همراه با کلام الهی؛

سوره صف؛ دعوت مؤمنان به جهاد در راه

«سوره صف» مؤمنان را به جهاد در راه خدا دعوت کرده و دین اسلام را به نوری درخشان تشبیه می‌کند که کافران و اهل کتاب می‌خواهند آن را خاموش کنند؛ اما خداوند آن را کامل می‌کند و بر هر دینی غلبه می‌دهد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما» ، سوره صَف شصت و یکمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۸ جای گرفته است. این سوره را به این مناسبت «‌صفّ‌» می‌نامند که آیه چهارم آن درباره صف جهادگران سخن می‌گوید.

 از موضوعاتی که در این سوره مطرح شده چنین است: تسبیح و تقدیس خداوند، سرزنش و توبیخ کسانی که گفتارشان با کردارشان مطابقت ندارد، پیروزی نهایی دین خدا و جهانگیر شدن آن و بی‌نتیجه بودن تلاش مخالفان برای جلوگیری از آن، تشویق انسان‌ها به جهاد با مال و جان.

 

از آیات مشهور این سوره، آیه «نَصْرٌ‌ مِّنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِ‌یبٌ» است که مؤمنان را به پیروزی بشارت می‌دهد. مفسران مصداق این پیروزی را فتوحات مختلفی دانسته‌اند از جمله فتح مکه. همچنین این «فتح قریب» به پیروزی قائم آل محمد تفسیر شده است. درباره فضیلت تلاوت این سوره نیز از جمله در روایات آمده است هر کس سوره صف را قرائت کند، مادامی که در دنیاست، عیسی(ع) بر او درود می‌فرستد و برای او طلب مغفرت و آمرزش می‌کند و در روز قیامت رفیق و همراه حضرت عیسی(ع) خواهد بود.

 

معرفی

 

این سوره را به این دلیل صف نامیده‌اند که در آیه چهارم آن، به صف جهادگران اشاره شده است. این سوره را «سوره حواریون» و «سوره عیسی(ع)» نیز نامیده‌اند؛ چراکه آیه آخر آن درباره آنان سخن می‌گوید. حواریون یاران نزدیک حضرت عیسی(ع) بودند.

 

محل و ترتیب نزول

سوره صف جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و یازدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و یکمین سوره است و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره صف ۱۴ آیه، ۲۲۶ کلمه و ۹۶۶ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) است. سوره صف از آن رو که با تسبیح خداوند آغاز می‌شود، در گروه سوره‌های مُسَبِّحات است.

این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.

 

محتوا

 

این سوره مؤمنان را به جهاد در راه خدا دعوت و ترغیب و دین اسلام را به نوری درخشان تشبیه می‌کند که کافران و اهل کتاب می‌خواهند آن را خاموش کنند؛ اما خداوند آن را کامل می‌کند و بر هر دینی غلبه می‌دهد، اگرچه کافران و مشرکان خوش ندارند. در ادامه سوره آمده است که محمد(ص) پیامبری از سوی خداست و عیسی بن مریم(ع) بنی‌اسرائیل را به آمدن او بشارت داده است. پس بر مؤمنان است که از محمد(ص) پیروی کنند و با جهاد، خدا را یاری رسانند و هرگز آنچه را که عمل نمی‌کنند به دیگران نگویند و اگر وعده می‌دهند، در آن تخلف نکنند؛ چرا که این اعمال موجب خشم خدا و آزار پیامبرند.

آیات ۷و۸ هم بیان می کند که هر یک از حق و باطل دارای دین اختصاصی هستند و خدواند متعال که حق است دین حق را برگزیده و پیامبرش را براساس دین حق فرستاده و دین حق همان نور خدا در زمین است چنانچه آیه ۳۵ سوره نور بیان کرده است.

   از تعبیری که در آیه ۴ سوره صف درباره صف مجاهدان آمده است (إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ «در حقيقت، خدا دوست دارد كسانى را كه در راه او صف در صف، چنانكه گويى بنايى ريخته شده از سرب‌اند، جهاد مى‌كنند.»)در باره صف لشگریان امام زمان(ع) دربرخی از دعاها استفاده شده است در زیارت امام زمان(ع) پس از نماز صبح وَاجعَلني مِن أنصارِهِ وَأشياعِهِ وَالذَّابِّينَ عَنهُ وَاجعَلني مِنَ المُستَشهَدِينَ بَينَ يَدَيهِ طائِعاً غَيرَ مُكرَهٍ في الصَفِّ الَّذي نَعَتَّ أهلَهُ في كِتابِكَ، فَقُلتَ: صَفّا كَأنَّهُم بُنيانٌ مَرصوصٌ عَلى طاعَتِكَ وَطاعَةِ رَسُولِكَ وَآلِهِ(عليه السلام)؛

 

گفتار بی کردار

 

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ كَبُرَ‌ مَقْتًا عِندَ اللَّـهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ» (آیه ۲ و ۳)

ترجمه: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چرا چيزى مى‌گوييد كه انجام نمى‌دهيد؟ نزد خدا سخت ناپسند است كه چيزى را بگوييد و انجام ندهيد.

درباره شأن نزول این آیه آمده است عده‌ای از مسلمانان می‌گفتند اگر می‌دانستیم چه کاری نزد خداوند محبوب‌ترین است، جان و مالمان را صرف آن می‌کردیم. خداوند جهاد را معرفی کرد و آنان را با غزوه اُحد آزمایش کرد؛ اما آنان از جنگ گریختند.

