همراه با کلام الهی؛

سوره محمد؛ مسئله جهاد و جنگ

محور اصلی سوره محمد برشمردن صفات واعمال نیک مؤمنان و صفات واعمال خبیث وزشت کافران و مقایسه عاقبت کار و نتائج اعمال هر دو طائفه در قیامت و مسئله جهاد و جنگ با دشمنان اسلام است.

به گزارش سبلان ما ، سوره محمد چهل‌ و هفتمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۶ جای دارد. ذکر نام محمد(ص) در آیه دوم را دلیل نام‌گذاری این سوره دانسته‌اند.

 

موضوع اصلی آن ویژگی‌های مؤمنان و کفار و عاقبت آنها در آخرت است. آیه هفتم سوره محمد که بر چگونگی دریافت نصرت الهی اشاره دارد، از آیات مشهور و نامدار این سوره است. آیه چهارم مبنی بر ممنوعیت کشتن اسیران جنگی و آزادی آنان به صورت رایگان یا در قبال دریافت فدیه، از آیات الاحکام آن شمرده شده است.

 

در امان بودن از فقر و سیراب شدن از چشمه‌های بهشتی از جمله پاداش‌های تلاوت سوره محمد دانسته شده است.

 

معرفی سوره

 

ذکر نام محمد(ص) در آیه دوم را دلیل نام‌گذاری این سوره به نام محمد دانسته‌اند. نام دیگر این سوره قتال است؛ چراکه در بیشتر آیات آن به مسئله جهاد پرداخته است. این سوره را «الذین کفروا» نیز می‌نامند؛ چراکه با همین عبارت آغاز می‌شود.

 

محل و ترتیب نزول

 

سوره محمد جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، نود و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، چهل و هفتمین سوره است و در جزء ۲۶ قرآن جای دارد.

جلال‌الدین سیوطی در الاتقان از نسفی (عمر بن محمد بن احمد نسفی سمرقندی حنفی ۴۶۱ - ۵۳۷ ق. ) نقل کرده که سوره محمد مکی است و البته سیوطی این قول را غریب(غیر معروف) دانسته است. 

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

 

سوره محمد ۳۸ آیه، ۵۴۲ کلمه و ۲۴۲۴ حرف دارد و به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مَثانی است و کمتر از یک حزب است.

 

محتوا

 

محور اصلی سوره محمد برشمردن صفات واعمال نیک مؤمنان و صفات واعمال خبیث وزشت کافران و مقایسه عاقبت کار و نتائج اعمال هر دو طائفه در قیامت و مسئله جهاد و جنگ با دشمنان اسلام است.

 دلیل پرداختن به موضوع جنگ در بیشتر آیات این سوره را به دلیل همزمانی نزول آن با جنگ احد دانسته‌اند.

 

استفاده مکرر از دو واژه اضلال و احباط به معنای تباه شدن و سودبخش نبودن اعمال کافران را در این سوره به کفر و نفرت کفار از قرآن مرتبط دانسته‌اند.

 

محتوای این سوره را می‌توان در موارد ذیل خلاصه كرد:

 

ایمان و كفر و مقایسۀ حال مؤمنان و كافران در این جهان و جهان دیگر؛

جهاد با دشمنان و دستور درباره وضعیت اسیران جنگی؛

شرح حال منافقان كه در زمان نزول این آیات، در مدینه فعالیت‌های تخریبی داشتند؛

توصیه به «سیر در زمین» و بررسی سرنوشت اقوام پیشین برای درس عبرت؛

مسئلۀ آزمایش الهی به تناسب مسئله جنگ؛

بحث از انفاق و تعبیر از آن به نوعی جهاد.

 

 

آیه نصرت الهی (۷)

 

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُ‌وا اللَّـهَ يَنصُرْ‌كُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ﴿۷﴾»

 (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر خدا را يارى كنيد ياريتان مى‌كند و گام‌هايتان را استوار مى‌دارد.)

 

این آیه، برای تشویق مؤمنان به مبارزه با دشمنان است. بر اساس برخی تفاسیر شیعی، تکیه بر مسأله ایمان در این آیه، اشاره به این است که یکى از نشانه‌هاى ایمان راستین، پیکار با دشمنان حق است و تعبیر به یارى کردن خدا به وضوح به معنى یارى کردن آئین اوست. چنانکه در این تفاسیر آمده، یارى کردن پیامبر خدا، شریعت و تعلیمات او، و همینطور در بعضى دیگر از آیات قرآن (سوره حشر آیه ۸) یارى کردن خدا و رسولش، در کنار یکدیگر قرار داده شده است.

