همراه با کلام الهی؛

سوره یس؛ سه اصل دین توحید، نبوت و معاد

سوره یس یکی از بافضیلت‌ترین سوره‌های قرآن است، تا آنجا که قلب قرآن لقب گرفته است. سوره یس به سه اصل دین توحید، نبوت و معاد می‌پردازد و درباره زنده‌شدن مردگان و سخن‌گفتن اعضای بدن در قیامت سخن می‌گوید.

به گزارش سبلان ما ، سوره یس (خوانده می‌شود سوره یاسین) سی و ششمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء ۲۲ و ۲۳ قرآن جای گرفته است. این سوره چون با حروف مُقَطَّعه «یاء و سین» آغاز شده، به این نام مشهور است. طبق روایات، سوره یس یکی از بافضیلت‌ترین سوره‌های قرآن است، تا آنجا که قلب قرآن لقب گرفته است. سوره یس به سه اصل دین توحید، نبوت و معاد می‌پردازد و درباره زنده‌شدن مردگان و سخن‌گفتن اعضای بدن در قیامت سخن می‌گوید. همچنین داستان اصحاب قریه و مؤمن آل‌یس در این سوره آمده است.

 

در روایات، فضایل زیادی برای قرائت سوره یس بیان شده است؛ از جمله از امام صادق(ع) نقل شده است هر کس آن را قبل از خواب یا پیش از غروب بخواند، در تمام طول روز محفوظ و پُرروزی خواهد بود، و هر کس آن را در شب پیش از خواب بخواند، خداوند هزار فرشته را بر او مأمور می‌کند که وی را از هر شیطان رانده‌شده و هر آفتی حفظ کنند.

 

معرفی

 

نامگذاری

این سوره را یاسین نامیده‌اند، به این مناسبت که با حروف مُقَطَّعه یاء و سین آغاز می‌شود. این سوره را سوره حبیب نجار نیز نامیده‌اند؛ زیرا داستان او در آیات ۱۳ تا ۳۰ آمده است. سوره یس طبق روایات یکی از بافضیلت‌ترین سوره‌های قرآن به شمار می‌رود، تا آنجا که «قلب قرآن» لقب یافته است. از دیگر نام‌های این سوره مُعَمَّه  و المُدافعة القاضیة است؛ زیرا خیر دنیا و آخرت را برای او می‌خواهد و بدی‌ها و زشتی‌ها را از تلاوت کننده آن دفع می‌کند و هر حاجتی را برایش برآورده می‌سازد.  در روایتی از امام صادق(ع) سوره یس به عنوان ریحانة القرآن معرفی شده است.

 

ترتیب و محل نزول

سوره یس جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، چهل و یکمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده‌است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، سی و ششمین سوره است  و در جزء ۲۲ و ۲۳ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره یس ۸۳ آیه، ۷۳۳ کلمه و ۳۰۶۸ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مَثانی و در حدود یک حِزب قرآن است. این سوره همچنین جزو سوره‌هایی است که با حروف مُقَطَّعه آغاز می‌شوند و اولین سوره‌ای است که با سوگند شروع می‌شود 

 

محتوا

 

در این سوره به سه اصل دین توحید، نبوت و معاد اشاره شده است. آیات آغازین به مسئله نبوت و فلسفه آن و برخورد مردم با دعوت پیامبران می‌پردازد. سپس آیاتی درباره توحید آمده که نشانه‌هایی از وحدانیت خدا را برشمرده‌اند. پس از آن، مسئله معاد و زنده‌شدن مُردگان در قیامت برای گرفتن جزا و جداشدن مجرمان از پرهیزکاران آمده و گفته شده است اعضا و جوارح در آن روز به سخن‌گفتن درمی‌آیند. سرانجام آیات پایانی سوره، حال مجرمان و پرهیزکاران در آن روز را توصیف می‌کنند. در آخر سوره هم خلاصه‌ای از اصول سه‌گانه آمده و بر آنها استدلال شده است.

