به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، در آستانه فرارسیدن ماه مبارک رمضان، استان اردبیل نیز همچون سایر نقاط ایران، حال‌وهوای خاصی به خود می‌گیرد و مسلمانان این منطقه با آداب‌ و رسوم ریشه‌دار و خاص خود را برای ورود به این ماه پربرکت آماده می‌کنند اگرچه شاید برخی از سنت‌های قدیمی در گذر زمان کم‌رنگ شده و رنگ‌وبوی تجمل به خود گرفته‌اند، اما هنوز بسیاری از آئین‌ها همچنان با همان اصالت حفظ شده‌اند.

خانه‌تکانی و غبارروبی مساجد؛ تطهیر دل‌ها و منازل

بانویی از دیار سبلان در گفتگو با «سبلان ما»، می‌گوید: از دیرباز سنت خانه‌تکانی در اردبیل، دو بار در سال انجام می‌شود؛ یکی در آستانه نوروز و دیگری در استقبال از ماه رمضان؛ مادران اردبیلی با وسواس و دقت، خانه‌های خود را برای میزبانی از این ماه عزیز آماده می‌کنند و پدران نیز با تهیه مواد غذایی و مایحتاج سفره‌های افطاری و سحری، گویی خود را برای یک عید بزرگ آماده می‌کنند.

این بانوی اردبیلی با اشاره به نذر خود برای غبارروبی مسجد اعظم اردبیل، بیان داشت: علاوه بر خانه‌تکانی منازل و دل‌ها در روزهای پایانی شعبان، مساجد اردبیل شاهد جنب‌وجوش و تکاپو هستند و مردم جوانان و بانوان به‌صورت خودجوش، به نظافت، غبارروبی و عطرآگین کردن خانه‌های خدا می‌پردازند تا فضایی معنوی و پاکیزه برای عبادت و نیایش در ماه رمضان فراهم شود.

 مهارت خاص بانوان اردبیل در تهیه مربای گل محمدی ماه رمضان

به گفته ننه خدیجه، زنان در امر غبارروبی مساجد و خانه‌تکانی قبل رمضان نقش ویژه‌تری دارند، کمااینکه علاوه بر این کارها از جمله رسوم ویژه بانوان اردبیلی در این ایام، تهیه آرد برنج برای پخت فرنی و درست‌کردن انواع مربا، به‌ویژه مربای گل محمدی است؛ فرنی، غذایی سبک و مقوی، جایگاه ویژه‌ای در سفره‌های افطاری اردبیل دارد و به همراه مربای گل محمدی، زینت‌بخش این سفره‌هاست.

این بانوی اردبیلی ادامه داد: بساط تهیه مربا و آرد برنج در هر خانه‌ای در چند روز مانده ماه مهمانی خدا برپا است و کدبانوهای این منطقه مهارتی خاص در تولید مربای مخصوص ماه مبارک رمضان دارند.

 وی یادآور شد: تا ۱۰ سال پیش زنان اردبیلی گل‌های محمدی مربای ماه رمضان از بوته‌های گل محمدی حیاط خانه خود خشک می‌کردند و در مربا می‌ریختند؛ اما امروزه معمولاً از عطاری‌ها این گل خشک تهیه می‌شود.

 «قاباقاگئتمک»؛ پیشواز معنوی رمضان

 یک مغازه‌دار پا به سن گذاشته اردبیلی با یادآوری رمضان سال‌های گذشته به خبرنگار «سبلان ما»، می‌گوید: ماه رمضان در اردبیل، تنها صرفاً یک ماه روزه‌داری نیست، بلکه فرصتی برای احیای سنت‌ها، تقویت همبستگی اجتماعی و پالایش روح است؛ از تشویق نوجوانان تازه مکلف شده تا مراسم معنوی شب‌های قدر، هر یک از این آئین‌ها، جلوه‌ای از فرهنگ غنی و دینداری مردم این خطه را به نمایش می‌گذارد.

 این شهروند اردبیلی ادامه داد: مردم اردبیل، همچون دیگر مناطق کشور، با گرفتن روزه در روز آخر ماه شعبان به استقبال ماه رمضان می‌روند. این رسم که «قاباقاگئتمک» نام دارد، نوعی آمادگی روحی و معنوی برای ورود به ماه عبادت و خودسازی است.

به گفته این اردبیلی کمتر کسی را می‌توان یافت اولین روزه‌اش در یک روز مانده به رمضان را فراموش کرده باشد؛ در واقع رسم «قاباقاگئتمک» جزئی جدانشدنی از ماه رمضان اردبیلی‌ها است که همچنان اصالت خود را حفظ کرده است.

