همراه با کلام الهی؛

سوره «صاد» ؛ حفظ انسان از گناهان صغیره و کبیره

سوره «صاد» وصف حال دو گروه پرهیزکاران و بدکاران و سرنوشت کفار در قیامت و جنگ و ستیز دوزخیان با یکدیگر است

به گزارش سبلان ما، سوره «صاد» سی‌وهشتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء بیست و سوم جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «صاد» به دلیل وجود حرف مقطعه «ص» در ابتدای آن است. این سوره درباره دعوت به توحید و اخلاص توسط پیامبر اسلام(ص)، لجاجت مشرکان، داستان‌های برخی از پیامبران و وصف حال دو گروه پرهیزکاران و بدکاران در قیامت است.

در شأن نزول این سوره آمده است بعد از گفتگوی کفار و پیامبر اسلام، آیات نخست آن نازل شد. گفتگوی خداوند با ابلیس و طرد و لعن ابلیس نیز در این سوره آمده است.

آیه ۲۹ درباره نزول قرآن و تدبر در آن، آیه مشهور سوره ص است. همچنین آیه ۲۶ خطاب به حضرت داوود(ع) درباره بزرگی و اهمیت منصب قضاوت، از جمله آیات الاحکام دانسته شده است. حفظ انسان از گناهان صغیره و کبیره از جمله نتایج تلاوت این سوره بیان شده است.

 

معرفی سوره

نامگذاری

شروع این سوره با حرف مقطعه «ص» دلیل نام‌گذاری این سوره به نام «صاد» است.

 

محل و ترتیب نزول

سوره «صاد» جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، سی و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(ص) نازل شد. این سوره در چینش کنونی مصحف نیز سی و هشتمین سوره است و در جزء ۲۳ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره  «صاد»  ۸۸ آیه، ۷۳۵ کلمه و ۳۰۶۱ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی از سوره‌های مَثانی قرآن و در حدود یک حزب است. سوره صاد بیستمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز می‌شود. آیه ۲۴ این سوره، سجده مستحب دارد (یعنی هنگام قرائت یا شنیدن آن، مستحب است فرد سجده کند). سوره صاد را مکملی برای سوره صافات دانسته‌اند؛ چراکه ساختار مطالبش شباهت بسیاری با ساختار سورۀ صافات دارد.

 

محتوا

موضوع اصلی این سوره درباره پیامبر اسلام(ص) و دعوت به توحید و اخلاص با کتابی است که خداوند بر او نازل کرده است.

 

محتوای این سوره را در چند بخش می‌توان خلاصه کرد:

توحید و نبوت پیامبر اسلام(ص) و لجاجت مشرکان در برابر او؛

لزوم تدبّر در قرآن و اظهارات مشرکان درباره قرآن؛

اشاره به تاریخ ۹ نفر از پیامبران خدا به‌ویژه داوود(ع)، سلیمان(ع) و ایوب(ع)؛ وصف حال دو گروه پرهیزکاران و بدکاران و سرنوشت کفار در قیامت و جنگ و ستیز دوزخیان با یکدیگر؛

آفرینش انسان و مقام والای او و سجده کردن فرشتگان برای آدم؛

داستان شیطان و آدم(ع) و سوگند او بر اغوای بشر؛

تهدید همۀ دشمنان لجوج و تسلی پیامبر اسلام(ص)

 

