همراه با کلام الهی؛

سوره قلم؛ سوگند به نعمت‌های الهی

قلم و آنچه که توسط قلم نگاشته می‌شود یکی ازبزرگ‌ترین نعمت‌های الهی دانسته شده که انسان به آن هدایت و رهنمون شده است .

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی  «سبلان ما»، سوره قلم یا نون و القلم شصت و هشتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء ۲۹ جای گرفته است. این سوره به این دلیل قلم نامیده شده که خداوند در آیه اول آن به قلم سوگند یاد کرده است. محتوای سوره قلم، دلداری پیامبر(ص) در مقابل تهمت‌های مشرکان و دعوت به صبر و نهی او از پیروی مشرکان و یادآوری عذاب مشرکان در روز قیامت است.

 از آیات مشهور این سوره، آیه «و ان یکاد» و آیه خُلق عظیم است که پیامبر(ص) را دارای اخلاقی والا معرفی می‌کند. در روایات آمده است هر کس سوره قلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند،‌ از فقر و فشار قبر در امان خواهد بود.

 

معرفی

 

این سوره به دلیل اینکه با کلمه «‌قلم‌» آغاز می‌شود و خداوند به قلم و آنچه می‌نویسند، سوگند یاد کرده، قلم نام گرفته است. همچنین چون با حرف مقطعه «ن» شروع می‌شود، نام دیگرش نون‌ یا نون و القلم‌ است.

 

ترتیب و محل نزول

سوره قلم جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول دومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و هشتمین سوره است و در جزء ۲۹ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره قلم ۵۲ آیه، ۳۰۱ کلمه و ۱۲۸۸ حرف دارد و از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصّلات و در حدود نصف حِزب قرآن است. این سوره با حروف مقطعه و سوگند آغاز می‌شود.

 

این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند. 

 

محتوا

 

علامه طباطبایی در المیزان قلم را را منحصر به قلم مخصوصی نمی داند و «مایسطرون» (آنچه می نویسند) را مطلق هر نوشته‌ای دانسته و قلم و آنچه که به توسط قلم نگاشته می شود را یکی ازبزرگ‌ترین نعمت‌های الهی دانسته که انسان به آن هدایت و رهنمون گشته است که در سوره‌های الرحمان و علق نیز به آن اشاره شده است؛ و در واقع سوگند خداوند به قلم وآنچه توسط آن می‌نویسند سوگند به نعمت است که در کلام الهی سوگند به نعمت‌های مختلف رائج است. مانند سوگند به خورشید و ماه و شب و روز و حتی انجیر و زیتون. مفاهیم این سوره را می‌توان در موضوعات زیر دسته‌بندی کرد.

 

ذکر صفات ويژۀ پیامبر(ص) و تأکید بر اخلاق برجستۀ ایشان،

ذکر صفات زشت مشرکان و دشمنان پیامبر(ص)،

داستان «اصحاب الجنّة» و هشدار به مشرکان،

یادآوری قیامت و عذاب‌های مشرکان،

دستور به صبر و استقامت و مقاومت به پیامبر (ص) در برابر مشرکان و نهی از پیروی از مشرکا

 

روایت‌های تاریخی

داستان اصحاب الجنة (آیه ۱۷ـ۳۳)

سوره قلم از آیه هفدهم به بعد، حکایت عده‌ای ثروتمند را روایت می‌کند که باغ سرسبز و خرمی در یمن داشتند. آن باغ از آنِ پیرمردی بود که به اندازه نیازش از آن استفاده می‌کرد و اضافه محصولش را به نیازمندان می‌داد. پس از مرگش، فرزندان او،‌ تصمیم گرفتند که همه سود حاصل از باغ را برای خود بردارند و مستمندان را از آن باغ محروم کنند.

 بر اثر بخل ورزیدن آنها، شبی بر اثر صاعقه، باغ آتش گرفت و از آن چیزی به جا نماند. یکی از برادران، آنان را به خدا دعوت کرد و آنان از رفتار خود پشیمان شدند و توبه کردند. آیه ۳۳ در پایان این داستان یادآوری می‌کند که غرور و از یاد بردن نیازمندان چنین عاقبتی در پی دارد.

