آب نباشد، بيكار مي‌شويم!‏

نگاهي گذرا به تاثير كمبود آب بر مشاغل پر مصرف آب در كلانشهرها

به گزارش سبلانه به نقل از اطلاعات ، بحران كمبود آب ناشي از كاهش بارندگي‌ها طي 15سال اخير متاسفانه گريبان كشورمان را گرفته است و اين روزها چهره نازيباي آن را مي‌توان در برخي از دشت‌هاي فرو نشسته، درختان و رودخانه‌هاي خشك شده، چاه‌هاي بدون آب وروستاي‌هاو با غ‌هاي تشنه ديد. با بحراني شدن كمبود آب در كشور، اين سوال پيش مي‌آيد كه مشاغل پايه و خرد كه وابستگي شديد به مصرف آب دارند، اين كمبود را چگونه بايد جبران كنند و آيا طرح‌هايي براي آبرساني از آب‌هاي آزاد ويا تغيير در شيوه كاري براي آنها پيش بيني شده است و آيا اين بحران در مقابل معضل بيكاري دركشور، شرايط را سخت‌تر نخواهد كرد؟ اگر ابعاد تامين آب مورد نياز مردم و در مرحله بعدي صنايع کشور دچار مشکل جدي‌تر شود، اقتصاد کشور با بحران‌هاي گوناگوني مواجه خواهد شد. ‏

شاغلان در كارخانه‌هاي بزرگ فولاد و مس، نيروگاه‌هاي بخاري، آتش نشاني، كارواش‌ها، استخرها، فرش شويي‌ها و ده‌ها شغل ديگر كه وابستگي به مصرف بالاي آب دارند، درصورت استمرار روند خشكسالي سراسري، آيا همچنان مي‌توانند به كارهاي خود ادامه دهند؟ ‏

براساس آمار رسمي و اعلام وزير و مسئولان ارشد وزارت نيرو، در حال حاضر 12 کلانشهر کشور شامل اراک، اصفهان، بندرعباس، تهران، شيراز، قزوين، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و يزد با بحران کمبود آب رو به رو هستند و در شرايط « تنش آب» به سر مي‌برند. ستار محمودي قائم مقام وزير نيرو گفته است كه در اين کلانشهرها با کمبود 125 ميليون متر مکعب آب رو به رو هستيم.‏

‏ مشكل مديريت منابع آب

بررسي منابع آب کشورنشان مي‌دهد ايران از نظر اين منابع و وضعيت ذخاير آبي دردورنماي نه چندان دور، با مشکلات بيشتري رو به رو خواهد شد و اگر کشوربا افزايش جمعيت رو به رو شود، در آينده نزديك از نظر تامين آب در وضعيت خيلي بحراني قرارمي گيرد.‏

‏ بخش مهمي از منابع آبي ايران در کشاورزي به هدر مي‌رود و 92 درصد منابع آب کشور در اين بخش مصرف مي‌شود، ولي بازدهي آن فقط 36 درصد برآورد شده است. بررسي‌ها تاييد مي‌کند حتي در استان‌هايي که اقتصاد آنها هم به کشاورزي متکي نيست، همچنان بيشترين سهم مصرف آب به بخش کشاورزي تعلق دارد.

براساس آمار وزارت نيرو، علاوه بر کلانشهرها 513 شهر کشور هم با کمبود منابع آب در تابستان امسال رو به رو بوده‌اند. آمار بحران آب در حالي رنگ و بوي جدي‌تر به خود مي‌گيرد كه ميانگين كاهش بارندگي در كشورمان 240ميليمتر وبارش جهاني 850 ميليمتر است،يعني بيش از3 برابر ايران! البته ايران علاوه بر جاي گرفتن در منطقه نيمه خشک و خشک جهان، با مشکل مديريت منابع آب مواجه بوده است و براساس آمارهاي جهاني از نظر مديريت منابع آب در جايگاه 131 جهان قرار دارد. حجم آب 52 سد کشور به کمتر از 30 درصد رسيده و حجم آب 20 سد مهم کشور و از جمله سدهاي زاينده رود، سفيد رود و گلستان که 9 درصد ظرفيت مخازن کشور را تشکيل مي‌دهند، 30 تا 40 درصد کاهش يافته است.

