همراه با کلام الهی؛

سوره یونس؛ بیان مظاهر قدرت خداوند

سوره یونس به موضوعاتی از جمله: بیان مظاهر قدرت خداوند، دلایل اثبات وجود خدا، وحی، نبوت و بعثت پیامبران، آیات تکوینی و علوم طبیعی، اسرار خلقت و آفرینش و رازهای پیچیده و نهفته آن در آن می‌پردازد و تمثیلی از حقیقت دنیا و ناپایداری آن را ترسیم و به آخرت توجه

به گزارش سبلان ما، سوره یونس دهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء یازدهم جای دارد. این سوره به سبب نقل ماجرای قوم حضرت یونس، یونس نامیده شده است. سوره یونس از مسئله وحی و مقام پیامبر (ص) و نشانه‌های عظمت آفرینش و ناپایداری این دنیا سخن می‌گوید و به آخرت دعوت می‌کند. در این سوره داستان طوفان نوح، سرگذشت موسی و فرعونیان نیز آمده است. از آیات مشهور سوره یونس، آیه ۳۸ است که با مخالفان پیامبر (ص) تحدی می‌کند و آنان را به این فرامی‌خواند که اگر راست می‌گویند، سوره‌ای مانند یکی از سوره‌های قرآن بیاورند. گفته شده این تحدی نشان معجزه بودن قرآن است. در روایات آمده است هر کس سوره یونس را بخواند، خداوند ده برابر کسانی که حضرت یونس (ع) را تصدیق یا تکذیب کرده‌اند و کسانی که همراه فرعون غرق شدند، به او حسنه می‌دهد.

 

سوره یونس به موضوعاتی از جمله: بیان مظاهر قدرت خداوند، دلایل اثبات وجود خدا، وحی، نبوت و بعثت پیامبران، آیات تکوینی و علوم طبیعی، اسرار خلقت و آفرینش و رازهای پیچیده و نهفته آن در آن می‌پردازد و تمثیلی از حقیقت دنیا و ناپایداری آن را ترسیم و به آخرت توجه می‌دهد. در این سوره به داستان‌هایی از زندگی پیامبرانی چون نوح، موسی و یونس پرداخته و از مقام پیامبر (ص) نیز سخن گفته است. نشانه‌های عظمت آفرینش به‌عنوان نشانه عظمت خدا و آمادگی برای آخرت از طریق ایمان و عمل صالح از دیگر مضامین سوره است. آیاتی از این سوره نیز از لجاجت و سرسختی بت‌پرستان سخن می‌گوید و آنان را به فطرتشان فرامی‌خواند که هنگام مشکلات به یاد خدای یکتا می‌افتند.

 

آیه دوم و آیه پانزدهم سوره یونس دارای شأن نزول است.

 

انکار پیامبری محمد (ص)

 

درباره‌شان نزول آیه دوم از ابن عباس نقل است: هنگامی که محمد (ص) به پیامبری برگزیده شد، کفار انکار کردند و گفتند که خدا بزرگ‌تر از آن است که بشری مثل محمد را به‌عنوان پیامبر بفرستد و خدا در جواب آنان این آیه را نازل کرد. فضل بن حسن طبرسی انکارکنندگان را مردمان مکه و علت تعجبشان را یتیم بودن پیامبر دانسته است. کلبی (محمد بن سائب کلبی. د ۱۴۶ق.) گفته‌ است این آیه درباره کسانی است که پیامبر و آیینش را استهزا می‌کردند و از پیامبر می‌خواستند قرآنی بیاورد که در آن بت‌پرستی و راه‌ورسم آنها باشد.