برخی از مفسران نکاتی را از آیه استفاده کرده‌اند که عبارتند از: آزمايش يكى از سنّت‌هاى الهى است، ناکامی طرح‌های محروم ساختن فقیران، اختصاص نداشتن قهر الهی به آخرت وامکان وقوعش در دنیا، تنبیه و کیفر از شؤون ربوبیت خداست، رنگ باختن تدبیر انسان در برابر تدبیر خداوند، حمایت خداوند از فقرا و عدم انحصار دستیابی انسان به کامیابی از طریق محاسبات. 

 

آیات مشهور

 

«وَإِن یکادُ الَّذِینَ کفَرُوا لَیزْلِقُونَک بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکرَ وَیقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ ﴿۵۱﴾ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِکرٌ لِّلْعَالَمِینَ» (آیه ۵۱ـ۵۲)

ترجمه: و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزی نمانده بود که تو را چشم بزنند، و می‌گفتند: او واقعاً دیوانه‌ای است، و حال آنکه [قرآن] جز تذکاری برای جهانیان نیست.

 

مقالهٔ اصلی: آیه و ان یکاد

 

ترجمه: «و راستی که تو را خُلق و خویی والاست». آیه ۴ سوره قلم به خط نستعلیق اثر غلامحسین امیرخانی

آیه ۵۱ و ۵۲ سوره قلم، مشهور به آیه «و ان یکاد» یا آیه چشم زخم است. بسیاری از مردم تابلوهای متنوعی از این آیه تهیه و در خانه یا محل کار نصب می‌کنند؛ چون معتقدند این آیه برای جلوگیری از چشم زخم، مفید است. در مقابل، برخی مانند استاد مطهری با قبول اصل تأثیر چشم زخم، این آیه و همچنین نصب آن را در داخل خانه و مغازه، بی‌ارتباط با مسئله چشم زخم می‌دانند.[۱۱]علامه طباطبایی بر این باور است که عموم مفسران واژه ازلاق در آیه را مرتبط با چشم زخم دانسته اند که در واقع نوعی تأثیر نفسانی است و دلیل عقلی بر انکارش نیست و چه بسا مواردی به عنوان شاهد وجود دارد که قابل انطباق بر همین چشم زخم(چشم زدن و چشم خوردن) است و از دیگر سو روایاتی هم در باره آن وجود دارد. [۱۲]

 

وَإِنَّک لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ (آیه ۴)

ترجمه: و به راستی که تو را خلق و خویی والاست

 

مقالهٔ اصلی: آیه خلق عظیم

در تفسیر این آیه آمده است این آیه اگرچه نیکوبودن اخلاق رسول خدا(ص) را می‌ستاید، بیشتر به اخلاق پسندیده اجتماعی او نظر دارد؛ اخلاقی که مربوط به معاشرت است، مثل استواری بر حق، صبر در مقابل آزارِ مردم و خطاکاری‌ها و عفو و گذشت از آنان، سخاوت، مدارا، تواضع و سایر موارد

علامه طباطبایی در انتهای جلد ششم تفسیر المیزان، ۱۸۳ روایت درباره اوصاف جسمی و روحی و اخلاقی پیامبر(ص) نقل می‌کند و گاه به شرح آنها می‌پردازد. از جمله آنها روایتی از امام علی(ع) است که در پاسخ به پرسش امام حسین(ع) درباره چگونگی مجالس پیامبر(ص) فرموده: پیامبر(ص) در مجلس حق همه را ادا مى کرد، به طورى که احدى از همنشینانش احساس نمى کرد که از دیگران در نزد او محترم تر است و هر کسى که شرفیاب حضورش مى شد این قدر صبر مى کرد تا خود او برخیزد و برود، و هر کس حاجتى از او طلب مى کرد برنمى گشت مگر اینکه یا حاجت خود را گرفته بود، یا با بیانى قانع ، دلخوش شده بود،خُلق نازنینش اینقدر نرم بود که به مردم اجازه مى داد او را براى خود پدرى مهربان بپندارند، و همه نزد او در حق مساوى بودند.

 

فضیلت و خواص

 

از امام صادق(ع) روایت شده است هر کس سوره قلم را در نماز واجب یا مستحب بخواند،‌ خداوند او را از فقر در امان نگه می‌دارد و از فشار قبر در امان خواهد بود.

 در روایت دیگری آمده است ثواب قرائت آن معادل اجر کسانی است که خداوند صبر (یا خِرَد) آنان را بزرگ داشته است. همچنین گفته شده است اگر این سوره را بر چیزی نوشته و بر دندان آسیب‌دیده بگذارند، درد دندان در همان لحظه آرام می‌گیرد.

 

 

انتهای خبر/ ج