همراه با کلام الهی؛

سوره یوسف؛ تبیین چگونگی ولایت خداوند

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان هدف اصلی سوره یوسف را تبیین چگونگی ولایت خداوند نسبت به انسان‌های بااخلاص دانسته و معتقد است کسی که ایمانش را برای خدا خالص کند؛ خداوند او را به بهترین وجه تربیت و به حریم قُرب خویش وارد می‌کند.

به گزارش سبلان ما ،سوره یُوسُف یا سوره اَحْسَنُ القَصَصْ دوازدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۱۲ و ۱۳ جای دارد.

 پرداختن به داستان زندگی حضرت یوسف(ع) به عنوان بهترین داستان‌ها، دلیل نام‌گذاری این سوره به «یوسف» است. داستان یوسف تنها داستان در قرآن است که از آغاز تا پایان آن، به صورت مفصل در یک سوره بیان شده است و به جز چند آیه پایانی، تمام آیات این سوره به داستان یوسف اختصاص دارد. هدف سوره یوسف بیان ولایت خدا نسبت به بندگان با اخلاص و به اوج عزت رساندن آنان در سخت‌ترین شرایط دانسته شده است.

 

معرفی

پرداختن به داستان زندگی حضرت یوسف(ع) به صورت یکجا و مفصل در تمامی آیات به جز چند آیه آخر، دلیل نام‌گذاری این سوره به نام یوسف است. 

نام یوسف ۲۷ بار در قرآن آمده است که ۲۵ بار آن در این سوره است. سوره یوسف را اَحسنُ القِصَص (بهترین داستان‌ها) نیز نامیده‌اند؛ این واژه از آیه سوم آن گرفته شده که داستان یوسف را بهترین داستان‌ها معرفی کرده است.

 

مکان و ترتیب نزول

 

سوره یوسف جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، پنجاه و سومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، دوازدهمین سوره است و در جزء ۱۲ و ۱۳ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

 

سوره یوسف ۱۱۱ آیه، ۱۷۹۵ کلمه و ۷۳۰۵ حرف دارد و به لحاظ حجم، جزو سوره‌های مئون و متوسط است و ششمین سوره از سوره‌های مقطعات استاز ویژگی های اختصاصی این سوره این است که در قرآن جز داستان یوسف داستان دیگری به صورت تفصیل از اول تا پایان نیامده است و در این سوره جز داستان یوسف مطلب دیگری مطرح نشده است. 

 

معنای احسن القصص

 

از نظر ادبی در واژه «قَصص» دواحتمال است۱- اگر اسم مصدر باشد به معنای قصه‌ها و داستان‌هاست و داستان یوسف به این معنا احسن القصص است یعنی بهترین داستان از نظر محتواست زیرا بیانگر اخلاص در عبودیت و ولایت و محبت خداوند سبحان در حق بنده اش می‌باشد.

 اگر«قَصص» مصدر باشد که در این صورت به معنای(اقتصاص) قصه‌گویی است یعنی داستان گویی خدواند سبحان در سوره یوسف به نیکوترین وجه است، چرا که داستانی مشحون از عشق و محبت را با رعایت حد اکثر ممکن عفت کلام بیان کرده است.

علامه طباطبایی، سبب نزول سوره یوسف را تحریک مشرکان مکه توسط گروهی از یهودیان دانسته تا علت مهاجرت بنی‌اسرائیل از شام به مصر را از پیامبر(ص) بپرسند و در پاسخ به این پرسش، سوره یوسف نازل شد.

 

در کتاب اسباب نزول القرآن نوشته علی بن احمد واحدی نیز آمده است برخی از مردم از پیامبر(ص) خواستند قصه‌ای برای آنان بیان کند تا از ملالت خارج شوند و در جواب این درخواست مردم بود که سوره یوسف نازل شد و آن را احسن الحدیث یا احسن القصص نیز نامیدند.

 

آیات مشهور

آیه ۱۸ سوره یوسف درباره صبر جمیل داشتن در برابر مصائب و مشکلات

وَجَاءُوا عَلَىٰ قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ ۚ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْرًا ۖ فَصَبْرٌ جَمِيلٌ ۖ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَىٰ مَا تَصِفُونَ ترجمه: و پيراهنش را [آغشته‌] به خونى دروغين آوردند. [يعقوب‌] گفت: «[نه‌] بلكه نَفْس شما كارى [بد] را براى شما آراسته است. اينك صبرى نيكو [براى من بهتر است‌]. و بر آنچه توصيف مى‌كنيد، خدا يارى‌ده است.»

 

صبر جمیل را در روایات صبری دانسته شده که انسان از مشکلات وسختی هایی که برایش پیش آمده به مردم شکایت نکند. 