 

درخواست تغییر قرآن

در آیه پانزدهم سوره یونس آمده است وقتی پیامبر (ص) قرآن را برای مردم می‌خواند، آنان که به دیدار خداوند امید نداشتند، می‌گفتند قرآنی غیر از این برایمان بیاور یا آن را تغییر بده. پیامبر (ص) در پاسخ آنان گفت در اختیار من نیست که قرآن را تغییر دهم و اگر پروردگارم را نافرمانی کنم به عذاب او گرفتار خواهم شد. در تفسیر مجمع‌البیان آمده است این آیه هنگامی نازل شد پنج نفر به نام‌های عبدالله بن ابی امیه مخزومی، ولید بن مغیره، مکرز بن حفص، عمرو بن عبدالله و عاص بن عامر بن هاشم به پیامبر گفتند قرآنی برایمان بیاور که تَرک عبادتِ لات، عُزی، مَنات و هُبَل (یعنی ترک بت‌پرستی) را از ما نخواهد و عیبجویی بت‌ها در آن نباشد.

 

نیایش بهشتیان 

 

«وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ﴿۱۰﴾» (و پایان دعایشان(آنان که ایمان آورده و نیکوکار شدند در بهشت) این است: سپاس خدای را، آن پروردگار جهانیان)

این آیه معمولاً در انتهای خطبه‌ها و سخنرانی‌ها و گاه بیانیه‌ها استفاده می‌شود؛ البته کلمه «دعواهم: دعای آنان» به «دعوانا: دعای ما» تبدیل می‌شود.

 

خداجویی انسان در سختی‌ها 

 

وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَىٰ ضُرٍّ مَسَّهُ ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَترجمه: و چون انسان را آسيبى رسد، ما را -به پهلو خوابيده يا نشسته يا ايستاده- مى‌خواند، و چون گرفتاريش را برطرف كنيم چنان مى‌رود كه گويى ما را براى گرفتاريى كه به او رسيده، نخوانده است. اين گونه براى اسرافكاران آنچه انجام مى‌دادند زينت داده شده است. مفسران گفته‌اند دعاهای انسان در این سختی ها فقط برای عافیت طلبی و رهایی از گرفتاری و سختی هاست نه برای نائل شدن به ثواب آخرت به همین سبب پس از این که گرفتاری‌اش برطرف شد از خدا رویگردان شده و شکر او را فراموش می‌کند. 

 

آیات تحدی

 

 

«قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَ ادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کنتُمْ صَادِقِین﴿۳۸﴾» (بگو اگر راست می‌گویید، جز خدا هر که را که می‌توانید به یاری بخوانید و سوره‌ای همانند آن بیاورید.)

 

خداوند در پنج آیه از قرآن با مخالفانِ پیامبر (ص)، تحدی (مبارزه‌طلبی) کرده است که آیه ۳۸ سوره یونس یکی از آن آیات است. تحدی یعنی دعوت‌کردن منکران و مخالفان نبوت به اینکه مثل و مانند معجزات پیامبر (ص) را بیاورند. تحدی (در این آیه و آیات دیگر) دلیلی بر معجزه بودن قرآن، بلکه معجزه بودن هر سوره از قرآن است.

 

مژده به اولیای الهی در دنیا و آخرت 

 

«لَهُمُ الْبُشْرَ‌ىٰ فِی الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَ‌ةِ ۚ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّـهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴿٦٤﴾» (و در زندگى دنيا و در آخرت مژده براى آنان(اولیای الهی) است. وعده‌هاى خدا را تبديلى نيست؛ اين همان كاميابى بزرگ است.)

به گفته علامه طباطبایی خداوند در این آیه بندگان با تقوای خود را مژده‌ای می‌دهد که قطعاً محقق خواهد شد و مایه‌روشنی چشم آنها خواهد شد. به نظر او اگر فراز «لَهُمُ الْبُشْرَ‌ىٰ» به‌صورت خبر از آینده نباشد، یعنی این بشارت هم در دنیا و هم در آخرت برای آنها واقع خواهد شد؛ ولی اگر خبر از بشارت در آینده باشد، این که آن نعمتی که به آنان بشارتش داده می‌شود، آیا فقط در آخرت است و یا هم در دنیا و هم در آخرت مشخص نیست و آیه آن را بیان نکرده است. امین الاسلام طبرسی در مجمع البیان فوز عظیم در پایان آیه را همان بشارت موعود در دنیا و آخرت دانسته که نجات و رهایی بزرگی است که به سبب بزرگی‌اش هر چیزی در کنارش کوچک است. 