علاوه بر آب‌هاي جاري و رودخانه‌ها كه هرساله شاهد خشك شدن بسياري از آنها درگزارش مسئولان مربوطه هستيم،منابع آب‌هاي زير زميني کشور هم در شرايط بحراني به سر مي‌برند و حجم آن‌ها به دليل برداشت‌هاي بي رويه، به شدت کاهش يافته و اين موضوع سبب شده است بسياري از دشت‌هاي کشور با خطر نشست مواجه باشند. ‏

به اعتقاد کارشناسان، اگر مشکل آب در روستاهاي کشور حل نشود، به زودي شاهد موج جديدي از مهاجرت از روستاها به شهرهاي بزرگ‌تر و کلانشهرها و افزايش جمعيت شهرهاي بزرگ و بدون آب خواهيم بود.

جنگ آب در جهان‏

تحقيقات سازمان ملل نشان مي‌دهد تا سال 2025 ميلادي تعداد کشورهايي که از کمبود آب رنج مي‌برند. به 30 کشور مي‌رسد که از ميان آنها 18 کشور در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا قرار دارند كه ايران هم يکي از آن‌ها است. اين تحقيقات حتي از احتمال بروز «جنگ پنهان» در آينده‌اي نه چندان دور و با شروع بحران شديد آب در اين منطقه و کشورها خبر داده و اعلام کرده است جنگ‌هاي بعدي در خاورميانه نه بر سر نفت، که بر سر آب خواهد بود.‏

‏ بررسي‌هاي کارشناسان نشان مي‌دهد که در مناطق کم آب و خشک درسال‌هاي پر باران درمجموع ميزان تنش، درگيري و دعاوي قضايي کمترازسال‌هاي کم باران است. و برهمين اساس بررسي پرونده‌هاي قضايي درباره درگيري و مناقشات بر سرآب، نشان مي‌دهد که درتابستان‌ها که خشکسالي تاثير بيشتري دارد و منابع آبي محدود تراست، پرونده‌هاي قضايي بيشتري در اين باره تشکيل مي‌شود.

ازسوي ديگرمشکل کم آبي مي‌تواند تاثيرات گسترده‌اي را بر روند افزايش مهاجرت و تغيير مشاغل به دنبال داشته باشد. کارشناسان و مسئولان براي نمونه ازاصفهان نام مي‌برند ومعتقدند خشک شدن زاينده رود طي سال‌هاي گذشته و نبود آب کافي براي کشاورزي درحاشيه اين رودخانه، سبب از ميان رفتن برخي مزارع، تغييرشغل کشاورزان و مهاجرت آن‌ها به شهر اصفهان شده است.

اتلاف آب بالاتر از استانداردجهاني

اتلاف منابع آب در ايران در بخش‌هاي کشاورزي و شهري بسيار بالاتراز استانداردهاي جهاني است. براي مثال طبق استاندارد‌هاي جهاني ميانگين مصرف آب به ازاي هر نفر درشبانه روزحدود 150 ليتراست، درحالي که درايران اين رقم بيش از 250 ليتر در شبانه روز است. ازسوي ديگر آمار وزارت نيرو نشان مي‌دهد از 130 ميليارد مترمکعب ظرفيت سالانه منابع تجديد شونده آب 92 درصد دربخش کشاورزي، 6 درصد در بخش شرب شهري و روستايي و فقط 2 درصد دربخش صنعت مصرف مي‌شود. درشرايطي که ميانگين جهاني سهم بخش کشاورزي از ظرفيت منابع تجديد شونده آب 70 درصد، سهم بخش شرب 8 درصد و سهم صنعت 22 درصد است. ‏