هدیه‌ خاص برای نوگلان رمضان

این پیرمرد پا به سن گذاشته اردبیلی با یادآوری یک رسم جالب دیگر در اردبیل به هدیه‌های خاص رمضان اشاره دارد و می‌گوید: در اردبیل، نوجوانانی که برای اولین‌بار در ماه رمضان روزه می‌گیرند، مورد تشویق قرار می‌گیرند؛ خانواده‌ها، به‌ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، با برگزاری مهمانی افطاری، این نوگلان دین را دعوت کرده و با هدیه‌ای کوچک، آنان را به انجام فرایض دینی تشویق می‌کنند و این سنت، علاوه بر ایجاد انگیزه در نوجوانان، فرصتی برای گردهمایی خانوادگی و تقویت روابط فامیلی نیز محسوب می‌شود.

 وی ادامه داد: یادم هست ۱۵ سالم بود که اولین روزه کاملم را گرفتم و پدرم آن روز برایم کادوی مخصوص هدیه داد و تا الان پیش من است.

از بانگ خروس تا زنگ تلفن آوای بیداری در سحرگاهان

شهروند دیگری که در حال خرید از این مغازه است می‌گوید: «یادش به خیر، سحری بیدار شدن‌هایمان هم شیرین و دلچسب بود».

وی که دوران کودکی‌اش را در روستا به سر می‌برده است، می‌گوید: بچه که بودم در روستا ماه رمضانی پدر و مادرم از بانک خروس برای سحری بیدار می‌شدند و همسایه‌ها را هم صدا می‌زدند؛ شهر که آمدیم قضیه همان بود؛ اما کمی تفاوت در نحوه خبررسانی وجود داشت؛ خلاصه اینکه بیدارشدن برای سحری و اقامه نماز صبح، از اهمیت ویژه‌ای در میان مردم اردبیل برخوردار است؛ درگذشته، قبل از رادیو و تلویزیون، مردان و جوانان با صدای بلند از پشت‌بام‌ها، یا با شلیک توپ، اهالی محل را از فرارسیدن وقت سحری آگاه می‌کردند. همچنین، بسیاری از افراد پس از بیدارشدن، به در خانه همسایگان و خویشاوندان رفته و با کوبیدن در، آنها را برای سحری بیدار می‌کردند؛ اگر پس از این بیدارباش عمومی، چراغ‌خانه‌ای روشن نمی‌شد، همسایگان جویای حال آنها شده و در صورت وجود مشکل، به یاری آنها می‌شتافتند که این رسم نیکو که نشانه‌ای از همدلی و همبستگی اجتماعی است، هنوز هم در برخی محلات و روستاهای استان پابرجاست، با این تفاوت که امروزه به‌جای کوبیدن در از تلفن استفاده می‌شود.

 کیسه برکت؛ نذری برای فراوانی

عابری که صحبت‌های رمضانی را شنیده به خبرنگار «سبلان ما»، می‌گوید: دوختن «کیسه برکت» یکی دیگر از رسوم خاص استان اردبیل است که در آخرین جمعه ماه رمضان در مساجد مشکین‌شهر برگزار می‌شود؛ این کیسه‌ها که از پارچه نذری تهیه شده و با خواندن قرآن دوخته می‌شوند، به «برکت تورباسی» معروف هستند. پس از آماده‌شدن، مقداری نمک و پول در آن قرار داده می‌شود و خانواده‌ها در طول سال پس‌اندازهای خود را در این کیسه جمع کرده و در سفرهای زیارتی و کارهای خیرخواهانه استفاده می‌کنند.

وی ادامه داد: در گذشته، شلیک توپ، نشانه فرارسیدن وقت افطار بود، اما امروزه، صدای اذان از رادیو و تلویزیون جای آن را گرفته است؛ در میان اذان‌های مختلف، اذان مرحوم مؤذن‌زاده اردبیلی، جایگاه ویژه‌ای در دل مردم ایران، به‌ویژه اردبیلی‌ها دارد.

افطاری دادن؛ ضیافتی از طعم و عطر معنویت

این شهروند جوان درباره سنت‌های حسنه رایج در ماه رمضان ادامه داد: افطاری دادن، سنتی دیرینه در اردبیل است؛ ابتدا، خانواده‌های جوان‌تر برای افطار به منزل بزرگ‌ترها می‌روند و سپس آنها را به افطارهای دیگر دعوت می‌کنند؛ افراد متمول نیز با برپایی سفره‌های افطاری در مساجد و منازل، از روزه‌داران پذیرایی می‌کنند. بااین‌حال، متأسفانه این عمل نیک که هدف آن صله ارحام، افزایش محبت و کمک به نیازمندان است، گاهی با تجمل‌گرایی و چشم‌وهم‌چشمی در تالارها جایگزین شده است

 به گفته این شهروند اردبیلی البته طبق رسم قدیم همیشه بانوان در برپایی سفره افطاری نقشی ویژه دارند و معمولاً قبل از آغاز رمضان تمام مایحتاج این سفره را آماده و مهیا می‌کنند.