شأن نزول آیات نخستین

از امام باقر(ع) نقل شده: ابوجهل و عده‌ای از قریش نزد ابوطالب عموی پیامبر(ص) آمده و گفتند فرزند برادرت ما و خدایان ما را آزار داده است. آنها از ابوطالب خواستند از پیامبر اسلام بخواهد کاری به بت‌ها نداشته باشد تا آنها نیز به خدای پیامبر ناسزا نگویند. ابوطالب، پیامبر اکرم ومشرکان را به خانه‌اش خواند و سخن آنها را به پیامبر(ص) گفت. آن حضرت در پاسخ فرمود: آیا کفار حاضرند در جمله‌ای با من موافقت کنند و در سایۀ آن از همه اعراب پیشی گیرند و حکومت کنند؟ ابوجهل گفت: بله موافقیم؛ منظورت کدام جمله است؟ پیامبر فرمود: «تقولون لا اله الاّ الله» (بگویید معبودی جز الله نیست) و شهادت بدهید که من رسول (فرستاده) خدا هستم وقتی‌که حضار این جمله را شنیدند چنان وحشت کردند که انگشت‌ها در گوش گذاشتند و با سرعت خارج شدند و می‌گفتند: چنین چیزی را تاکنون نشنیده‌ایم؛ این سخنان دروغ است، ما ۳۶۰ خدا را عبادت می‌کنیم رهایشان سازیم و به عبادت یک خدا مشغول شویم؟! که آیات نخست سوره صاد نازل شد.به نقل تفسیر قمی پیامبر (ص) فرمود: اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در درست چپم قرار بدهند پیشنهاد مشرکان قریش را نخواهم پذیرفت تا آن زمان که این سخن را ثابت کنم یا این که در این راه کشته شوم.

 

داستان‌ها و روایت‌های تاریخی

داستان برخی از پیامبران و گفتگوی خدا و ابلیس از جمله داستان‌های سوره ص است.

 

داستان‌های پیامبران

تکذیب پیامبران توسط اقوامی مانند قوم نوح، عاد، ثمود، لوط، اصحاب الایکه

داستان داوود: امکانات متعدد داوود، تسبیح‌گویی کوه‌ها و پرندگان همراه او، استواری پادشاهی او، دادخواهی دو مدعی از داوود برای داوری و شنیدن سخن یک طرف دعوا توسط داوود، استغفار داوود، خلافت داوود در زمین. (آیات ۱۷-۲۷)

داستان سلیمان: عرضه اسب‌های اصیل بر سلیمان، توجه سلیمان به اسب‌ها و فراموش کردن نماز و دستور به رد الشمس، افکندن جسد (فرزند سلیمان) بر تخت سلیمان، توبه و استغفار سلیمان، دعا برای بهره‌مندی از حکومت و پادشاهی بی‌نظیر، تسخیر باد و شیاطین، بنایی و غواصی شیاطین برای سلیمان. (آیات ۳۰-۴۰)

 

ایوب: رنج و بلای ایوب، کوبیدن پا بر زمین و درآمدن چشمه، بازبخشیدن اولاد و اموال او، زدن همسر با بسته ترکه به جای صد ضربه و نشکستن سوگند. (آیات ۴۱-۴۴)

یادکردن بندگان خالص خدا ابراهیم، اسحاق، یعقوب، اسماعیل، الیسع، ذاالکفل.‌ (آیات ۴۵-۴۸)

آفرینش آدم و گفتگوی خدا با ابلیس

آیات ۷۱ تا ۸۵ سوره ص، به داستان آفرینش آدم و دستور خداوند به ملائکه برای سجده به آدم(ع) و سرپیچی شیطان می‌پردازد.

 

آفرینش آدم: آیات ۷۱ تا ۷۴ این سوره به گفتگوی خداوند با فرشتگان درباره آفرینش آدم، امر کردن فرشتگان برای سجده به آدم و سرپیچی ابلیس از سجده بر آدم می‌پردازد.

