مسئول کارگروه سیاسی شورای اندیشکده حکمرانی استان اردبیل:

توافق واشنگتن اشاره‌ای به کریدور زنگزور ندارد

مسئول کارگروه سیاسی شورای اندیشکده حکمرانی استان اردبیل گفت: در ۱۷ بند توافق واشنگتن به‌هیچ‌وجه به کریدور زنگزور اشاره نشده است.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، منطقه قفقاز همواره یکی از حساس‌ترین مناطق ژئوپلیتیکی جهان بوده است پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این منطقه اهمیت مضاعفی یافت و به کانون رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی تبدیل شد برای بررسی جایگاه و اهمیت قفقاز و همچنین تحولات پس از جنگ دوم قره‌باغ، خبرنگار ما گفتگویی با محمدرضا کفاش یکی از کارشناسان برجسته مسائل منطقه قفقاز و مسئول کارگروه سیاسی شورای اندیشکده حکمرانی استان اردبیل انجام داده است.

 اهمیت و جایگاه منطقه قفقاز از ابعاد مختلف
 

اهمیت و جایگاه منطقه ژئوپلیتیکی قفقاز را از ابعاد مختلف تشریح کنید؟

 صحبت در مورد منطقه ژئوپلیتیکی قفقاز بسیار است این منطقه در دوران شوروی سابق مهجور مانده بود و دارای ژئوپلیتیک خفته بود بعد از فروپاشی شوروی در منطقه زنده شد و به یک ژئوپلیتیک بیدار تبدیل شد و مورد توجه کشورهای منطقه و جهان قرار گرفت.

دو عامل مهم وجود دارد که باعث اهمیت پیداکردن این منطقه در سطح محلی، منطقه‌ای وجهانی شده است عامل اول نقش پل ترانزیتی و حمل و نقل را در این منطقه ایفا می‌کند و باعث شده تا این منطقه در سطح بین‌قاره‌ای نیز مطرح شود.

 در سطح محلی منطقه قفقاز ارمنستان وابسته به آذربایجان است و خود آذربایجان نیز به ارمنستان وابسته است با بسته‌شدن راه ارتباطی نخجوان آذربایجان به‌عنوان یک کشور چندپاره برای متصل‌شدن یک بخش به بخش دیگر این کشور نیازمند ایجاد رابطه با گرجستان و ایران است و یا ایجاد روابط با ارمنستان تا بخش مرکزی آذربایجان به بخش نخجوان آذربایجان وصل شود.

با وجود جنگ ۹۰ درصد راه‌های ارتباطی بسته است منطقه قفقاز از لحاظ بین‌منطقه‌ای از این جهت ارتباط دارد که دروازه ورود آسیای مرکزی به اروپا و بالعکس است؛ اگر روسیه بخواهد با ایران ارتباط برقرار کند بهترین راه همان قفقاز است.

اهمیت قفقاز در بین‌قاره‌ای و جهانی این است که شبه‌قاره هند و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بهترین مسیر برای ورود به اروپا استفاده از قفقاز است و بهترین مسیر است که کریدور شمال به جنوب مسیر آستارا به جلفا و نخجوان است اهمیت در عرصه جهانی به همین خاطر است.

بُعد دوم اهمیت منابع انرژی منطقه قفقاز ذخایر نفت و گاز اثبات شده جهان که از هر کدام نیم درصد را در خود جای‌داده است و در اختیار آذربایجان قرار گرفته است که با شروع‌شدن جنگ اوکراین اهمیت پیدا کرده است و این منطقه بازیگر جدید در انرژی دنیا است این دو عامل منطقه قفقاز را به نفوذ قدرت‌های جهان تبدیل شده است.

کریدور زنگزور در توافق سه جانبه موضوعیت نداشت

با توجه به وقوع جنگ دوم قره‌باغ چرائی طرح کریدور زنگزور چه بود و تحولات و دگرگونی‌های ژئوپلیتیکی منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 بعد از موفقیت نظامی آذربایجان در سال ۲۰۲۰ در جنگ قره‌باغ، مقامات این کشور دچار غرور و اعتماد به نفس شدند و با خود فکر کردند که می‌توانند مشکل جغرافیای سیاسی خود را حل کنند.

 جمهوری آذربایجان به لحاظ شکلی و سرزمینی آسیب‌پذیری دارد و یک کشور چندپاره است؛ یعنی بخش مرکزی شرق ارمنستان و نخجوان جمهوری آذربایجان در غرب این کشور وجود دارند و خاک ارمنستان در وسط کشور جمهوری آذربایجان واقع شده است؛ کشور آذربایجان برای ارتباط برقرارکردن با بخش‌های مختلف کشور خود ناگریز است یا با ایران یا با گرجستان ارتباط برقرار کند و چندین سال است که به همین منوال از ایران یا گرجستان برای رسیدن و دسترسی به خاک خود استفاده می‌کند.

