عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام‌نور نمین گفت: رضاشاه طی سال‌های حکومت خود، ارتش نوین ایران را به‌عنوان نماد اقتدار معرفی می‌کرد؛ بااین‌حال، در نخستین آزمون جدی، ارتش پهلوی نتوانست بیش از چند روز در برابر پیشروی نیروهای متفقین مقاومت کند. تحلیل تاریخی نشان می‌دهد که بخش مهمی از این ناکامی ناشی از ماهیت ارتش بود که بیشتر بر جنبه‌های نمایشی و سرکوب داخلی متمرکز شده بود تا ایجاد یک توان دفاعی واقعی. در چنین شرایطی، تصمیم رضاشاه برای ترک کشور در اوج بحران، به‌وضوح بیانگر شکنندگی رژیم پهلوی و بی‌پشتوانگی آن در عرصه داخلی بود.

وی با بیان اینکه اشغال ایران پیامدهای گسترده سیاسی، اقتصادی و اجتماعی داشت، تصریح کرد:  از منظر سیاسی، استقلال کشور به‌شدت محدود شد و مسیرهای ارتباطی و منابع حیاتی تحت کنترل بیگانگان قرار گرفت؛ از منظر اقتصادی، کشور به بخشی از معادلات جنگ جهانی دوم تبدیل شد و بخش قابل‌توجهی از منابع در اختیار نیروهای خارجی قرار گرفت؛ از منظر اجتماعی نیز، این اشغال نوعی احساس بی‌پناهی و تحقیر ملی در میان مردم ایجاد کرد. این واقعیت نشان داد که ساختار حکومتی فاقد پشتوانه مردمی، در لحظات حساس توان دفاع از منافع ملی را نخواهد داشت.

وی ادامه داد: علاوه بر ضعف سیاسی و نظامی حکومت پهلوی، برخی جریان‌های فکری و فرهنگی در آن دوره، به شکل غیرمستقیم، زمینه‌ساز پذیرش سلطه خارجی شدند. بخشی از روشنفکران وابسته و غرب‌گرا با ترویج نگاه سازش‌جویانه، به تضعیف روحیه مقاومت در جامعه دامن زدند؛ از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، این رویداد نشان می‌دهد که جریان‌های فکری و رسانه‌ای می‌توانند در شرایط بحرانی، یا عامل تقویت اراده ملی باشند یا بالعکس، زمینه‌های تسلیم را فراهم کنند.

نصیری افزود: شکست شهریور ۱۳۲۰ تنها نتیجه فشار خارجی نبود، بلکه ریشه در ضعف‌های ساختاری داخلی داشت؛ نظام سیاسی پهلوی بر تمرکز قدرت فردی و محدودسازی نهادهای اجتماعی استوار بود؛ فقدان مشارکت واقعی مردم در فرایندهای سیاسی و سرکوب جریان‌های مستقل، موجب شد که در لحظه بحران، امکان شکل‌گیری یک بسیج ملی وجود نداشته باشد؛ ارتشی که از جامعه جدا بود و مشروعیت سیاسی حکومت که بر پایه مشارکت مردمی شکل نگرفته بود، دو عامل اصلی شکنندگی کشور در برابر تهدید خارجی محسوب می‌شوند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام‌نور نمین گفت: اشغال ایران پیامدهای گسترده سیاسی، اقتصادی و اجتماعی داشت.بازخوانی شهریور ۱۳۲۰ تنها یادآوری یک واقعه تلخ تاریخی نیست، بلکه حامل درس‌های مهمی برای شرایط امروز است. نخست آنکه امنیت ملی تنها در قدرت نظامی خلاصه نمی‌شود، بلکه نیازمند انسجام اجتماعی و پشتوانه مردمی است؛ دوم آنکه جریان‌های فکری و فرهنگی می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در تقویت یا تضعیف روحیه ملی ایفا کنند و سوم آنکه وابستگی به قدرت‌های خارجی در لحظات حساس، مانع جدی در راه دفاع از منافع ملی خواهد بود. استقلال، نه یک شعار، بلکه ضرورتی تاریخی برای بقا و پیشرفت کشور است.

وی تصریح کرد: مطالعه تطبیقی میان گذشته و امروز نشان می‌دهد که تاریخ همواره امکان تکرار دارد، اگر از آن درس گرفته نشود، در فضای کنونی نیز گاهی جریان‌هایی وجود دارند که در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی، بر سازش یک‌طرفه و تضعیف توان داخلی تأکید می‌کنند؛ این در حالی است که تجربه شهریور ۱۳۲۰ به ما می‌آموزد تنها باتکیه‌بر ظرفیت‌های بومی و مشارکت ملی می‌توان از منافع کشور دفاع کرد.

نصیری در پایان گفت: واقعه شهریور ۱۳۲۰ را می‌توان یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران دانست، این رخداد نشان داد که ساختارهای سیاسی و نظامی وابسته، بدون اتکا به مردم و انسجام داخلی، در برابر تهدید خارجی تاب‌آوری ندارند؛ بازخوانی این تجربه، یک پیام روشن برای امروز دارد: آینده کشور در گرو استقلال، مقاومت، و مشارکت واقعی مردم است، تنها با چنین پشتوانه‌ای می‌توان از تکرار تجربه‌های تلخ تاریخی جلوگیری کرد و امنیت و پیشرفت پایدار را تضمین کرد.

انتهای خبر/ م