به گفته کارشناسان بخش آب ،در شرايط کنوني بزرگ‌ترين ضربه‌اي که به کشور وارد مي‌شود، از ناحيه اتلاف منابع آب در زمينه کشاورزي سنتي است. دربخش كشاورزي، مي‌توان با حرکت به سوي کشاورزي مکانيزه و فاصله گرفتن از کشاورزي سنتي و آبياري سنتي، قدم‌هاي بلندي در راه نجات ذخاير آب کشور بر داشت و علاوه بر آن از خشک شدن درياچه‌ها و تالاب‌هاي مهم، که در سال‌هاي گذشته به دليل برداشت بيرويه آب خشک شده اند، جلوگيري کرد و دست به احيا اين درياچه‌ها زد. علاوه بر آن، تشويق مردم به کاهش مصرف آب و تغيير الگوي آن، اقدام ديگري است که بايد در اولويت برنامه‌هاي مسئولان وزارت نيرو قرار گيرد و شايد تشويق و کاهش هزينه آب مشترکان کم مصرف بتواند در اين راه اقدامي مناسب باشد.

نقش آب در توسعه ‏

‏ به اعتقاد کارشناسان توسعه صنعتي واقتصادي با شرايط آبي يک کشور رابطه مستقيم دارد، به شکلي که کشورهايي همچون برزيل با 8200 ميليارد مترمکعب، روسيه با 4200 ميليارد مترمکعب، کانادا با 2900 و چين با 2800 ميليارد متر مكعب ظرفيت منابع تجديد شونده آب در سال واستفاده ازاين توانمندي دربخش صنعتي، درسال‌هاي گذشته توانسته‌اند با جهش بسيار بالاي توسعه اقتصادي رو به رو باشند.

توسعه صنعتي از راه اندازي کارگاه‌هاي کوچک تا ايجاد شهرک‌هاي صنعتي و کارخانه‌هاي بزرگ مادر، مانند پتروشيمي وفولاد بدون منابع آب امکان پذيرنيست و از اينرو به اعتقاد کارشناسان، کشورهايي مي‌توانند در آينده از نظر صنعتي به سوي توسعه گام بردارند که منابع آبي کافي دراختيار داشته باشند و سهم مناسبي از منابع خود را به توسعه صنعتي اختصاص دهند، موضوعي که درتوسعه صنايع ايران رعايت نمي‌شود. درحال حاضرسهم آب مراکز صنعتي درايران حدود 6/2 ميليارد مترمکعب در سال است. درحالي که طبق استاندارد‌هاي جهاني اين عدد بايد 6/28 ميليارد مترمکعب، يعني حدود 11برابربيشتر باشد.‏

تحقيقات انجام شده درتعدادي ازمراکز صنعتي هم نشان مي‌دهد که در آن‌ها هم با اتلاف منابع آب رو به رو هستيم؛ براي مثال مطالعه مديريت منابع آب در پالايشگاه تهران نشان مي‌دهد، مي‌توان ميزان آب مصرفي دراين پالايشگاه( روزانه 20 هزار متر مکعب) را دربخش‌هاي مختلف مانند توليد بخار، تزريق به بخش‌هاي خنک کننده، شستشوي واحدها و مصارف ديگر، به اندازه 35 درصد کاهش داد و بررسي ديگري درکارخانه قند اصفهان نيز نشان داده است كه مي‌توان ميزان آب مصرفي را به شکل قابل توجهي با مديريت منابع در اين کارخانه، کم کرد.

‏ شستشوي مكانيزه فرش‌ها

برخي از مشاغل خرد، وابستگي جدي با مصرف آب دارند كه نبود ويا كمبود آن، سبب تعطيلي و بيكار شدن كارگران ومتصديان آنها مي‌شود كه قالي‌شويي‌ها و كارواش‌ها به دليل اينكه آب اصلي‌ترين عامل ايجاد آنها بوده است، از اين دست مشاغل هستند.

