همراه با کلام الهی؛

سوره روم؛ وعده قطعی خدا به یاری کنندگان دین

وعده قطعی خدا به یاری دین و مومنان و سیر انفسی و آفاقی از مضامین اصلی سوره روم است. رستاخیز و جدایی گروه‌ها و سرنوشت‌ها، دعوت به توحید، فطرت انسان، رابطه مستقیم میان اعمال مردم و حوادث عالم، تاثیر رفتار آدمی بر ظهور فتنه و فساد و مسأله اختلاف، تفرقه و گرو

به گزارش سبلان ما ، سوره روم سی‌امین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۱ جای دارد. علت نام‌گذاری این سوره به نام «روم» در پیشگویی شکست رومیان از ایرانیان و در آینده نزدیک شکست ایرانیان از رومیان بوده است. کلمه روم در آغاز این سوره بعد از حروف مقطعه به کار رفته است.

سوره روم از وعده نصرت الهی و سیر آفاقی و انفسی سخن می‌گوید و به تبیین بخشی از قوانین تشریعی و تکوینی مانند مسأله ازدواج، مودت و رحمت فطری میان انسان‌ها، دستگیری از نیازمندان و نهی از رباخواری پرداخته است.

از آیات مشهور این سوره آیه فطرت است که به سرشت الهی و نوع آفرینش انسان‌ها پرداخته و گرایش انسان به خدا و دین را فطری و برخاسته از درون آن می‌داند.

در ثواب الاعمال به نقل از امام صادق(ع) آمده ثواب قرائت سوره روم و عنکبوت در شب ۲۳ رمضان، بهشت است و در ادامه امام فرمود: مطمئن هستم که این دو سوره نزد خداوند جایگاهی بزرگ دارند.

 

نام‌گذاری

 

نام‌گذاری این سوره به نام «روم» با توجه به آیه دوم این سوره و اشاره (پیش‌گویی) به شکست‌خوردن رومیان از ایرانیان و بعد از آن شکست خوردن ایرانیان از رومیان در چند سال بعد است.

 

ترتیب و محل نزول

 

سوره روم از سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتاد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف سی‌امین سوره‌ است و در جزء ۲۱ جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

 

سوره روم شانزدهمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده و دارای ۶۰ آیه، ۸۲۰ کلمه، ۳۴۷۲حرف و از نظر حجم از سوره‌های مثانی و در حدود یک حزب قرآن است.

 

محتوا

 

وعده قطعی خدا به یاری دین و مومنان و سیر انفسی و آفاقی از مضامین اصلی سوره روم است. رستاخیز و جدایی گروه‌ها و سرنوشت‌ها، دعوت به توحید، فطرت انسان، رابطه مستقیم میان اعمال مردم و حوادث عالم، تاثیر رفتار آدمی بر ظهور فتنه و فساد و مسأله اختلاف، تفرقه و گروه‌گرایی و زیان‌ها و آثار منفی آن در دین و جامعه از دیگر موضوعات این سوره است.

پرداختن به بخشی از قوانین خلقت و سُنن الهی مانند مسأله زوجیت، مودت و رحمت فطری میان انسان‌ها، اختلاف شب و روز، زبان‌ها و رنگ‌ها، نزول باران و احیای زمین مرده و قوام آسمان و زمین در فضا نیز مورد شرح و تبیین قرار گرفته و بر بعضی از احکام مانند نهی از رباخواری و لزوم دستگیری از مستمندان و خویشان تاکید شده است.

نزول آیات نخستین سوره روم را به مناسبت جنگی که میان ایران و روم درگرفته بود دانسته‌اند؛ چراکه پس از غلبه ایرانیان بر رومیان، مشرکان مکه این پیروزی را به فال نیک گرفته و دلیل بر حقانیت خود دانستند و می‌گفتند ایرانیان مجوسی و مشرک و رومیان مسیحی و اهل کتاب هستند و همانگونه که ایرانیان بر رومیان پیروز شدند، پیروزی نهایی از آن مشرکان است و طومار اسلام به زودی پیچیده خواهد شد. این نتیجه‌گیری اگرچه پایه و اساسی نداشت؛ ولی به خاطر فضای تبلیغاتی منفی، کار بر مسلمانان سخت آمد؛ به همین دلیل آیات ابتدایی سوره روم نازل شد و خبر از پیروزی رومیان بر ایرانیان داد. نزول این آیات را دارای چنان تاثیر دلگرم‌کننده‌ای برای مسلمانان دانسته‌اند که بعضی از مسلمانان روی این مساله با مشرکان شرط‌‌بندی می‌کردند.

