ابوالفضل بیهقی؛ داستان‌نویسی که تاریخ را زنده کرد

در دنیای ادبیات فارسی، نام ابوالفضل بیهقی درخشان‌تر از هر ستاره‌ای می‌درخشد.

به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، به نقل از  راه دانا؛ ابوالفضل بیهقی، ادیب و تاریخ‌نگار برجسته‌ای که به‌عنوان «پدر نثر فارسی» شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین مفاخر خطه بیهق (سبزوار کنونی) است. او درخشش نامش را در آسمان ادب فارسی به‌مانند خورشیدی همیشه تابان می‌بیند. با نگارش اثر بی‌نظیرش، "تاریخ بیهقی"، او میراثی ارزشمند برای قوام‌بخشی به هویت ملی و زنده نگه‌داشتن زبان فاخر فارسی بر جای گذاشت.

 بر اساس اطلاعات تاریخی، ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، مشهور به "دبیر"، در سال ۳۸۵ هجری قمری در قریه «حارث آباد» سبزوار به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی خود را در بیهق گذراند و سپس به نیشابور رفت تا از دانش عمیق‌تری بهره‌مند شود. این دوران آموزشی، بیهقی را برای ورود به دنیای نویسندگی و تاریخ‌نگاری آماده کرد.

 بیهقی به دلیل علاقه‌اش به نویسندگی به دربار غزنویان راه یافت و به‌عنوان دستیار خواجه ابونصر مُشکان، صاحب‌دیوان رسالت محمود غزنوی، منصوب شد. این رابطه نزدیک، موجب آموختن اسرار دربار و کسب اطلاعات ارزشمند برای نگارش تاریخش شد. در دوران سلطنت مسعود غزنوی، بیهقی به‌عنوان دبیر دیوان رسالت خدمت کرد و تحت‌نظر ابو سهل زوزنی، کار خود را ادامه داد. بااین‌حال، در دوره‌ای به علت کشمکش‌های درباری و سعایت برخی افراد، بیهقی از مقامش برکنار و زندانی شد.

 در این دوران که بیهقی خود را در آستانه پیری می‌دید، تصمیم به نگارش تاریخ بیهقی گرفت. او از سال ۴۴۸ تا ۴۵۱ هجری قمری به تألیف این اثر پرداخت. تاریخ بیهقی که به نام‌های دیگری مانند تاریخ مسعودی و تاریخ آل سبکتکین شناخته می‌شود، یکی از منابع معتبر برای شناخت تاریخ ایران در دوره غزنویان به شمار می‌رود. این کتاب نه‌تنها روایتگر تاریخ است، بلکه به مسائل اجتماعی و اوضاع جغرافیایی نیز پرداخته و گنجینه‌ای از امثال‌وحکم را در دل خود جای‌داده است.

 بیهقی در این اثر تاریخی، نه‌تنها به روایت حوادث سیاسی پرداخته؛ بلکه به تحلیل و نقد آنها نیز می‌پردازد. او باصداقت و بی‌پروایی، ضعف‌های پادشاهان و سلاطین را به‌نقد می‌کشد و حقیقت را بدون ملاحظه بیان می‌کند. دکتر علی‌اکبر فیاض، مصحح تاریخ بیهقی، این اثر را شاهکار ادب فارسی می‌داند و آن را به‌عنوان منبعی مهم برای شناخت تاریخ ایران در دوره غزنویان می‌شناسد.

 بیهقی با بی‌پروایی در نگارش خود، به طور مرتب بر اساس مشاهدات و شنیده‌هایش، تاریخ را به روایت می‌کشد. او به دنبال حقیقت است و به‌خوبی درک می‌کند که تاریخ، برآیند تجارب بشری است که باید به‌دقت و باصداقت نگاشته شود. در یکی از جملاتش، بیهقی به هدف خود از نگارش این تاریخ اشاره کرده و می‌گوید: غرض من آن است که تاریخ پایه‌ای بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم، چنانچه ذکر آن تا آخر روزگار باقی بماند.

 بیهقی در آثارش به‌نقد رفتارهای سیاسی نیز پرداخته و از رفتارهای ناپسند سلاطین انتقاد کرده است. او در اثرش از ناملایمتی‌های زندگی و عبرت‌های آن سخن می‌گوید و به آینده‌نگری در تاریخ و تأثیر آن بر نسل‌های آینده تأکید دارد.

 از سوی دیگر، نثر بیهقی در کنار شاهنامه فردوسی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبی فارسی به شمار می‌رود. او توانسته است با استفاده از زبانی ساده و قابل‌فهم، مفهوم‌های پیچیده را به تصویر کشیده و اثری بی‌نظیر را خلق کند. این نثر شاعرانه و پرمغز، باعث شده است که بسیاری از نویسندگان و شاعران معاصر تحت‌تأثیر بیهقی قرار بگیرند.

 بنا بر شواهد موجود، بیهقی نه‌تنها یک تاریخ‌نگار، بلکه یک ادیب بزرگ است که با نثر زیبای خود بر ادبیات فارسی تأثیر عمیقی گذاشته است. آثارش همچنان به‌عنوان الگوهایی در عرصه نویسندگی و تاریخ‌نگاری شناخته می‌شوند.

 در نهایت، با توجه به خدمات و آثار بیهقی، روز اول آبان‌ماه ۱۴۰۱ به‌عنوان به عنوانی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی در تقویم ملی کشور ثبت شده است. این روز، یادآور میراث‌فرهنگی و ادبی اوست و فرصتی است تا نسل‌های آینده به این ادیب بزرگ و آثار ارزشمندش ارج نهند و از آن بهره‌مند شوند.