امین الاسلام طبرسی در مجمع البیان می‌گوید چون مشرکان در آیات پایانی سوره قبل (سوره فاطر) سوگند یاد کردند که اگر بیم دهنده‌ای بیاید به او ایمان می‌آورند (وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ جَاءَهُمْ نَذِيرٌ لَيَكُونُنَّ أَهْدَىٰ مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ آیه ۴۲ سوره فاطر) در آیات آغازین سوره یس می‌گوید که با این که بیم دهنده برایشان آمد ولی آنها ایمان نیاوردند.(لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَىٰ أَكْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ) 

 

آیات مشهور

وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ(آیه ۹)

ترجمه: و [ما] فراروى آنها سدى و پشت سرشان سدى نهاده و پرده‌اى بر [چشمان‌] آنان فرو گسترده‌ايم، در نتيجه نمى‌توانند ببينند. امام باقر درشأن نزول آیه فرموده که پیامبر (درحال خواندن نماز بود و ابوجهل که لعنت خدا بر او باد عهد کرده بود هرگاه که پیامبر (را درحال نماز ببیند، سر او را بشکند. پس درحالی‌که سنگی در دست داشت، آمد و دید که پیامبر (ایستاده ‎است و نماز می‌خواند. پس آمد تا او را بزند، امّا هر بار که می‌خواست سنگ را بالا ببرد و بر سر حضرت بزند، خداوند دست او را به گردنش گره می‌زد و سنگ در دستش نمی‌چرخید و هنگامی‌که نزد اصحابش برمی‌گشت، سنگ از دستش می‌افتاد.   در روایت است که چون پیامبر درلیلة المبیت خواست از مکه خارج شود جبرئیل دست او را گرفت و در حالی که این آیه را می‌خواند او را از میان کفار قریش بیرون برد.

 شیخ طوسی در کتاب مصباح المتهجد نقل کرده که امیرالمؤمنین(ع) در لیلة المبیت این آیه رابه عنوان دعا قرائت کرده است.  هم‌چنین گفته شده که آيه۹ سوره یس براى مخفى‌ماندن از ديد دشمن بسيار مجرّب است.

 

وَکلَّ شَیءٍ أَحْصَینَاهُ فِی إِمَامٍ مُّبِینٍ (آیه ۱۲)

ترجمه: و هر چیزی را در کارنامه‌ای روشن برشمرده‌ایم.

 

بیشتر مفسران «امام مُبین» را در اینجا به‌ لوح محفوظ یا همان کتابی تفسیر کرده‌اند که همه اعمال و همه موجودات و حوادث این جهان در آن ثبت و محفوظ است. برخی گفته‌اند ممکن است استفاده از واژه «امام» به این دلیل باشد که این کتاب در قیامت رهبر و پیشوا برای همه مأمورانِ ثواب و عقاب و معیاری برای سنجش ارزشِ اعمال انسان‌ها و پاداش و کیفر آنان است.

از این لوحی که دربردارنده تمام جزییات قضای الهی درباره خلق است در قرآن با تعابیری چون: لوح محفوظ، ام‌الکتاب، امام مبین و کتاب مبین یادشده و هر تعبیر دارای نکته ای است چنان چه امام مبین به این جهت نامگذاری شده که دربردارنده تمام قضاهایی است که خلق از آنها تبعیت می کند مانند امام که از اوتبعیت می کنند. 

 در منابع حدیثی شیعه گفته شده منظور از امام مبین، امام علی(ع) است؛ از جمله در حدیثی از امام باقر(ع) نقل شده است: هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر(ص) رو به امام علی(ع) کرد و چنین گفت: «امام مبین این مرد است! اوست امامی که خداوند متعال علم هر چیزی را به او داده است».