علامه طباطبایی مفسر بزرگ شیعی نصرت الهی را همان توفیق او می داند که در پرتو آن اسباب غلبه مؤمنان بر کافران حاصل می شود مانند ترسی که خدا در دل کافران می افکند و امور مؤمنان را سامان می بخشد و دل هایشان را محکم وشجاع می کند.

 در نهج‌البلاغه از امام علی(ع) نقل شده: اگر خدا را يارى كنيد، خداوند شما را يارى مى‌كند و گام‌هاى شما را استوار مى‌سازد،‌ خداوند از روى خوارى و ناچارى از شما نصرت و يارى نمى‌خواهد، او از شما يارى خواسته در حالى كه خود عزيز و حكيم است و سپاهيان آسمان‌ها و زمين به فرمان او هستند و از شما درخواست قرض كرده در حالى كه گنج‌هاى آسمان و زمين به او تعلّق دارد و بى نياز و حميد است (بلى اينها نه از جهت نيازى است كه او دارد) بلکه نصرت‌خواهى و استقراض الهى براى آن است كه شما را بيازمايد و بهترين عامل به نيكى‌ها را مشخص سازد.

 

آیه نهرهای چهارگانه در بهشت (۱۵)

 

مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ ۖ فِيهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ وَأَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى ۖ وَلَهُمْ فِيهَا مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ ترجمه: توصیف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده، چنین است: در آن نهرهایی از آب صاف و خالص که بدبو نشده، و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته، و نهرهایی از شراب (طهور) که مایه لذّت نوشندگان است، و نهرهایی از عسل مصفّاست، و برای آنها در آن از همه انواع میوه‌ها وجود دارد؛ و (از همه بالاتر) آمرزشی است از سوی پروردگارشان!

 

علامه طهرانی در باره این رودهای چهارگانه بهشتی براین باور است که مراد از انهار، اصناف و انواع علوم و معارف حقه حقيقيه است، كه حيات قلب منوط به آن است، و غرائز انسان بدان سيراب و اشباع می‌گردد. وی هم چنین می‌گوید: آب براساس آیه وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ آیه ۳۰ سوره انبیاء در عالم طبيعت ‏حيات؛ موجودات است.و حيات دل به علم و معرفت‏ خداست، لذا نهرهاى علم و معرفت كه در قلوب جارى است، در بهشت به صورت نهرهاى زلال، و غير متغير، ظاهر و بارز است و مراد از غير آسِن، متعفن نشدن و متغير نشدن ‏آن علوم به وهميات و تشکيکات و عادات باطله، و سنن ضاله، و اعتقادات فاسده است.و اين نهر اختصاص به افرادى دارد که در راه خدا به مقام قلب رسيده، و از علوم حقه الهيه بدون دخالت تغيير نفس بهره‏ مند شده‌‏اند.

 منظور از نهرهای شیر ظهور و بروز علومى است كه براى آغازگران سير راه خدا مفيد است مانند شير که برای كودک مفید است، اين نهرها اختصاص به ضعفائى دارد كه استعداد سير در منازل نفس را داشته، و به سبب پرهيز از معاصی و رذائل اخلاق قابليت وصول به مقام قلب را دارند، ولى هنوز به آن مقام نرسيده‌‏اند، واین علوم به نیات فاسده وبدعت‌ها و هوی و هوس‌ها آلوده نشده‌اند.

 

نهر خمر در آخرت همان جذبات الهيه است، كه در اثر تجليات اسما و صفات الهی در قلب پيدا می‌شود، و چنان عقل را مبهوت و حيران می سازد، كه با وجود مشاهده آنها، عقل دورانديش و محافظه ‏كار و مصلحت انديش را ساقط نموده، و به كلى مراتب هستى را فراموش مى ‏نمايد، و به سبب این خاصیت از آن تعبیر به خمر شده است. اين خمر انسان را از مرتبه عقل به مرتبه بالاتر كه مرتبه شهود و قلب است رهبرى می‌كند.