 فیض کاشانی در المحجه نقل کرده که صبر جمیل آن است که مصیبت زده را چون (در اظهار حزن و اندوه) مانند دیگران است نمی‌توان شناخت یعنی به گونه‌ای نیست که با بی‌تابی و جزع و فزع انگشت‌نما شده باشد و دردمندی و رنجور شدن و گریان بودنش او را از مرز صبر و شکیبایی خارج نسازد 

 

آیه ۱۰۸ سوره یوسف مبنی بر تبعیت از راه و روش پیامبر(ص) که از روی بصیرت و آگاهی به آن دعوت می‌کند، جزو آیات مشهور و نامدار است.

 قُلْ هَـٰذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّـهِ ۚ عَلَىٰ بَصِيرَ‌ةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي ۖ وَسُبْحَانَ اللَّـهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِ‌كِينَ ﴿۱۰۸﴾

  بگو: «اين است راه من، كه من و هر كس (پيروى‌ام) كرد با بينايى به سوى خدا دعوت مى‌كنيم، و منزّه است خدا، و من از مشركان نيستم.

 

علامه طباطبایی راهی که در این آیه آمده است را همان دعوت با بصیرت و یقین به سوی ایمان محض و توحید خالص دانسته است، که تنها افراد دارای اخلاص در دین، عالم به مقام خدا و بصیر در آن شریک هستند.

 

راه رهایی از نفس اماره

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي ۚ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي ۚ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ(آیه ۵۳)

ترجمه: و من نفس خود را تبرئه نمى‌كنم، چرا كه نفس قطعاً به بدى امر مى‌كند، مگر كسى را كه خدا رحم كند، زيرا پروردگار من آمرزنده مهربان است.

 

این فراز از آیه به این جهت اهمیت دارد که به یکی از مراتب نفس آدمی که نفس اماره است اشاره دارد و حتی یوسف که به تصریح قرآن از مُخلَصین است.

اگر ادعا می‌کند که توانسته در صحنه گناه و پشت درب‌های بسته در کاخ عزیز مصر از گناه خوداری کند و اعلام می‌کند که (أَنِّي لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَيْبِ ترجمه: من هرگز در نهانی به او(عزیزمصر) خیانت نکردم ) برای این که در این ادعایش احساس استقلال و خودباوری باطل نباشد، بلافاصله در جمله بعد می‌گوید: 'وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي ۚ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ تا اعلام کند که ادعایش مبنی بر خیانت نکردنش در کاخ عزیز مصر برای خودستایی و تعریف از خود نبوده؛ بلکه برای این بوده که بفهماند رحمت الهی شامل حالش شده (و البته هیچ اجباری از سوی خداوند متعال برای انجام کارهای نیک نسبت به انسان وجود ندارد) خلاصه سخن این که هم انجام کارهای نیک و حسنات در پرتو رحمت الهی است و هم دوری از گناه و خیانت نکردن در کاخ به عزیز مصر .

 

تحقق احسان ورسیدن به مقام محسنین در پرتو تقوی و صبر

إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ (آیه ۹۰)

ترجمه:هر کس تقوا پیشه کند، و شکیبایی و استقامت نماید، (سرانجام پیروز می‌شود؛) چرا که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند.

 

علامه طباطبایی در تفسیر این فراز از آیه گفته است که یوسف با این جمله برادرانش را به احسان فراخوانده است واین رابیان کرده که احسان بدون صبر و تقوی دست یافتنی نخواهد بود. 

 شهید مطهری این فراز را جمع بندی سوره یوسف دانسته و می گوید:از نظر نتیجه گیری، تمام سوره در همین جمله خلاصه شده: إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اَللهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ اَلْمُحْسِنِینَ. ترجمه:هر کس تقوا پیشه کند، و شکیبایی و استقامت نماید، (سرانجام پیروز می‌شود؛) چرا که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند.

 

آموزش سوره به زنان

در برخی روایات آموزش و خواندن سوره یوسف برای زنان نهی شده است؛ در تفسیر نمونه درباره این روایات، آمده است: قرآن داستان را با کمال عفتِ بیان، نقل کرده تا این شبهه برای برخی پیش نیاید و این روایات قابل اعتماد نیست و حتی گفته شده در مقابل، روایاتی  وجود دارد که آموزش این سوره را به خانواده‌ها تشویق کرده‌اند.

 

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

شیخ صدوق به نقل از امام صادق(ع) نوشته است:‌ هرکس هر شب یا هر روز سوره یوسف را بخواند، خداوند در روز قیامت او را به زیبایی حضرت یوسف(ع) محشور می‌کند و در آن روز هیچ هراسی نخواهد داشت و از بندگان شایسته و برگزیده خدا خواهد بود 

 

 

 

انتهای خبر/ ج