 همچنین در تفسیر نور الثَقَلین از ابن‌عباس نقل شده است امام علی(ع) چنین می‌گفت: به خداسوگند، منم امام مبین، که حق را از باطل آشکار می‌سازم، این علم را از رسول خدا به ارث برده و آموخته‌ام.

 

قَالُوا طَائِرُكُمْ مَعَكُمْ ۚ أَئِنْ ذُكِّرْتُمْ ۚ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ (آیه ۱۹)

ترجمه: رسولان گفتند: آن فال بد که می‌گویید اگر بفهمید و متذکر شوید (آن جهلی است که) با خود شماست، بلکه شما مردم مسرف (و پر هوا و هوس) هستید.

 

فال بد(تطیر) يكى از خرافاتى است كه در قديم بوده و امروزه نيز در شرق و غرب هست و هر منطقه و قومى به چيزى فال بد مى‌زنند. اسلام آن را شرك دانسته و با جمله «الطيرة شرك»  بر آن خط بطلان كشيده و كفّاره‌ى آن را توكّل بر خداوند دانسته است. «كفارة الطيرة التوكل»

 

 

تطیر

 

إِنَمَا أَمرهُ إِذا أَرادَ شَیئًا أَن یقولَ لَه کن فیکونُ (آیه ۸۲)

ترجمه: فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند، تنها به آن می‌گوید: «موجود باش»، آن نیز بی‌درنگ موجود می‌شود.

 

این آیه درباره چگونگی آفرینش سخن می‌گوید. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌نویسد مقصود آیه این است که خداوند برای خلق‌کردن نیاز به هیچ چیزی ندارد؛ پس اینکه گفته است «تنها به آن می‌گوید موجود باش» در واقع تمثیل است نه اینکه واقعا خداوند به سخن درآید و دستور دهد.

 در نقلی از امام علی(ع) هم امده، کلام خدا(کُن-موجود باش) همان فعل اوست، که آن شیء را ایجاد کرده است.

 

 

داستان اصحاب قریه و مؤمن آل یاسین

 

آیات سیزدهم تا سی و دوم سوره یس به داستان سه رسولی می‌پردازد که به شهری برای دعوت به خداپرستی وارد شدند؛ اما مردم آنجا دعوت این سه رسول را نپذیرفتند. در منابع آمده است این رسولان، فرستادگان خدا یا فرستادگان حضرت عیسی بودند. در این میان مردی ـ که در احادیث به مؤمن آل‌یس لقب داده شده ـ به آن رسولان ایمان آورد و مردم را به تبعیت از آن فرستادگان دعوت کرد؛ اما مردم شهر او را کشتند و پس از این ماجرا، گرفتار عذاب الهی شدند. نام این شخص در قرآن ذکر نشده است؛ اما در منابع حدیثی و تفسیری نام او را حبیب نجّار گفته‌اند و از وی و ایمانش تجلیل شده است. محل دفن او در بازار انطاکیه در کشور ترکیه است.

 

فضیلت و خواص

 

در فضیلت تلاوت سوره یس از پیامبر(ص) روایت شده هر کس سوره یس را قرائت کند مانند آن است که ده بار قرآن را ختم کرده است.

 همچنین هر کس سوره یس را برای رضای خدا بخواند، خداوند او را خواهد بخشید و پاداشی همانند دوازده ختم قرآن به او خواهد داد و اگر برای مریض در حال مرگ خوانده شود، به تعداد حروف این سوره ده فرشته نزد او به صف شده و برای او استغفار می‌کنند و شاهد قبض روحش می‌شوند و جنازه‌اش را تشییع می‌کنند و بر او نماز می‌گزارند و شاهد دفنش خواهند بود.

 

ابی بصیر نیز از امام صادق(ع) روایت می‌کند هر کس آن را قبل از خواب یا پیش از غروب بخواند، در تمام طول روز محفوظ و پرروزی خواهد بود، تا اینکه غروب شود و هر کس آن را در شب پیش از خفتن بخواند، خداوند هزار فرشته را بر او مأمور می‌کند که وی را از هر شیطان رانده‌شده و هر آفتی حفظ کنند.