پوياـ مسئول يكي از كارخانه‌هاي قالي‌شويي درگفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، درباره تامين آب براي شستشوي فرش‌ها مي‌گويد: عمده قالي‌شويي‌هاي تهران چاه آب دارند و از آن براي شستشو استفاده مي‌كنند.

از يك سال قبل هم اتحاديه قالي‌شويان درصدد ساخت شهرك‌هايي براي استقرار كارخانه‌هاي قالي شويي به صورت متمركز برآمده است كه با ساخت اين شهرك‌ها و هماهنگي با شهرداري، آب موردنياز آن‌ها هم از طريق حفرچاه تامين مي‌شود.‏

وي با اشاره به مكانيزه شدن شستشوي فرش در بيشتر قالي‌شويي‌ها مي‌افزايد:شايد قبلا بارها درخيابان‌ها وكوچه‌ها ديده باشيد كه فرش شوي‌هاي سيار با بازكردن شيرآب، اقدام به شستشوي فرش مي‌كردند و از اينرو ميزان مصرف آب براي شستن يك تخته فرش مي‌توانست با مصرف ماهانه يك قالي‌شويي برابري كند، اما درحال حاضر در قالي‌شويي‌ها با استفاده از تجهيزات مكانيكي و از جمله سرلوله‌هايي كه آب را به صورت پودر به بيرون پخش مي‌كند، ميزان مصرف آب بسيار كم شده است.

پويا درخصوص نظارت برمصرف آب چاه در قالي‌شويي‌ها هم ادامه مي‌دهد: دركنار پمپ‌هاي آب، دستگاه‌هايي براي كنترل آن‌ها وجود داردو سازمان آب هم برآنها نظارت مي‌كند؛ البته اين موضوع درتمامي قالي‌شويي‌ها ديده نمي‌شود.

اين مسئول قالي‌شويي درخصوص استفاده از روش‌هاي ديگر براي شستشوي فرش‌ها دربحران كم آبي مي‌افزايد: درحال حاضر شستشوي مبل و فرش‌ درخانه‌ها با حجم كمتري از مصرف آب هم صورت مي‌گيرد. به اين نحوكه با مصرف 20 تا 30 ليتر آب،موادشوينده برروي فرش و مبل پاشيده شدو سپس با دستگاه مكنده، جمع آوري و خشك مي‌شود كه البته دراين شستشوي موضوع كر اسلامي يعني شستشوي كامل با آب براي از ميان بردن برخي ناپاكي‌ها، رعايت نمي‌شود. ‏

مصرف 18 ليتر آب براي شستشوي هر خودرو

رشيدي ـ مسئول يك كارواش درشمال تهران هم بااشاره به اينكه كار ما ارتباط مستقيمي با مصرف آب دارد و به صورت ميانگين 10هزار ليتر آب براي شستشوي بيش از 100 خودرو در 2تا 3 روز نياز است، به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: اين كارواش حدود 20كارگر دارد كه روزانه 60تا 70 خودرو را مي‌شويند و آب موردنياز براي آن هم از تانكرهاي آبرسان، خريداري مي‌كنيم بنابراين نخستين تاثير كمبود آب، كاهش مراجعان و تعديل كارگران‌مان خواهد بود.

وي بااشاره به اينكه ميانگين مصرف آب براي شستشوي هر خودرو17تا 18 ليتر است، مي‌افزايد:سرشيرهاي آب مورداستفاده دركارواش‌ها طوري تعبيه شده‌اند كه آب به صورت شبيه پودر خارج شود تا كمترين ميزان آب به مصرف برسد، اما شستشوي خودروهاي كثيف شهروندان، سبب بالا رفتن مصرف آب در كلانشهرهايي مانند تهران مي‌شود.‏

خطر كمبود آب درآتش نشاني

سيدجلال ملكي ـ سخنگوي سازمان آتش نشاني در پاسخ به اينكه درشرايط جدي بحران آب، آيا عمليات آتش نشاني درخصوص اطفاي حريق دچار مشكل نخواهد شد، اظهار مي‌دارد: بهترين و ارزان‌ترين وسيله براي اطفاي آتش، آب است. درست است كه آتش نشانان در مواقع بروز آتش در نقاط نفتي و پالايشگاهي و شيميايي از موادديگري غير از آب استفاده مي‌كنند، اما اين امر جز استثنائات است و دربالاي 90 درصد حوادث آتش سوزي در نقاط شهري، خانه‌ها و اماكن تجاري و اداري بهترين گزينه براي اطفاي حريق، آب است كه دسترسي به آن، آسان است.