دلیل ابلیس برای سرپیچی: در آیات بعد (۷۵ تا ۷۶) خداوند دلیل سرپیچی شیطان را از سجده بر آدم می‌پرسد و او در پاسخ برتری خلقت خود را که از آتش است بر خلقت آدم که از گِل است، دلیل این کار خود می‌داند. علامه طباطبایی در تفسیر این سخن خداوند که «آدم را با دستان خود ساختم»؛ گفته‌است این عبارت به اثبات شرافت برای آدم است؛ چراکه خداوند هر چیزی را برای چیز دیگری خلق کرد اما انسان را برای خود آفریده‌است و اگر كلمه«يد» را تثنيه آورد، و فرمود:« يدى- دو دستم» با اينكه می‌توانست مفرد بياورد براى اين است كه به كنايه بفهماند: در خلقت او اهتمام تام داشتم، چون ما انسان‌ها هم برای انجام کارها هر دو دست خود را به كار می‌بنديم كه نسبت به آن اهتمام بيشترى داشته باشيم، پس جمله« خلقت بيدى» نظير جمله« مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِينا» است. وی اطاعت نکردن شیطان از خداوند را نیز به این دلیل می‌داند که شیطان مالکیت مطلق خداوند را قبول نداشت و از همین رو، دستور سجده به آدم را ناصحیح دانست و اطاعت نکرد که همین ریشه همه گناهان است.

طرد و لعن شیطان و مهلت به او تا وقت معلوم: سپس خداوند ابلیس را طرد و لعنت کرد. وی نیز از خداوند خواست که تا روز قیامت به او مهلت دهد. خداوند نیز در پاسخ تا «وقت معلوم» به او مهلت می‌دهد؛ نه روز قیامت. به نظر علامه طباطبایی منظور از «وقت معلوم» تا زمانی است که انسان از شیطان تبعیت می‌کند( آخرین روزی که مردمان معصیت می‌کنند) که قبل از روز قیامت است.

سوگند ابلیس برای فریب آدمیان و وعده دوزخ به وی و تابعانش: ابلیس به عزت خداوند سوگند می‌خورد که انسان‌ها را فریب دهد به جز مخلَصین. گفته شده که منظور از مخلَصین کسانی هستند که خداوند آنها را برای خود خالص کرده و هیچکس حتی شیطان از آنها سهمی ندارد. خداوند در پاسخ، به ابلیس و کسانی که از او تبعیت کنند، وعده جهنم می‌دهد.

 

آیات مشهور

آیه ۲۳ در باره اختلاف دو برادر بر سر گوسفندان(میش ها) ودر خواست داوری وقضاوت از حضرت داود إِنَّ هَٰذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ «اين [شخص‌] برادر من است. او را نود و نه ميش، و مرا يك ميش است، و مى‌گويد: آن را به من بسپار، و در سخنورى بر من غالب آمده است.»

 

نکته ای که در روایات دراین باره است این است که قاضی در مقام قضاوت باید از طرفین دعوا مطالبه سند ودلیل(بینه) بکند ودر قضاوت شتاب نکند چنان چه داود بلافاصله پس از شنیدن سخن مدعی که می گفت برادم با این که ۹۹ گوسفند دارد در پی گرفتن تنها گوسفند من است داوود بدون مطالبه دلیل از مدّعی حکم کرد که این کار و مطالبه ظالمانه است. 

 

آیه ۲۹ درباره نزول قرآن و تدبر در آن، آیه مشهور سوره ص است.

«کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک مُبَارَ‌ک لِّیدَّبَّرُ‌وا آیاتِهِ وَلِیتَذَکرَ أُولُو الْأَلْبَابِ﴿۲۹﴾ »

 ([این] کتابی مبارک است که آن را به سوی تو نازل کرده‌ایم تا در [باره] آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند.)

 

توصیف قرآن با واژه «انزلناه» در این آیه را اشاره بر نزول دفعی قرآن دانسته‌اند که با تدبر و تذکر مناسبت دارد. علامه طباطبایی معنای آیه را چنین می‌داند: کتابی که به سوی تو نازل کردیم، کتابی است که خیرات و برکات زیادی برای عوام و خواص مردم دارد تا مردم در آن تدبر نموده و هدایت شوند و یا آنکه حجت بر آنان تمام شود و نیز برای اینکه صاحبان خرد از راه به یاد آوردن حجت‌های قرآن متذکر شده و به سوی حق هدایت شوند.