 

آیات مشهور و نام‌دار

 

آیاتی از سوره روم مانند آیه فطرت، آیات سفر و آیات تسبیح جزو آیات مشهور و نام‌دار است.

 

آیه فرجام تکذیب آیات الهی

 

ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوأَىٰ أَنْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِئُونَ(۱۰)

(آن گاه بدترین سرانجام، سرانجام کسانی بود که مرتکب زشتی شدند به سبب اینکه آیات خدا را تکذیب کردند و همواره آنها را به مسخره می‌گرفتند.)

به اعتقاد مفسران دو احتمال در آیه است۱ـ اعراب کلمه (عَاقِبَةُ) مرفوع باشد در این صورت معنای آیه این است که فرجام و عاقبت بدکاران، تکذیب و استهزاء آیات الهی است.۲- اعراب کلمه (عَاقِبَةَ) منصوب باشد که معنای آیه می‌شود که بدترین سرانجام برای کسانی است که مرتکب زشتی و کارهای بد شدند. و چون آیه در مقام انذار و بصیرت و عبرت است؛ باید سرانجام گنه‌کاران (سوءآ یا همان سوء العذاب و عذاب بد) به رخ آنان کشیده شود، نه اینکه بگوییم گنه‌کاران سرانجام به کفر و تکذیب آیات خدا و استهزاء آن کشیده می‌شوند. 

در کتب مقاتل و تاریخ است که حضرت زینب(س) پس از واقعه عاشورا در خطبه‌اش در مجلس یزید به این آیه استشهاد کرد و یزید و حکومتش را جزو کسانی دانست که آیات الهی را تکذیب و استهزاء کرده‌اند.و در واقع آنها را محکوم به کفر کرد. 

 

آیه فطرت

 

 «فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَ‌تَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ‌ النَّاسَ عَلَیهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ ۚ ذَٰلِک الدِّینُ الْقَیمُ وَلَٰکنَّ أَکثَرَ‌ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ﴿۳۰﴾» (پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.)

آیه ۳۰ سوره روم مشهور به آیه فطرت است که به سرشت الهی و نوع آفرینش انسان‌ها پرداخته است و گرایش انسان به خدا و دین را فطری و برخاسته از درون آن می‌داند.

علامه طباطبایی مراد از دین در این آیه را دین اسلام می‌داند.

 

آیه عدم خلف وعده خدا

 

«وَعْدَ اللهِ ۖ لَا یخْلِفُ اللهُ وَعْدَهُ وَلَٰکنَّ أَکثَرَ‌ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ﴿۶﴾» (خدا وعده‌اش را خلاف نمی‌کند، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.)

در این آیات به مساله خُلف وعده نکردن خداوند و نفی کلی آن از خداوند اشاره شده است. علامه طباطبایی ذیل این آیه بر این باور است خلف وعده در موارد اضطراری گاه امری پسندیده است به همین جهت می‌توان گفت قبح آن ذاتی نیست؛ ولی از آنجایی که هیچ عاملی خدا را مضطر به خلف وعده نمی‌کند پس خلف وعده در حق خدا همیشه زشت و قبیح است و علاوه بر آن خلف ملازم با کمبود است و خدا کاملی است که کمبود درباره او محال است؛ بنابراین خداوند همیشه به وعده‌هایش عمل می‌کند.

 

آیات سفر (۹ و ۴۲)

 

«أَوَلَمْ یسِیرُ‌وا فِی الْأَرْ‌ضِ فَینظُرُ‌وا کیفَ کانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ کانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُ‌وا الْأَرْ‌ضَ وَعَمَرُ‌وهَا أَکثَرَ‌ مِمَّا عَمَرُ‌وهَا وَجَاءَتْهُمْ رُ‌سُلُهُم بِالْبَینَاتِ ۖ فَمَا کانَ اللهُ لِیظْلِمَهُمْ وَلَٰکن کانُوا أَنفُسَهُمْ یظْلِمُونَ﴿۹﴾قُلْ سِیرُ‌وا فِی الْأَرْ‌ضِ فَانظُرُ‌وا کیفَ کانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ ۚ کانَ أَکثَرُ‌هُم مُّشْرِ‌کینَ﴿۴۲﴾» (آیا در زمین نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنان بودند، چگونه بوده است؟ آنها بس نیرومندتر از ایشان بودند، و زمین را زیر و رو کردند و بیش از آنچه آنها آبادش کردند آن را آباد ساختند، و پیامبرانشان دلایل آشکار برایشان آوردند. بنابراین خدا بر آن نبود که بر ایشان ستم کند، لیکن خودشان بر خود ستم می‌کردند./ بگو: در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانی که پیشتر بوده [و] بیشترشان مشرک بودند چگونه بوده است.)