بنابراین آذربایجانی‌ها به فکر یکپارچگی سرزمین و ایده ایجاد کریدور زنگزور را مطرح کردند که اگر جریان جنگ قره‌باغ موفق به تصاحب استان سیونیک ارمنستان می‌شد دو نتیجه حاصل می‌شد.

 در نتیجه اول، آذربایجان یکپارچه شده و از حالت چندپارگی خارج شده و می‌توانست به شکل مستقیم با ترکیه ارتباط برقرار کند.

 دومین نتیجه، مرزهای سیاسی ارمنستان و ایران بسته شده و پل ارتباطی ایران با اروپا قطع می‌شد که تغییر ژئوپلیتیک در این منطقه به ضرر ایران ختم می‌شد.

 آخرین وضعیت موجود در رابطه با طرح زنگزور شکست‌خوردن این طرح است دلیل شکست طرح زنگزور به توافق دوجانبه هشتم اوت در واشنگتن برمی‌گردد که در ۱۷ بند امضا شد و کاملاً مشخص شد که کریدور زنگزور موضوعیت ندارد.

پس از جنگ دوم قره‌باغ شاهد طرح به‌اصطلاح «کریدور زنگزور» از سوی دولت آذربایجان و محافل پان‌ترک هستیم و عملیات روانی گسترده‌ای به جریان می‌افتد.

  ارمنستان در جنگ قره‌باغ متمایل‌تر به غرب شد

 چرایی و ماهیت شکل‌گیری این طرح و ایده چیست؟ و آخرین وضعیت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 وقوع جنگ دوم قره‌باغ که به پیروزی آذربایجان و شکست ارمنستان منجر شد پیامدهای زیادی به دنبال داشت اولین پیامد، تغییر نقشه سیاسی منطقه بود؛ ۲۰ درصد خاک آذربایجان توسط، ارمنستان اشتغال شده بود و خود منطقه قره‌باغ و هفت شهرستان اطراف در تصرف کشور ارمنستان بود که توسط، آذربایجان بازپس‌گیری شد و نقشه منطقه به طور کل تغییر کرد.

اولین پیامد، اخراج ارتش ارامنه از منطقه قره‌باغ و اعلام انحلال دولت خودخوانده آرتساخ بود.

دومین پیامد، عقب‌نشینی ارتش آذربایجان به سمت مرزهای بین‌المللی بود که یعنی زنگیلان قبادلی و لاچین و کلیجر که شهرستان‌هایی که سی‌سال متروکه بود دوباره مرز اصلی آذربایجان و ارمنستان و دو کشور در مرزهای بین‌المللی قبلی متوقف شدند تصرف مناطق قیزقلعه‌سی و خداآفرین و دوباره برگشتن به مرزهای ۱۲۰ کیلومتری و زنده و سرحال شدن این مرزها با ایران.

 سومین پیامد جنگ قره‌باغ بود چهارمین پیامد و مهم‌ترین پیامد بحث خروج ۱۱۰ هزار نفر ارامنه از منطقه قره‌باغ بود.

 تغییر توازن قوای نظامی به نفع آذربایجان بحث کاهش نفوذ سنتی روسیه، نقش‌آفرینی در منطقه قفقاز که تبدیل به حیات خلوت این کشور شده بود در این منطقه پایان یافت.

 دلایلی که باعث شد روسیه از منطقه قفقاز خارج شود مشغول‌شدن به جنگ با اوکراین و ناتو در اروپای شمالی بود؛ البته ارمنستان قبل از جنگ قره‌باغ در تلاش بود تا از مدار روسیه خارج شود و به‌سوی آمریکا و غرب تمایل داشت و این تمایل با آِغاز جنگ قره‌باغ بسیار قوی‌تر شد.

 بحث دوم افزایش نفوذ ترکیه و رژیم صهیونیستی در جنگ قره‌باغ با فروش تجهیزات و حمایت‌های نظامی و تسهیلاتی سبب نقش‌آفرینی آنها در جنگ قره‌باغ شد.

 با پیروز شدن آذربایجان در جنگ قره‌باغ، آذربایجان حریص و زیاده‌خواه شد و بعد از این جنگ مطالبات جدید و تنش‌زایی از ارمنستان داشت و این موضوع باعث شد مذاکرات دو کشور چهار  تا پنج سال طول بکشد.

 مواد درج شده در توافق هشتم اوت مصادف با ۱۷ مردادماه نشان داد که مقاومت ارمنستان در مقابل خواسته‌های جدید آذربایجان که از روی زیاده‌خواهی بود جواب دهد و ارمنستان موفق شد فکر کریدور زنگزور را از ذهن مقامات آذربایجانی در مذاکرات خارج کند.

 مشغول‌شدن روسیه به جنگ با ناتو و اوکراین در اروپای شمالی باعث شد تا این کشور ۲ هزار نیروی خود را از منطقه قره‌باغ که پاسدار صلح در آن منطقه بودند خارج کند که به جبهه اوکراین اعزام کند.

