همراه با کلام الهی؛

سوره انشراح؛ شرح صدر

در سوره انشراح، خداوند برای تسلی خاطر پیامبر(ص)، نعمت‌های خود را از انشراح دل، سبک‌کردن بار و پرآوازه‌کردن نام پیامبر است، یادآور می‌شود و می‌گوید بی‌گمان در کنار دشواری، آسانی خواهد بود.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی«سبلان ما»، سوره شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح نود و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. هر سه نامِ سوره، از آیه اول آن گرفته شده است که از شرح صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) سخن می‌گوید. سوره انشراح از نعمت‌های خداوند به رسولش سخن می‌گوید و پیامبر(ص) را تسلی می‌دهد. از آیات مشهور این سوره، آیه ۵ است که وعده می‌دهد در کنار دشواری، آسانی است. این آیه را از جمله ضرب‌المثل‌های قرآنی برشمرده‌اند و در اشعار فارسی نیز بازتاب داشته است.

 

بر اساس نظر مشهور فقهای شیعه، در نماز واجب بعد از سوره حمد نمی‌توان سوره انشراح را به تنهایی خواند، بلکه باید آن را همراه سوره ضحی قرائت کرد. در فضیلت تلاوت سوره شرح از پیامبر(ص) روایت شده هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه پیامبر(ص) را دیدار كرده است.

 

معرفی

 

آیات ۵ و ۶ سوره شرح

نامگذاری

نام این سوره، شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح است که هر سه از آیه اول گرفته شده‌اند. سبب این نامگذاری این است که در آیه اول از شرح‌ صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) به نور ایمان، سخن گفته شده است.

 

ترتیب و محل نزول

سوره شرح جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، دوازدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، نود و چهارمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و ترتیب

سوره شرح ۸ آیه، ۲۷ کلمه و ۱۰۲ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات (دارای آیات کوتاه) است.

 

محتوا

در سوره شرح، خداوند برای تسلی خاطر پیامبر(ص)، نعمت‌های خود را از انشراح دل، سبک‌کردن بار و پرآوازه‌کردن نام پیامبر است، یادآور می‌شود و می‌گوید بی‌گمان در کنار دشواری، آسانی خواهد بود. همان‌طور که در سوره ضحی، خداوند نعمت‌ها و الطافش به رسول خدا را برشمرده است، این سوره نیز الطاف و عنایات دیگر الهی را که شامل رسول خداست و مهم‌ترین آنها شرح‌صدر است بیان می‌کند. در واقع، سوره انشراح در دنباله و ادامه سوره ضحی آمده است.

 

آیات مشهور

«فإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٥﴾ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»﴿۶﴾

ترجمه: پس [بدان كه‌] با دشوارى، آسانى است. آرى، با دشوارى، آسانى است.

 

در تفسیر این آیه آمده است محتوای این آیه اختصاص به پیامبر(ص) و زمان آن حضرت ندارد، بلکه به صورت قاعده‌ای کلی است که به انسان‌های مؤمن نوید آسانی و گشایش می‌دهد. نکته‌ای که در این آیه وجود دارد این است که قرآن می‌گوید در همان زمان که سختی وجود دارد، آسانی هم هست، نه آنکه آسانی بعد از سختی بیاید.[۶]علامه طباطبایی در المیزان از برخی مفسران نقل کرده که آیه (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) جمله جدیدی است و عطف به آیه قبل (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) نیست در نتیجه بر اساس یک قاعده در زبان عربی از دو آیه ۵و۶ فهمیده می‌شود که همراه یک سختی(عُسر) همیشه دو راحتی(یُسر) وجود دارد.البته(معیّت) همراه بودن یُسر با عُسر به معنای تحقق در زمان واحد نیست بلکه به معنای قرار گرفتن در پی یکدیگر است.تفسیر نور در تفسیر آیه می‌نویسد سنّت و برنامه الهى آن است كه به دنبال هر سختى، آسانى است. «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» (در جاى ديگر قرآن مى‌خوانيم: «سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً» (آیه ۷ سوره طلاق) سختى‌ها و مشكلات زوال‌پذيرند و به آسانى تبديل مى‌شوند).