 این جوان اردبیلی اضافه کرد: سفره‌های افطاری در اردبیل، رنگ‌وبوی خاصی دارند، فرنی با مربای گل سرخ، خرما، فطیر، چای شیرین، پنیر و گردو، سبزی‌های معطر با نان سنگک، آش دوغ یا سوپ، زولبیا و بامیه، از جمله خوراکی‌های ثابت این سفره‌ها هستند و مردم معمولاً روزه خود را با کمی آب گرم، نمک یا خرما باز می‌کنند؛ برخی خانواده‌ها تمام غذاهای تهیه شده را در افطار میل می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر، پس از صرف چای و فرنی، ساعاتی بعد سفره شام را می‌گسترانند. پس از صرف افطار، با چای تلخ و شیرینی‌هایی که معمولاً دست‌پخت بانوان است از روزه‌داران پذیرایی می‌شود و با گرم‌شدن هوا، هندوانه و خربزه جایگزین آن می‌شود.

احترام به روزه‌داران؛ تعطیلی بازار اردبیل در هنگام افطار

مغازه‌دار دیگری که حبوبات و خشکبار می‌فروشد، در گفتگو با «سبلان ما»، می‌گوید: در بازار اردبیل یکی از رسوم زیبا که همچنان پابرجاست، تعطیلی مغازه‌ها در هنگام افطار است. در این ماه، به جز غذاخوری‌ها، سایر مغازه‌ها در زمان افطار تعطیل می‌شوند و این امر، نشانه‌ای از احترام به روزه‌داران و فضیلت این ماه مبارک است. حتی اگر کسی از نزدیک‌شدن زمان افطار مطلع نباشد، با دیدن جنب‌وجوش مردم و بسته‌شدن مغازه‌ها، متوجه فرارسیدن لحظه افطار می‌شود. برخی از مغازه‌داران نیز با روشن گذاشتن چراغ مغازه خود، اعلام می‌کنند که پس از افطار، دوباره فعالیت خود را آغاز خواهند کرد.

یادبود درگذشتگان؛ تجدید خاطره در ماه میهمانی خدا

به گفته این شهروند در اردبیل، یادکردن از اموات در ایام خاص، سنتی دیرینه است؛ در ماه مبارک رمضان نیز که نزد مردم این منطقه، «عید» محسوب می‌شود، برای درگذشتگانی که در طول سال گذشته فوت کرده‌اند، مراسم یادبودی در تکایا، مساجد یا منازل بستگان برگزار می‌شود. طبق این سنت، هر سال در دومین شب از ماه رمضان، این مراسم برگزار شده و مؤمنان با قرائت قرآن کریم و فاتحه‌خوانی، یاد و خاطره درگذشتگان را گرامی می‌دارند و جای خالی آن‌ها را در نخستین رمضان پس از فقدانشان، پر می‌کنند.

عطر رمضان در غروب‌های اردبیل

نزدیکی‌های غروب، نوای ملکوتی ربنا از مناره‌های شهر، بار دیگر عطر رمضان را بر مشام مؤمنان می‌رساند. با نزدیک‌شدن به زمان اذان مغرب و افطار، جنب‌وجوش مردم در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر دیدنی است. بانوان خانه که از ساعاتی قبل مشغول پخت‌وپز و تهیه افطاری بوده‌اند، با نزدیک‌شدن به زمان اذان مغرب، سفره را پهن کرده و با چیدن غذاها و خوراکی‌های مخصوص این ماه، زمینه را برای پذیرایی از همسر و فرزندان خود آماده می‌کنند.

روزه‌داران با نزدیک‌شدن به زمان افطار خود را به منزل می‌رسانند تا قبل از آغاز دعای ربنا، در کنار اعضای خانواده و دور یک سفره، روزه خود را باز کنند. این دورهمی‌های خانوادگی که شاید در این عصر ماشینی کمتر اتفاق بیفتد، یکی از برکات ماه رمضان است. به‌طوری‌که حتی تأخیر در حضور یکی از اعضای خانواده، چشم‌های منتظر را متوجه جای خالی او بر سر سفره می‌کند.

انتهای خبر/ ش