 جابر جعفی از امام باقر(ع) نقل کرده هر کس سوره یاسین را یک بار در عمرش بخواند خداوند به شماره تمام آفریده‌هایش در این جهان و آن جهان و آنچه در آسمان است به عدد هر یک دو هزار حسنه در نامه عملش ثبت می‌کند و به همین مقدار از گناهان او محو می‌کند و دچار تنگدستی و زیان و بدهکاری و خانه‌خرابی نمی‌شود و بدبختی و دیوانگی نمی‌بیند و مبتلا به جذام و وسواس و بیماری‌ای که به او زیان برساند و خداوند سختی و دشواری مرگ را بر او آسان می‌کند و خود [خدا] او را قبض روح می‌کند و از جمله کسانی خواهد بود كه خداوند گشايش در زندگى و شادمانى به هنگام مرگ و خشنودى از پاداش آخرت را براى او ضمانت مى‌كند، و به همه فرشتگان آسمان و زمین می‌گوید من از این بنده راضی‌ام؛ پس برای او آمرزش بطلبید.

 

طبق نقلی از پیامبر، برای قرائت این سوره خواصی ذکر شده است: ۱. فرد اگر گرسنه باشد سیر می‌شود؛ ۲. اگر تشنه باشد، سیراب می‌گردد؛ ۳. اگر عریان باشد، پوشانیده می‌شود؛ ۴. اگر مجرد باشد، ازدواج می‌کند؛ ۵. اگر ترسان باشد، امنیت می‌یابد؛ ۶. اگر مریض باشد، سلامتی می‌یابد؛ ۷. اگر مسافر باشد، در سفرش یاری می‌شود؛ ۸. نزد میت خوانده نمی‌شود، مگر اینکه خدا بر او آسان می‌گیرد؛ ۹. اگر گمشده داشته باشد، گمشده‌اش را پیدا می‌کند.

 

از امام صادق(ع) هم رسیده اگر می‌خواهید قلبی نیرومند و ذهنی قدرتمند داشته باشید در ۹ شعبان سوره یس را با گلاب و زعفران نوشته و بنوشید.

 در کتاب مفاتیح الجنان آمده در نماز زیارت بهتر است در رکعت اول سوره الرحمن و در رکعت دوم سوره یس خوانده شود.

 

فرهنگ‌نگاری

سوره یس و الرحمن دو سوره‌ای هستند که بین عموم مردم ایران جایگاه ویژه‌ای دارند و مردم این دو سوره را در زمان‌های مختلف قرائت می‌کنند، مثلاً سوره یس را بر بالین شخص مُحتَضر یا فرد از دنیا رفته یا هنگام خواندن خطبه عقد، تلاوت می‌کنند. این سوره در ضرب‌المثل‌ها و جمله‌های کنایی نیز به کار رفته است، مثل «یس در گوش کسی خواندن» که به معنای تکرار و تلقین است یا «به یس افتادن» که کنایه از در حال مرگ بودن است.

خواندن این دو سوره در نماز زیارت (نماز دو رکعتی زیارت معصومین علیهم السلام) مستحب است. 

 

تک‌نگاری‌ها

علاوه بر اینکه شرح و تفسیر سوره یس در کتاب‌های تفسیری جامع آمده است، برخی از کتاب‌ها به صورت مستقل به تفسیر و توضیح این سوره پرداخته‌اند:

تفسیر سوره یاسین نوشته سید محمدرضا صفوی، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۴ش.(نویسنده می‌گوید در تدوین کتاب از روش تفسیر قرآن به قرآن استفاده کرده است).

قلب قرآن نوشته آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب،‌ نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۷ش.

یاسین مشگل‌گشای مشکلات نوشته محسن شکری، نشر الهام نور. (این کتاب به خواص سوره یس اشاره کرده است).