کمبود آب را مهمترین عامل منازعات اجتماعی در قرن بیست و یکم دانسته اند که جنبه هایی از آن را در وضع آشفته خاورمیانه شاهدیم. از این روست که در سالهای اخیر، مدیریت یکپارچه منابع آب به عنوان یک رشته علمی مهم در سطوح عالی در سطح دنیا تدریس می شود و کشورهای پیشرفته، برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت را برای حفاظت از منابع آبی استراتژیک خود به کار می بندند.

در کشور ما نیز طبق قانون این امر به عهده نظام جمهوری اسلامی ایران بوده و بر اساس «قانون توزیع عادلانه آب»، وزارت نیرو امور مدیریت، بهره برداری و حفاظت از منابع از آبی کشور را به انجام می رساند. بنابراین انتظار می رود که دولتهای مختلف با سلایق مختلف، فارغ از هر گونه گرایش سیاسی به مقوله آب نگاه ملی داشته و مدیریت یکسانی را در جای جای این کشور پهناور از طریق برنامه ریزی کلان اعمال نمایند. لیکن بررسی های فنی و حتی مشاهدات عامیانه در سالیان اخیر، نوعی ضعف و سردرگمی و حتی عدم توازن در مدیریت منابع آبی کشور را آشکار می سازد که اثرات آن را به سادگی می توان در سطح جامعه مشاهده کرد.

در این بین، استان اردبیل با قرار گرفتن در حوضه های آبریز ارس و قزل اوزن (سفید رود بزرگ) و با محوریت توسعه کشاورزی، شرایط خاص و مهمی از نظر تولیدات و مصارف داشته و دارد. وجود دشت زرخیز مغان بعنوان یکی از دشت های تراز اول کشور به لحاظ تولید محصولات کشاورزی، مشگین شهر بعنوان قطب باغداری، دشت اردبیل بعنوان صادرکننده سیب زمینی در کنار منطقه خلخال با پتانسیل باغداری و دامداری با استفاده تلفیقی از آبهای سطحی و زیرزمینی، یک برنامه مدیریتی یکپارچه و بلندمدت را می طلبد.

مهار آب رودخانه بزرگ ارس از طریق احداث سد ارس در شهرستان جلفا، صرفاً با هدف ذخیره آب برای احیای دشت مغان پس از بند میل و مغان در اصلاندوز صورت گرفته است که با آبیاری حدود 900 کیلومتر مربع اراضی مرغوب، نقش اساسی در پیشرفت منطقه، تحول معیشت و ارتقای سطح زندگی مردمی داشته که تاریخ شاهد جانفشانی آنان در حفظ مرزهای سرزمین ایران بوده است. در همین راستا، برنامه احداث سد خداآفرین روی رودخانه ارس و سد عمارت روی رودخانه دره رود اقداماتی جهت تکمیل آبرسانی به الباقی اراضی دشت مغان بوده اند. 62 هزار هکتار از این اراضی برای استفاده از ذخیره آب سد خداآفرین برنامه ریزی شده است. رئیس جمهور نیز در سفر اخیر خود به استان اردبیل، تبدیل 84 هزار هکتار از کشاورزی سنتی به مدرن را مورد تاکید قرار دادند که سهم شبکه خدا آفرین حدود 74 درصد است.

احتمالا به همین دلیل است که استاندار اردبيل شبکه خداآفرین را به عنوان یکی از مگا پروژه های (طرح زیربنایی بزرگ) اردبیل مطرح کرده اند.

لیکن از دو سال گذشته، زمزمه هایی مبنی بر کاهش آب تخصیصی به دشت مغان از رودخانه ارس، چه از محل سد ارس یا سدهای خداآفرین و عمارت شنیده می شود و وزارت نیرو به بهانه هايی از قبیل احیای دریاچه ارومیه یا حق السهم جدید استانهای آذربایجان شرقی و غربی، چالش کم آبی بزرگی را پیش روی دشت مغان نهاده است. به بیان واضح تر، میزان برداشت سالیانه کانال قدیمی مغان از رود ارس در محل بند میل و مغان حدود یک میلیارد و یکصد میلیون متر مکعب بوده که در سال گذشته، به دلیل کمبود حدود یکصد میلیون متر مکعب – یعنی حدود ده درصد – شاهد بحران آبی در منطقه بودیم که معضلات عدیده ای برای مقامات سیاسی استان فراهم آورد.

حال فرض کنیم مقدار برداشت سالیانه مذکور، به دستور وزارت نیرو با بهانه های یاد شده به نصف کاهش یابد!؟ در نتیجه علاوه بر حذف کشت دوم، بسیاری از اراضی در انتهای کانال آبیاری نیز باید به دیم تبدیل شوند.

تقلیل میزان تخصیص در خصوص شبکه آبیاری خداآفرین نیز به حذف 30 هزار هکتار از اراضی شبکه مذکور منجر خواهد شد که علاوه بر ایجاد مانع در تحقق وعده رئیس جمهور محترم، مگا پروژه استانداری نیز به پروژه ای معمولی تبدیل می گردد. این امر، گذشته از اتلاف هزینه های میلیاردی و احتمال اختلال در مدیریت منابع آبی و نظام تقسیم آب مجدد ارس، به معضلات شوم اجتماعی نظیر بیکاری و مهاجرت دامن خواهد زد، چرا که به طور متوسط هر سه هکتار اراضی برای یک نفر اشتغال در پی دارد و این یعنی حذف 10 هزار فرصت شغلی.

در این میان، شرکت آب منطقه ای اردبیل به عنوان متولی بخش آب استان، موظف به اطلاع رسانی شفاف و به موقع در این خصوص بوده تا با دخالت و پیگیری مقامات تصمیم گیرنده استان، از وقوع یک بحران واقعی آب در شمال استان جلوگیری پیشگیری به عمل آید.

اما سکوت معنی دار و تکذیبیه های گاه و بیگاه شرکت مذکور، در کنار توجه به ترکیب تیم مدیریت آب کشور، کاملاً به نفع استانهای مجاور و بالادست تمام شده است. در این میان، ابراز نگرانی به موقع امام جمعه استان اردبيل در خصوص انتقال حقابه ارس به اراضی جدید در بالادست رودخانه شایسته قدردانی ویژه از ایشان است که همواره بار محافظه کاری برخی مدیران استان را بر دوش کشیده اند.

انتهاي پيام/