 

آیه ۷۵ درباره خودداری ابلیس از سجده کردن برای آدم است

قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ ۖ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ

 

ترجمه:گفت: «ای ابلیس! چه چیز مانع تو شد که بر مخلوقی که با قدرت خود او را آفریدم سجده کنی؟! آیا تکبّر کردی یا از برترین‌ها بودی؟! (برتر از اینکه فرمان سجود به تو داده شود!)»

 

مفسران درباره عالین احتمالاتی را مطرح کرده‌اند

 ۱ - کسانی که استحقاق عُلوّ و برتری دارند

۲- گروهی از فرشتگان به نام مُهَیَّمین 

 ۳- کسانی که اهل استکباراند.

 ۴- فرشتگان آسمانی که مأمور به سجده برای آدم نبودند. 

در روایتی ازپیامبر(ص) پنج تن اهلبیت(ع) به عنوان عالین معرفی شده‌اند که از فرشتگان مقرب الهی برتر و والاترند و در سراپرده عرش الهی دو هزار سال پیش از خلقت آدم بوده‌اند و با تسبیحشان فرشتگان تسبیح گفته‌اند و مأمور به سجده بر آدم نبودند

 

آیات ۸۲و۸۳ در باره ناتوانی ابلیس از گمراه ساختن مُخلَصین

 

قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ*إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ

 

ترجمه:شیطان گفت: به عزّت و جلال تو قسم که خلق را تمام گمراه خواهم کرد.مگر آن بندگان پاكدل تو را.»

 

تنها گروهی که شیطان پس از اطمینان از یافتن مهلت برای گمراه ساختن و فریب بندگان استثناء کرد مُخلَصین بود که آن هم به جهت ناتوانی اش در فریب آنها بود نه این که می تواند ولی فریب نمی دهد. علامه طباطبایی مفسر بزرگ شیعی نیز تصریح دارد که این استثناء بدین جهت است که نه ابلیس ونه هیچ کس دیگر نمی توانند نفوذی در مُخلَصین داشته باشند آنان را فریب بدهند.  

 

آیات الاحکام

آیه ۲۶ سوره ص درباره بزرگی و اهمیت منصب قضاوت، از جمله آیات الاحکام دانسته شده است.

 

«یا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاک خَلِیفَةً فِی الْأَرْ‌ضِ فَاحْکم بَینَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَیٰ فَیضِلَّک عَن سَبِیلِ اللهِ ۚ إِنَّ الَّذِینَ یضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یوْمَ الْحِسَابِ﴿۲۶﴾»

 (ای داوود، ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین‌] گردانیدیم؛ پس میان مردم به حق داوری کن، و زنهار از هوس پیروی مکن که تو را از راه خدا به در کند. در حقیقت کسانی که از راه خدا به در می‌روند، به [سزای‌] آنکه روز حساب را فراموش کرده‌اند عذابی سخت خواهند داشت!)

 

این آیه را دلیل بر عظمت و بزرگی منصب قضاوت دانسته‌اند؛ زیرا آن را از شؤون ریاست عامه پیامبران بر مردم قرار داده است و این‌که اگر این منصب به غیر اهل خود واگذار گردد باعث رواج فساد و ظلم در میان جامعه گشته و به تضعیف دولت منجر خواهد شد. قضاوت و حکم کردن داوود میان مردم را در این آیه متفرع بر مقام خلافت خدایی او در زمین دانسته‌اند.

 

فضیلت و خواص

 

در روایتی آمده است ثواب خواندن سوره صاد، ده برابر وزن کوه‌هایی است که خداوند در تسخیر حضرت داوود قرار داد و خداوند قرائت‌کننده آن را از گناهان صغیره و کبیره حفظ می‌کند. 

 همچنین طبق روایتی از امام باقر(ع) پاداش قرائت‌کننده سوره صاد در شب جمعه برابر با پاداش پیامبران و فرشتگان است و خداوند قرائت‌کننده این سوره و افراد مورد علاقه خانواده اش و خدمتکارش را- حتی اگر در حد شفاعت نباشد- وارد بهشت می‌کند.

 

 

انتهای خبر/ ج