمادگی آن را دارد که دیگران را نیز به قتل برساند یا اینکه مقصود این است که جامعه انسانی همچون یک واحد است و افراد آن، همچون اعضای آن هستند که اثر لطمه‌ای به یکی از اعضا، در دیگر اعضا نیز آشکار می‌شود. در برخی از روایات آمده است مراد از مرگ و حیات در این آیه، گمراهی و هدایت است.

آیه وسیله

 

• يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (آیه ٣٥)

ترجمه: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد و به او [توسل و] تقرب جوييد و در راهش جهاد كنيد. باشد كه رستگار شويد.

به اعتقاد شیعیان، این آیه یکی از دلایل اثبات توسل به اولیا و انبیاست؛ چرا که این آیه به طور صریح مؤمنان را به توسل (برگزیدن وسیله) توصیه کرده است. از نظر شیعه، وسیله مفهومی گسترده دارد و می‌تواند شامل واجبات و مستحبات شود. در منابع روایی، احادیث پرشماری از اهل‌بیت(ع) در باب توسل نقل شده و معنا و مصادیق وسیله و نیز آثار و نتایج آن بیان شده است.

آیه ولایت

 

• إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّـهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ (آیه ٥٥)

ترجمه: ولی شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند.

این آیه به تایید همه منابع معتبر شیعه و برخی منابع اهل سنت در شأن امام علی(ع) نازل شده و او را ستوده است.در روایات آمده است فقیری به مسجد آمد و تقاضای کمک کرد؛ اما کسی به او کمک نکرد. در این هنگام امام علی(ع) در حال رکوع به انگشتر خود اشاره کرد و فقیر آن را از انگشت امام بیرون کشید. شیعیان از این آیه برای اثبات ولایت آن امام استفاده می‌کنند.

آیه تبلیغ

 

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ۖ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ (آیه ٦٧)

ترجمه: اى پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ كن؛ و اگر نكنى پيامش را نرسانده‌اى. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‌دارد. آرى، خدا گروه كافران را هدايت نمى‌كند.

مفسران شیعه تصریح کرده‌اند که آیه تبلیغ پس از بازگشت رسول خدا از حجة الوداع در منطقه غدیر خم در روز ۱۸ ذی‌الحجه نازل شد در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که زمان و مکان نزول این آیه را غدیر خم بیان می‌کند. عالمان شیعه با تکیه بر روایاتی از امامان(ع) و برخی از اصحاب پیامبر(ص)، نزول آیه تبلیغ را درباره واقعه غدیر خم و اعلام جانشینی امام علی(ع) قطعی می‌دانند.

آیات طلب مائده آسمانی ۱۱۲تا ۱۱۵

• قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ ۖ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ (آیه ۱۱۴)

ترجمه: عيسى پسر مريم گفت: «بار الها، پروردگارا، از آسمان، خوانى بر ما فرو فرست تا عيدى براى اول و آخر ما باشد و نشانه‌اى از جانب تو. و ما را روزى ده كه تو بهترين روزى‌دهندگانى.» درخواست مائده آسمانی از سوی حواریون عیسی (ع) از خداوند از آیات مشهور این سوره است. آیات ۱۱۲ تا ۱۱۵ گزارشی از این ماجراست. نکته با اهمیت در این آیات واژه عید درآیه ۱۱۴ است که تنها یک بار در قرآن بکار رفته است. به نظر علامه طباطبایی، هربار که عید فرا مى‌رسد وحدت کلمه، تجدید حیات ملى، مسرّت دل‌هاى مردم و اعلان دین از آثار عید است.

آیه وضو

 

یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَیدِیكُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَی الْكَعْبَین.. (آیه ۶)

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج‌ها بشویید و سر و پاها را تا مفصل‌ها مسح کنید.

این آیه تنها آیه قرآن است که چگونگی وضو گرفتن را بیان می‌کند. برداشت فقیهان شیعه و اهل سنت از این آیه متفاوت است. شیعیان می‌گویند بر پاها همچون سر باید مسح کشید؛ اما سُنّیان پاها را به صورت و دست‌ها ملحق می‌کنند و حکم به شستن آنها می‌دهند. گفتنی است شیعیان به جز آیه وضو به روایات بسیاری که درباره وضو و جزئیات آن از اهل بیت (ع) نقل شده استناد می‌کنند]

آیه محاربه

 

• إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ(۳۳)

ترجمه: جزای کسانی که با خدا و پیامبرش جنگ می‌کنند و در زمین به فساد می‌کوشند، آن است که کشته شوند یا بر دار گردند یا دست‌ها و پاهایشان یکی از چپ و یکی از راست بریده شود یا از سرزمین خود تبعید شوند. این‌ها رسواییشان در این جهان است و در آخرت نیز به عذابی بزرگ گرفتار آیند.

مُحارب به کسانی گفته می‌شود که در جامعه اسلامی ایجاد نا امنی می‌کنند و در واقع به جنگ خدا و رسولش رفته‌اند. مجازات محاربه با مسلمانان طبق آیه محاربه، کشتن، به دار آویختن، قطع دست و پا و تبعید یا زندانی است. فقیهان شیعه برای تحقق محاربه، ترسیدن مردم و سلاح کشیدنِ محارب بر روی مردم را شرط دانسته‌اند. درباره آیه محاربه روایاتی نیز در خصوص توضیح و چگونگی مجازات آن آمده است.

 

 

انتهای خبر/ج