 

ممنوعیت اجبار مردم بر ایمان 

 

«وَلَوْ شَاءَ رَ‌بُّكَ لَآمَنَ مَن فِي الْأَرْ‌ضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا ۚ أَفَأَنتَ تُكْرِ‌هُ النَّاسَ حَتَّىٰ يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ﴿۹۹﴾» (و اگر پروردگار تو مى‌خواست، قطعاً هر كه در زمين است همه آنها يكسر ايمان مى‌آوردند.آیا تو(ای پیامبر) می‌خواهی مردم را مجبور سازی که ایمان بیاورند؟!)

 

به گفته مفسران خداوند در این آیه خطاب به آخرین پیامبرش، او را از اکراه مردم به ایمان به خدا حتی در زمان قدرت بازداشته است. بر اساس مفاد این آیه، مقتضای حکمت خداوند فرمان‌برداری از حق یا دشمنی با آن در اختیار انسان است تا پاک از ناپاک جدا شود و وظیفه پیامبر فقط ابلاغ پیام خدا دانسته شده و به همین خاطر نباید از کفر انسان‌ها اندوهگین شود. مفسران این آیه را از صریح‌ترین آیاتی دانسته‌اند که بر اختیار و اراده انسان در انتخاب دین یا عقیده تأکید می‌کند. به نظر علامه طباطبایی خداوند در این آیه به پیامبر اعلان می‌کند تنها خداست که می‌تواند مردم را وادار به ایمان کند، ولی این کار را نکرد و برای پیامبرش نیز این کار نه سزاوار نیست؛ چرا که این کار شدنی نیست؛ زیرا ایمانی که خداوند از بندگانش خواسته و می‌پذیرد، ایمانی از روی اختیار و انتخاب است.

 

آزادی مردم در انتخاب هدایت یا گمراهی 

 

«قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ فَمَنِ اهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا ۖ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ﴿۱۰۸﴾»  (بگو: «ای مردم! حق از طرف پروردگارتان به سراغ شما آمده؛ هر کس (در پرتو آن) هدایت یابد، برای خود هدایت شده؛ و هر کس گمراه گردد، به زیان خود گمراه می‌گردد؛ و من مأمور (به اجبار) شما نیستم!»)

منظور از حق را در این آیه، تمام معارف و محتواهایی دانسته‌اند که پیامبر به آنها دعوت کرده است. در این آیه به این نکته اشاره شده است که مردم در انتخاب‌های خودمختار و آزادند و پیامبر (ص) هم هیچ‌گونه مسئولیت و وکالتی برای اجبار آنان در این زمینه ندارد. طباطبايی همچنین تصریح کرده که آیه ویژگی حق را بیان کرده و آن این است که هر کس به‌سوی حق هدایت شود خودش سود برده و هر کس از آن دور شود به خویشتن ضرر رسانده است و پس از آمدن حق هر کسی مختار است هر چه را دوست دارد برای خویش برگزیند خواه نفع خواه ضرر. نیز آیه با کنایه، واجب بودن پذیرفتنِ حق و هدایت‌شدن به آن را بیان کرده است؛ زیرا که نفع انسان در آن است.

در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر اسلام (ص) روایت است هر کس سوره یونس را بخواند، خداوند ده برابر کسانی که حضرت یونس (ع) را تصدیق یا تکذیب کرده‌اند و به تعداد کسانی که همراه فرعون غرق شدند، حسنه می‌دهد. از امام صادق (ع) نیز نقل شده هر که سوره یونس را در هر دو یا سه ماه (یک‌بار) بخواند، ترس اینکه از جاهلان باشد برای او نیست، و در روز قیامت از مقربان خواهد بود.

 

 

 

انتهای خبر/ ج