 

منظور از نهرهای عسل تصفيه شده حلاوت‌هائى است از واردات عالم قدس، و بارقه‌هاى نورانى، و لذت‌هائى كه در حالات مختلفه براى متوسطين در راه خدا پيدا می‌شود، و آنها را در ذوق و وجد و توجه به خدا می‌آورد، و متوجه به كمال خود می‌‏نمايد، این نهر اختصاص به افرادى دارد كه در مقام ذوق آن جذبات بوده، و هنوز به مرحله سُكر در اثر مشاهده تجليات در نيامده‌اند.

 

بر پایه روایتی، امام علی(ع)،چهار رود در دنیا را از رودهای بهشت معرفی کرده است که عبارتند از: فرات(رود آب)، نیل(رود عسل)، سَیحان(رود خمر)، و جَیحان(رود شیر) علامه محمدباقر مجلسی احتمال داده که این چهار رود دنیایی با چهار نهر بهشتی در نام مشترک باشند و فضیلت این رودها یا از باب الهام و وحی الهی در نامگذاری مشترکشان با رودهای بهشتی باشد و یا این که مقدرای از آب رودهای بهشتی دراین رودها ریخته می‌شود چنانچه این نکته درباره فرات در روایات آمده است.

 

آیه بی نیازی خدا و فقر همگان(۳۸)

 

هَا أَنتُمْ هَـٰؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ فَمِنكُم مَّن يَبْخَلُ ۖ وَمَن يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ ۚ وَاللَّـهُ الْغَنِيُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَ‌اءُ ۚ وَإِن تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَ‌كُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُم ترجمه:شما همان [مردمى‌] هستيد كه براى انفاق در راه خدا فرا خوانده شده‌ايد. پس برخى از شما بخل مى‌ورزند، و هر كس بخل ورزد تنها به زيان خود بخل ورزيده، و [گرنه‌] خدا بى‌نياز است و شما نيازمنديد؛ و اگر روى برتابيد [خدا] جاى شما را به مردمى غير از شما خواهد داد كه مانند شما نخواهند بود. علامه طباطبائی در المیزان در تفسیر آیه می‌گوید: این آیه در مقام تأیید ادعای آیه گذشته است که اگر خداوند از شما تمام اموالتان را بخواهد حتماً همه بخل می‌ورزید زیرا اینک هم که از شما انفاق از بعض از اموالتان را می‌خواهد برخی از شما بخل می‌ورزید. آیه در ادامه تأکید دارد که خداوند از این در خواست قصد بهره بردن و انتفاع ندارد زیرا خداوند بی‌نیاز مطلق است و انفاق خیر دنیا و آخرت افراد را تضمین می‌کند و بخل خودداری از رسیدن به خیر دنیا و آخرت است.

 

ملاصدرا در بحث وجوب معرفت خداوند، عبادت را منوط به معرفت او و راه‌های اثبات خدا را امکان و حدوث برشمرده و امکان ذاتی موجودت را یکی از راه‌های رسیدن به خداوند و تعبیر (انتم الفقرا) در آیه ۳۸ سوره فاطر را اشاره به امکان ذاتی موجودات دانسته است.  وی هم‌چنین بر اساس این آیه خداوند را جواد حقیقی‌ای دانسته که در ذات و افعالش هیچ‌گونه نیازی نیست و تمام موجودات نیازمند به او هستند و معیار فقر موجودات را امکان آنها برشمرده است. 

 

فضیلت و خواص

 

از پیامبر(ص) روایت شده اگر کسی سوره محمد را بخواند، زمانی که از قبر برمی‌خیزد، به هر سویی که نگاه کند، پیامبر خدا را خواهد دید و خداوند او را از چشمه‌های بهشتی سیراب می‌کند.

 تردید نکردن در دین، گرفتار نشدن به فقر و در امان خداوند و پیامبر بودن، از جمله پاداش‌های قرائت سوره محمد است که در روایتی از امام صادق(ع) به آن اشاره شده است.

 

آیات الاحکام

 

آیه چهارم سوره محمد را جزو آیات الاحکام دانسته‌اند که به حکم اسیران جنگی بعد از پایان جنگ می‌پردازد.

 در این آیه قتل اسیران جنگی را ممنوع اعلام کرده و رهبر مسلمانان را در آزادی آنها بدون دریافت عوض یا در قبال دریافت فدیه مخیر گذاشته است.

 

 

 

انتهای خبر/ ج