در این آیات لزوم سیر و سفر در میان آثار گذشتگان و عبرت‌آموزی از عاقبت آنان را به مسلمانان تذکر داده است.[۱۳]می‌آید. مطهری مفسر و مجتهد شیعه براین باور است که آیاتی مانند: «قل‏ سیروا فی الارض» نشانگر آن است که قرآن به طور صریح و قاطع، «تاریخ» را به عنوان یک منبع شناخت برای مطالعه عرضه کرده است تا انسان با تحولات تاریخی زندگی و جامعه بشری آشنا شود.

 

آیات تسبیح

 

«فَسُبْحَانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ﴿۱۷﴾وَلَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَ عَشِیا وَ حِینَ تُظْهِرُ‌ونَ﴿۱۸﴾» (پس خدا را تسبیح گویید آنگاه که به عصر درمی‌آیید و آنگاه که به بامداد درمی‌شوید. و ستایش از آنِ اوست در آسمانها و زمین و شامگاهان و وقتی که به نیمروز می‌رسید.)

در این آیات بعد از اینکه مباحثی درباره مبدا و معاد و پاداش مومنان و مجازات مشرکان آمد، خداوند به تسبیح، تحمید و تنزیه خود پرداخته است. برخی از مفسران بر اساس پاره‌ای از روایات منظور از تسبیح گفتن خدا را در این آیات به اوقات نماز تفسیر کرده و برخی آن را بر مطلق تسبیح در همه اوقات منطبق دانسته‌اند.

 

آیه ازدواج

 

«وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِّنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکم مَّوَدَّةً وَرَ‌حْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِک لَآیاتٍ لِّقَوْمٍ یتَفَکرُ‌ونَ﴿۲۱﴾» (و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری، در این [نعمت] برای مردمی که می‌اندیشند قطعاً نشانه‌هایی است.)

خداوند از نشانه‌های خود به آفرینش زوج انسان اشاره کرده‌است که باعث تکامل و آرامش انسان در زندگی می‌شود و به محبتی و رحمتی که در میان آنان قرار داده نیز اشاره می‌کند.علامه طباطبایی در تفسیر آیه می‌گوید که هر یک از مرد و زن دستگاه تناسلى دارند که با دستگاه تناسلى دیگرى کامل مى گردد و از مجموع آن دو توالد و تناسل صورت مى گیرد، و هر یک از آن دو به تنهایی ناقص و محتاج به دیگری است  و از مجموع آن دو، واحدى کامل و تمام برای تولید نسل درست می‌شود، و به خاطر همین نقص و احتیاج است که هر یک به سوى دیگرى حرکت مى‌کند، و چون به هم برسند آرام مى‌شوند، زیرا که هر ناقصى مشتاق به کمال است ، و هر محتاجى مایل به زوال حاجت و فقر خویش است ، و این حالت همان نیازمندی شدید هر یک به دیگری است که در هر یک از این دو طرف به ودیعت نهاده شده است. 

 

آیه فطری بودن دین

 

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا ۚ فِطْرَتَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا ۚ لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللهِ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ (۳۰)ترجمه: پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتی است که خداوند، انسان‌ها را بر آن آفریده؛ دگرگونی در آفرینش الهی نیست؛ این است آیین استوار؛ ولی اکثر مردم نمی‌دانند. مطهری اسلام پژوه و مفسر شیعه بر این باور است که اصل دین یعنی گرایش دینی ـ که حتی ممکن است تجلیات آن به صورت بت‌پرستی‌ها باشد ـ یعنی گرایش به این که حقیقت یا حقیقت‌هایی هست که باید پرستید فطری است. بنابراین فطری بودن دین به این معناست که نفس استعداد دینی و گرایش به سوی خدا، اعم از این که انسان در مصداقش اشتباه کند یا نکند [در نهاد انسان قرار داده شده است.] نویسنده تفسیر نور از آیه استفاده کرده که انسان ذاتاً دين‌گرا و طرفدار حقّ است و خداوند شناخت حقّ و حقّ‌گرايى را در او به وديعت نهاده است و فطرى بودن دين، به معنای بى نيازى از تلاش در راه اقامه‌ى آن نيست؛ وی هم‌چنین هماهنگی میان تكوين(خلقت انسان) و تشريع(دین)؛ و این که حركت در مسير دين، حركت در مسير فطرت است و امور فطرى انسان كم و زياد مى‌شود؛ امّا به كلّى محو نمى‌شود را از دیگر پیام‌های آیه برشمرده است. 