وي مي‌گويد: اگر آبي دركار نباشد، ايمني تمامي شهرها با خطر بزرگي روبرو خواهد شد، وچيزي را نمي‌توان جايگزين آب كرد.البته آتش نشانان تاكنون بااين مسئله مواجه نشده اند، مثلا درجريان آتش سوزي در خانه‌ها واماكن وانبارها چندين گروه آتش نشاني با تانكر‌هاي بزرگ آب به محل اعزام مي‌شوند و از سوي ديگر تانكرهاي شهرداري هم به عنوان خودرو‌هاي پشتيباني، هميشه وجود دارند و اگر احيانا با مشكل كم آبي روبرو شديم، معمولا از شيرهاي آب شهري كه به رنگ‌هاي قرمز و زرد درسطح شهر جلب نظر مي‌كنند، استفاده مي‌شود.

ملكي بااشاره به اينكه ايستگاه‌هاي آتش نشاني مجهز به چاه آب هستندو درحال حاضر با توجه به توصيه‌هاي كشوري درخصوص صرفه جويي در مصرف آب، نظافت روزانه ايستگاه‌ها هم كاهش يافته است، مي‌افزايد: ورود تجهيزات جديد از جمله سرلوله‌هاي جديد كه آب را به ميزان حداقل و به صورت پودرگونه‌اي خارج مي‌كند، كمك زيادي به كاهش مصرف آب در جريان اطفاي حريق كرده است.

سخنگوي سازمان آتش نشاني تهران در پاسخ به اين سوال كه آيا تمهيداتي براي جايگزيني موادديگر به جاي آب درخاموش كردن حريق پيش بيني شده است يا نه؟اضافه مي‌كند: كف پاشي و پودر پاشي اين اطفاي حريق در تاسيسات پالايشگاهي، نفتي، شيميايي و الكتريكي از ديرباز مورداستفاده قرار مي‌گرفت، ولي مگر در هرشهر چند پالايشگاه وكارخانه شيميايي داريم كه مجبور به تامين موادخاموش‌كننده آنها باشيم؟ اما اگر قرار باشد به جاي آب از مواد ديگر براي خاموش كردن آتش سوزي خانه‌ها و اماكن تجاري واداري استفاده كنيم، هم آلودگي محيط زيست افزايش مي‌يابد و هم هزينه آن بسيار گران تمام مي‌شود.

اين مواد دردسترس نيست و بايد از خارج از كشور وارد شود. اگر به جاري مصرف آب دراطفاي حريق‌ها از كف خاموش كننده‌ها استفاده كنيم، هزينه‌هاي سرسام آوري را به دنبال دارد كه سازمان‌هاي مربوطه قادر به تامين آن نخواهند بود.

اين آتش نشان مي‌افزايد: براي مقابله با بحران كمبود آب، نيازمند اتخاذ تدابيرو مديريت وتاكتيك هستيم كه درحال حاضر افسران عمليات آتش نشاني درجريان آتش سوزي‌ها سعي مي‌كنند با بررسي محدوده حادثه، با سرعت عمل بالا و محاصره آتش، باصرف كمترين زمان و كمترين ميزان مصرف آب، آن را خاموش كنند.

به گفته ملكي، سازمان آتش نشاني كمترين استفاده از آب شرب رابراي عمليات خود دارد و درموضوع بحران كم آبي دركشور و به ويژه كلانشهري مثل تهران، همه بايد تدابيرو مديريت مصرف آب را جدي بگيرند.‏