 به اعتقاد بنده این یک تاکتیک جنگی است و اهمیت تصرف اوکراین و جبهه آن را برای روسیه مشخص می‌کند و نشان می‌دهند که تصرف اوکراین برای روسیه چقدر حیاتی است.

 از طرفی اگر در دیدار ترامپ و پوتین در آلاسکا که چند وقت پیش رخ‌داد توافقی اتفاق بیفتد و این توافق به نفع روسیه باشد روسیه دوباره در منطقه قره‌باغ حضور خواهد یافت.

زمانی که دیگر ابرقدرت‌های جهان در کرونا گرفتار بودند روسیه در جنگ قره‌باغ نقش‌آفرینی می‌کرد و توافق مسکو بین طرفین جنگ مصداق این موضوع است.

 در منطقه سینونیک فدرال‌های روسی فقط حق سرمایه‌گذاری داشتند؛ ولی سرمایه‌گذاران آمریکایی و ارمنی نیز در این منطقه حضور دارند شاید این تعامل بین روسیه و آمریکا است.

عدم حضور روسیه در قره باغ تاکتیک نظامی است 

چرا نفوذ روسیه در منطقه قفقاز نسبت به گذشته کم شده است؟

عدم حضور روسیه در منطقه قره‌باغ نشان‌دهنده اهمیت اوکراین و یک تاکتیک نظامی برای روسی است و راهبردی نیست.

 یا می‌شود گفت  روسیه آن‌قدر از نفوذ در منطقه قره‌باغ مطمئن است که از حضور آمریکا احساس خطر نمی‌کند اگر احساس خطر می‌کرد کاری را که با تصمیم اوکراین برای پیوستن به ناتو با این کشور کرد را در منطقه قفقاز و قره‌باغ نیز انجام می‌داد پس از قدرت و نفوذ خود در این منطقه اطمینان دارد.

دو توافق معتبر وجود دارد که وجود کریدور زنگزور را رد می‌کند اولین توافق ۲۰۲۰ مسکو است که در آن خبری از کریدور زنگزور نیست البته کریدور وجود دارد؛ ولی این کریدور، کریدور لاچین است که راه ارتباطی میان قره‌باغ و خان کندی آذربایجان است و با عمق پنج کیلومتری است و دومین توافق هشتم اوت در واشنگتن با حضور سه رئیس‌جمهور است.

اخیراً در تاریخ ۱۷ مرداد (۸ اوت میلادی) دو کشور آذربایجان و ارمنستان در شهر واشنگتن توافق‌نامه صلح اولیه امضا کرده‌اند، چه پیش‌بینی از شرایط آینده دارید؟

 در ۱۷ بند توافق واشنگتن به‌هیچ‌وجه به کریدور زنگزور اشاره نشده است و این مسیر به مسیر ترامپ البته در بیانیه آمریکایی‌ها اشاره دارد نه در توافق.

 البته در این توافق پاشینیان به‌عنوان نماینده  ارمنستان در قبال دادن امتیازاتی به آذربایجان مانند کریدورهای شمال و غرب و شرق از آنها طلب کرده است که به کریدور چهارراه صلح معروف است.

 در این کریدور ارمنستان از چهار طرف به دریا می‌رسد و با بنادر مختلفی در این مسیر ارتباط پیدا می‌کند از جنوب با کریدور خلیج‌فارس و از شرق با توافق با روسیه به دریای کاسپین از شمال به دریای سیاه و غرب به کریدور دریای مدیترانه با توافق ترکیه را طلب کرده است.

با توجه به بحث داغ اصطلاحاتی مانند کریدور، راهگذر در منطقه با دیدگاه‌های مختلف، در چه شرایطی امکان تأمین منافع ملی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد؟

 مسیری که برای ایران در این منطقه مهم است مسیر ۱۸۰ کیلومتری و تقریباً آماده ارس است که با قطارهای برقی ایران را به اروپا وصل می‌کند و مسئولان باید این راه‌های مهم را از کشورهای منطقه طلب کنند.

 با امضای توافق صلح در منطقه قفقاز منطقه به سمت صلح و سازش حرکت می‌کند و با طرح سه به‌اضافه سه پیشنهادی ایران، سازه و سازمان منطقه‌ای در قفقاز ایجاد می‌شود که در این سازه سه کشور قفقاز و ایران و ترکیه و روسیه نیز وجود دارند و شرایط منطقه مساعد شده و منطقه به پویا و پرتحرک تبدیل می‌شود؛ کشورهای منطقه هم می‌خواهند به سمت ایجاد سازه منطقه‌ای ایران حرکت کنند با اجرای این طرح نفوذ کشورهای مانند رژیم صهیونیستی و آمریکا در منطقه قفقاز کم می‌شود.

 ایران، آذربایجان و ارمنستان عوامل مشترک زیادی دارند و به‌راحتی می‌تواند ارتباط برقرار کنند و به نظر بنده در آینده شرایط مساعدتر خواهد شد.