 

آیه ۶۰

 

«فَاصْبِرْ‌ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ ۖ وَلَا یسْتَخِفَّنَّک الَّذِینَ لَا یوقِنُونَ﴿۶۰﴾» (پس صبر کن که وعده خدا حق است، و زنهار تا کسانی که یقین ندارند، تو را به سبکسری واندارند.)

دعوت پیامبر به صبر بر مصائب به امید تحقق وعده الهی و حفظ متانت و حلم و وقار در برابر زور گویی هایی مخالفان و کسانی که به تحقق وعده های نصرت الهی یقین ندارند محور اصلی آیه است و وعده اول سوره و آخر آن یکى است  و آن وعده به نصرت و پیروزی حق است. در واقع سوره‌ى روم با پيش‌بينى پيروزى(رومیان بر ایرانیان) شروع شد و با وعده الهى به نصرت گروه حقّ پايان يافت. 

 

آیات الاحکام

 

آیه ۳۹ سوره روم را جزو آیات الاحکام دانسته‌اند:

«وَمَا آتَیتُم مِّن رِّ‌بًا لِّیرْ‌بُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یرْ‌بُو عِندَ اللهِ ۖ وَمَا آتَیتُم مِّن زَکاةٍ تُرِ‌یدُونَ وَجْهَ اللهِ فَأُولَٰئِک هُمُ الْمُضْعِفُونَ﴿۳۹﴾» (و آنچه [به قصد] ربا می‌دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد، نزد خدا فزونی نمی‌گیرد؛ و[لی‌] آنچه را از زکات -در حالی که خشنودی خدا را خواستارید- دادید، پس آنان همان فزونی‌یافتگانند [و مضاعف می‌شود].)

گروهی از مفسران مراد از ربا در اینجا را همان ربای حرام دانسته‌اند و گروهی دیگر می‌گویند ربای حلال است که دیگران به قصد هدیه به افراد ثروتمند می‌دهند تا از طرف آنان بیشتر پس بگیرند.  محمدجواد مغنیه در تفسیر الکاشف بر این باور است که این آیه را بر هر دو معنا حمل کنیم و مقصود آن است که هیچکدام از این دو تن یعنی خورنده ربای حرام و هدیه دهنده به قصد سود در پیشگاه خدا پاداش ندارد جز اینکه اولی مجازات دارد و دومی نه پاداش دارد و نه مجازات. در مقابل کسانی که به خاطر خدا انفاق می‌کنند خداوند به دارایی‌های آنان در دنیا و پاداش آخرت آنان می‌افزاید.[۲۳]برخی روایات قرضی را که بدون هیچ شرطی، قرض گیرنده مقدار بیشتر به قرض دهنده می‌دهد؛ مصداق ربای حلالی دانسته که پاداشی در پیشگاه خدا ندارد و اگر شرطی برای اضافه صورت بگیرد مصداق ربای حرام است. 

 

فضایل و خواص

 

در فضیلت قرائت این سوره نقل است: هر کس سوره روم را بخواند، ده برابر تمامی فرشتگانی که خداوند را در بین زمین و آسمان تسبیح گفته‌اند حسنه به او داده می‌شود و هر آنچه که در روز یا شبش از دست داده دوباره به دست می‌آورد.

 در ثواب الاعمال به نقل از امام صادق(ع) آمده ثواب قرائت سوره روم و عنکبوت در شب بیست و سوم رمضان، بهشت است و در ادامه امام فرمود: مطمئن هستم که این دو سوره نزد خداوند جایگاهی بزرگ دارد.

در برخی کتب روایی آمده است هر کس در عصر سه بار آیات ۱۸-۱۷ سوره روم را بخواند، هیچ خیر و خوبی‌ای در آن شب از او فوت نمی‌شود و همه بدی‌ها و شرور، آن شب از او برداشته می‌شود و هر کس صبح‌گاه سه بار این آیات را بخواند نیز چنین بهره‌ای می‌برد  و به تلاوت کننده این دو آیه(۱۸-۱۷ سوره روم) وعده بهشت داده شده است.

 

انتهای خبر/ج