 

نیک نامی و بلند آوازه گی پیامبر

(وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ و نامت را براى تو بلند گردانيديم.) رفع ذِکر به معناى بلند آوازه کردن کسى است آنگونه که نامش ‌ و گفتگویش از همه نام‌ها و همه خاطره ها بلندتر باشد، و خداى تعالى نام آن حضرت را چنین کرد، و یکى از مصادیق بلندآوازه ساختن نام پیامبر این است که خداوند در شهادتین (گواهی‌دادن به یگانگی خدا و رسالت حضرت محمد(ص) و اقرار به پذیرفتن توحید و نبوت) که اساس دین خدا است، خداوند نام او را قرین نام خود کرد ، و بر هر مسلمانى واجب کرد که در هر روز درنمازهاى پنجگانه واجب نام پیامبر را با نام خداى تعالى به زبان جارى سازد. قتاده نیز گفته هیچ خطیبی وشهادت دهنده به توحید و نمازگزاری نیست مگر این که باید شهادت به توحید و رسالت بدهد وبگوید«أشْهَدُ أنْ لا الهَ الاّ الله و أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله» 

«پیامبر اکرم (ص)] انسان نیکو و سفید رویی است که آخرین پیامبر در میان پیامبران الهی «ع» است و خداوند نیز آن را تایید کرده و بر خاتمیت رسول گرامی اسلام «ص»گواهی داده است.

خداوند نام پیامبر (ص) را کنار نام خود قرار داده است؛ آنگاه که مؤذن پنج بار در اذان که پیش از اقامه نماز گفته می‌شود به رسالت پیامبر (ص) در کنار یگانگی و وحدانیت خداوند بلند مرتبه شهادت می‌دهد.

نام پیامبر (ص) نیز از روی تجلیل و بزرگی از نام خداوند [عزوجل] گرفته شده است؛ خداوند دارای عرش، محمود است و نام پیامبر (ص) محمد است.»

 

نکته تفسیری

جوادی آملی از مفسران شیعه براین باور است که شرح در برابر متن و تفصیل در برابر اجمال است... باز کردن، متن را گشودن، مجمل را مفصّل کردن، واحد را تکثیر کردن اینها جزء شرح است. صدر، با دانش مشروح می‌شود چیزی این صدر را مشروح نمی‌کند مگر حقایق ملکوتی.شرح صدر به این است که همان «قول ثقیل» که آمده است در عین حال که وزین است هم ظرفیت ظرف را و هم توسعه آن را همراه خود می‌آورد...با آمدن وحی، شرح صدر پیدا می‌شود. با آمدنِ وحی، دل وسیع‌تر می‌شود. با آمدن نورِ کلام الهی، جان توسعه پیدا می‌کند.

 

قرائت در نماز

در احکام شرعی آمده است، نمی‌توان در نماز واجب بعد از حمد، فقط سوره انشراح را خواند و این سوره کفایت نمی‌کند، بلکه باید آن را همراه با سوره ضحی خواند. به گفته فاضل نراقی، نظر مشهور فقیهان، قرائت این دو سوره با هم است. البته خواندن این دوسوره در نماز باید با دو بسم الله جداگانه باشد یعنی در آغاز هر سوره بسم الله لازم است.

 

فضیلت و خواص

در فضیلت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است: هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه مرا دیدار كرده است. همچنین ازامام صادق(ع) روایت شده است هر كس سوره انشراح را در شب و روز زیاد قرائت كند، هیچ چیزی از اجزای بدن او و اطراف او نیست مگر اینكه در روز قیامت به سود او شهادت می‌دهند. در روایتی دیگر از پیامبر(ص) آمده است هر كس این سوره را بخواند، خداوند به او یقین و عافیت می‌دهد.

تلاوت فراوان این سوره در هر روز و شب مستحب شمرده شده، و قرائت آن در رکعت دوم نمازی که برای رفع گرفتاری خوانده می‌شود توصیه شده است. همچنین خواصی برای این سوره نقل شده است، از جمله: شفای درد سینه، آسانی وضع حمل (زایمان)، رفع ترس و حفاظت در مسافرت دریایی.

 

انتهای خبر/ ج