 همچنین در تفسیر قمی آمده است منظور از کسانی که به گفتار خویش عمل نمی‌کنند، افرادی از اصحاب پیامبر(ص) هستند که به پیامبر(ص) وعده دادند وی را یاری می‌دهند و با دستورهایش مخالفت نمی‌کنند و عهد خویش با پیغمبر(ص) را در مورد امیرالمؤمنین(ع) نمی‌شکنند؛ اما خداوند آگاه کرد که آنان به عهد خویش وفا نمی‌کنند.

علامه طباطبایی مفسر شیعی در المیزان میان نفاق و سستی اراده فرق گذاشته زیرا گاهى انسان موفق نمى شود بدانچه قبلا گفته عمل کند، و یا رسماً خُلف وعده مى کند و این را ناشی از ضعف اراده و سستی همت دانسته است،( که البته خود یکى از رذائل اخلاقى ، و منافى با سعادت نفس ‌ انسانى است ) و گاهی از اول که وعده مى دهد، بناى عمل نکردن به آن را ندارد، که این را همان نفاق برشمرده است. 

 

خاموش ناشدنی بودن نور خدا

«يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ» (آیه ۸)

 

مشابه این آیه در سوره توبه آیه ۳۲ آمده است.«يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ». راغب اصفهانی در تفاوت این دو آیه می‌گوید در آیه سوره توبه هدف اولیه و اصلی دشمنان خاموش ساختن نور خداست و خاموش کردن این نور خواست و اراده آنهاست(يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّه) ولی در سوره صف هدف دشمنان دستیابی به وسیله‌ای برای خاموش ساختن نور خداست.(يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ). 

 علامه طباطبائی در تفسیر المیزان آیه و آیه بعد را شرح آیه گذشته می‌داند که دشمنان پیامبر او را ظالمانه متهم به سحر کردند و قرآن را سحر خواندند و می‌خواستند با دهان‌هایشان نور خدا را خاموش کنند چون می‌پنداشتند نور خدا مانند نور شمع ضعیف و خاموش شدنی است؛ در حالی که خداوند اراده کرده که دین حق را آشکار سازد و همین حقانیت دین پیامبر و اراده الهی برای آشکار ساختنش معنای کامل ساختن نور خداست.  

 تهمت زدن به پیامبر، خیال و پندار پنداشتن و دروغ و افترا نامیدن وحی، و سطحی و بی ارزش قلمدادکردن آن، رقیب و شریک تراشیدن برای خدا، باز داشتن مردم از شنیدن آیات الهی و تحقیر مؤمنان از راه‌هایی است که به نظر مفسران بر اساس آیات قرآن، دشمنان برای خاموش كردن نور خداوند از آنها بهره می‌برند.

 در برخی روایات نور الهی به ولایت امیرالمؤمنین(ع) و نیز کامل شدن نور الهی با اراده الهی به حضور همیشگی حجت حق در زمین برای احیا حق تفسیر شده است. 

 

تجارت نجات بخش

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ تِجَارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ *تؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ(آیات ۱۰و۱۱)

 

ترجمه:اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، آيا شما را بر تجارتى راه نمايم كه شما را از عذابى دردناك مى‌رهاند؟به خدا و فرستاده او بگرويد و در راه خدا با مال و جانتان جهاد كنيد. اين [گذشت و فداكارى‌] اگر بدانيد، براى شما بهتر است.

 

 

آیه نصر من الله

«نَصْرٌ‌ مِّنَ اللهِ وَفَتْحٌ قَرِ‌یبٌ وَبَشِّرِ‌ الْمُؤْمِنِینَ» (آیه ۱۳)

ترجمه: یاری و پیروزیِ نزدیکی از جانب خداست. مؤمنان را [به آن] بشارت ده.

 

درباره اینکه منظور از «فتح قریب: پیروزی نزدیک» کدام پیروزی است، مفسران چند احتمال مطرح کرده‌اند. بسیاری آن را به فتح مکه تفسیر کرده‌اند، و بعضی به پیروزی بر سرزمین‌های ایران و روم و بعضی به همه فتوحات اسلامی که به فاصله نزدیکی برای مسلمانان به دست آمد.

 در تفسیر قمی آمده است منظور از فتح قریب، پیروزی قائم آل محمد است.

 این آیه در میان شیعیان، دست‌کم در میان ایرانیان، تبدیل به یک شعار شده است و مردم آن را در مناسبت‌ها بر روی پرچم می‌نویسند.

 

فضیلت و خواص

 

درباره فضیلت تلاوت سوره صف از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس سوره حضرت عیسی (سوره صف) را قرائت کند، مادامی که در دنیاست، عیسی(ع) بر او درود می‌فرستد و برای او طلب مغفرت و آمرزش می‌کند و در روز قیامت رفیق و همراه حضرت عیسی(ع) خواهد بود.

 از امام محمدباقر(ع) روایت شده است هر کس سوره صف را قرائت کند و آن را در نمازهای واجب و مستحب خود همیشه بخواند، خداوند او را همراه با فرشتگان و پیامبران الهی در یک «صف» قرار خواهد داد.

 

روایت‌های تاریخی

 

شکایت موسی از آزارهای قومش (آیه ۵)،

دعوت عیسی(ع) بنی‌اسرائیل را، بشارت به نبوت محمد(ص)، آوردن معجزات و اتهام سحر به او (آیه ۶)،

گفتگوی عیسی با حواریون، ایمان برخی از بنی‌اسرائیل و کُفر برخی دیگر

 

 

 

انتهای خبر/ ج