وجود غار بسیار نادر و کم نظیر و تاریخی گلستان که از نوع دست‌ساز است، چشمه سارهای فراوان و دره بسیار زیبا و دیدنی و نزدیکی به دامنه کوه سبلان این منطقه را به یکی از قطب‌های گردشگری شهرستان نیر تبدیل کرده است.

 

غار گلستان نیر و دژ نظامی زیر زمینی آن احتمالاً از متعلقات یک قلعه دوران تاریخی در روزهای مبادا و تسخیر قلعه بدست دشمن بوده که غار و پناهگاه دارای مدخل هائی است که تنها ورود از مدخل غربی آن میسر می شد.

 

به طور کلی غار گلستان نیر و پناهگاه نظامی دارای تالاری به ابعاد 18 متر طول و 4 متر عرض و ارتفاع 1/7 الی 1/8 و فضایی مستطیل شکل و سقف قوسی شکل است؛ در این مجموعه 10 اتاق معمولی که دارای تاقچه هایی جهت قرار دادن وسائل روشنایی و سکوهایی جهت گذاشتن سایر وسایل وجود دارد.

 

همه اتاقهای غار گلستان نیر  و پناهگاه نظامی اش دارای ورودی تونلی شکل اند که همانند سقف اتاقها قوسی بیضی شکل دارند، ورودی اتاقها به عرض 70 الی 80 سانتیمتر و ارتفاع 80 الی 90 سانتیمتر و دارای حاشیه و قاب بندی قوسی شکل به عمق حدود 20 سانتیمتر  جهت نصب و نگهداری در است؛ برخی از این اتاقها دارای تونل‌های مواصلاتی به سایر اتاقها  و برخی نیز بن بست است؛ عرض اتاقها معمولاً حدود 3 متر و طول آنها از 3 تا 10 متر متغیراست.

 

 مجموعه غار گلستان نیر و زیر زمین آن دارای 9 عدد تونل مواصلاتی که برخی از این تونل ها طولانی و برخی کوتاه است که تونل ها به ندرت دارای مسیر مستقیم و هم سطح بلکه عمدتاً دارای مسیر سراشیبی و سرازیر منتهی به اتاق‌ها است.

 

یکی از نکات جالب در اتاق ها یک شگرد مهندسی نظامی در زمینه استتار و اختفاء است، زیر در داخل اتاق که حدود 10 متر طول دارد چندین تاقچه بزرگ در جدارهایش کنده شده که در داخل این اتاق دقیقاً در گوشه ناپیدای کف تاقچه دهانه چاهی تقریباً به قطر 50 سانتیمتر وجود دارد که خود ورودی یک فضای نسبتاً وسیع و مستقل را تشکیل می دهد.

 

ورودی آن با چنین اوصافی مطلقاَ در دید نیست و سعی شده است که درست خارج سطوح کف و جداره های اتاق اصلی فضاهای لازم کنده شود بطوری که نه با راه رفتن و نه با معاینه دیوارها نتوانند به لحاظ ارتعاش و تولید صدای خاص جای این فضای مخفی را مشخص کنند.

 

در داخل این پناهگاه نظامی زیر زمینی 7 عدد چاه شناسائی شده که برخی  از آنها چاه هایی جهت به دام انداختن مهاجمان احتمالی برخی نیز مدخل گذرگاه هایی به منظور کنترل نمودن و نیز سخت نمودن راه نفوذ کنندگان احتمالی کنده شده اند.

 

عمق چاههای منفرد حدود 3 متر و عمق چاههای گذرگاه حدود 2 متر است همه این چاهها دارای طرح و اندازه تقریباً یکسانی است که با قرار دادن در پوش مخصوص از بیرون و داخل در مواقع لزوم بسته می شد؛ شکل این چاهها همگی گنبدی شکل که اجازه بیرون آمدن را به فرد نمی‌دهد در مواقع عادی نیز به عنوان انبار می توانست کاربرد داشته باشد.

 

این پناهگاه نظامی زیر زمینی در نیر بیانگر هوشمندی و مهارت فوق العاده پدید آورندگان آن در روزگار باستان است؛ ورودی های باریک که تنها منبع نور‌گیر آن است، فضای تاریک داخلی همچنین وجود چاه‌های منفرد با کاربرد تله‌ای شکل آن و سایر فضاهای کشف نشده آن استفاده از آن را برای بازدید کنندگان بدون افراد آشنا به محل و تجهیزات ایمنی و روشنائی مشکل می‌کند ولی با توجه به اهمیت و عظمت این مجموعه کنده شده در دل زمین لزوم تهیه نقشه راهنما، تأمین روشنایی داخلی و تلاش در جهت کشف و شناسائی همه فضاهای کنده شده را ضروری می کند تا علاوه بر اینکه موجب کشف واقعیت های بیشتری در خصوص این مکان باستانی خارق العاده خواهد شد. سبب استقبال گردشگران و محققان و علاقمندان بسیاری از این پناهگاه استثنائی خواهد شد.