همراه با کلام الهی؛

سوره غافر؛ نشانه‌های اثبات توحید و باطل‌بودن شرک

بنابر تفسیر المیزان محور اصلی سوره غافر باطل نشان‌دادن جدال کافران برای از بین بردن حقی (قرآن) است که بر آنان نازل شده است. بنابراین خداوند هم فرجام تکذیب کنندگان پیامبران و آیات الهی و هم عذاب‌های وعده‌داده شده به آنان را یادآوری می‌کند.

به گزارش سبلان ما ، سوره غافر چهلمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء بیست و چهارم جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام غافر (به معنای آمرزش‌دهنده) به دلیل وجود این واژه در آیه سوم است. در این سوره، داستان مؤمن آل فرعون نیز آمده و به همین جهت سوره مؤمن نیز نامیده می‌شود. موضوع اصلی این سوره، باطل نشان‌دادن جدال کفار برای از بین بردن حق (قرآن) است. در این سوره همچنین به داستان حضرت موسی(ع) و فرعون اشاره شده و درباره نشانه‌های اثبات توحید و باطل‌بودن شِرک سخن گفته شده است.

 

از آیات مشهور این سوره، آیه شصتم است که خداوند به بندگانش می‌گوید مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. در کتاب‌های تفسیری، ذیل این آیه روایات بسیاری درباره اهمیت دعا و برتربودن آن از عبادت نقل شده است. در این روایات همچنین درباره موانع استجابت دعا صحبت شده است.

 

در روایتی از پیامبر(ص) درباره فضیلت تلاوت سوره غافر آمده است اگر کسی این سوره را بخواند، در روز قیامت امیدش قطع نخواهد شد.

نامگذاری

این سوره را غافر نامیده‌اند؛ زیرا این واژه در آیه سوم (غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ) آن آمده است.[۱] غافر از نام‌های خداوند و به معنای آمرزش‌دهنده است.[۲] سوره غافر را سوره مؤمن هم گفته‌اند؛ زیرا به داستان مؤمن آل فرعون می‌پردازد.[۳] دو نام دیگر نیز برای این سوره ذکر شده است: «حم اولی» [یادداشت ۱]ـ خوانده می‌شود حا میم اُولیٰ ـ و «طَول».[یادداشت ۲][۴]

 

محل و ترتیب نزول

سوره غافر از سوره‌های مکی قرآن و در ترتیب نزول، شصتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است.[۵] این سوره در چینش کنونی مُصحَف چهلمین سوره است و در جزء ۲۴ قرآن قرار دارد.[۶]

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره غافر ۸۵ آیه، ۱۲۲۸ کلمه و ۵۱۰۹ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مثانی قرآن است.[۷]

 

محتوا

بنابر تفسیر المیزان محور اصلی این سوره باطل نشان‌دادن جدال کافران برای از بین بردن حقی (قرآن) است که بر آنان نازل شده است. بنابراین خداوند هم فرجام تکذیب کنندگان پیامبران و آیات الهی و هم عذاب‌های وعده‌داده شده به آنان را یادآوری می‌کند.[۸] مباحث این سوره را می‌توان در پنج بخش خلاصه کرد:

 

آیات ابتدایی این سوره توجهی به خداوند و برخی نام‌های نیکوی او است؛

تهدید کافران به عذاب‌های دنیایی و آخرتی؛

داستان موسی(ع) و فرعون و بیان داستان مؤمن آل فرعون؛

نشانه‌های اثبات توحید و باطل‌بودن شرک؛

دعوت پیامبر به شکیبایی و ذکر گوشه‌ای از نعمت‌های الهی

 

غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ»(آیه ۳)

ترجمه: خداوندی که گناه‌بخش و توبه‌پذير [و] سخت‌كيفر [و] فراخ‌نعمت است. خدايى جز او نيست. بازگشت به سوى اوست. پیشی گرفتن رحمت خداوند بر غضبش، آمرزیده شدن گناه از راه توبه، قرار داشتن مؤمن میان خوف و رجا، مشاهده مهر و قهر الهی در کنار هم و دوری از غرور و یأس، ودوام لطف الهی از نکاتی است که از این آیه استنفاده شده است. [۱۱] شبیه این مضمون در آیات دیگر قرآن آمده است مانند آیه ۹۸سوره مائده اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ «بدانيد كه خدا سخت‌كيفر است، و [بدانيد] كه خدا آمرزنده مهربان است». مکارم شیرازی مفسر و از مراجع تقلید در باره آیه می‌گوید: وصف «شديد العقاب» در مورد خداوند هرگز به اين معنی نيست كه عقاب و مجازاتش زائد بر مقتضى اصول عدالت است؛ بلكه از اين نظر است كه مجازات او هم در دنيا، هم در آخرت، هم در جسم و هم در جان است؛ هيچ كس از مجرمان از آن در امان نيست و هيچ قدرتى ياراى مبارزه با آن را ندارد... وی این وصف خداوند متعال را هشدارى به کسانی دانسته كه عصيان پروردگار را جدّى نمى گيرند و هر گناهى را به سادگى انجام مى دهند و به عواقب آن نمى‌انديشند و به لطف و كرم خداوند مغرور مى شوند.[۱۲]

 

«وَقَالَ رَ‌بُّکمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ» (آیه ۶۰)

ترجمه: مرا بخوانید تا شما را استجابت کنم.

 

در تفسیر نمونه در توضیح این آیه روایاتی درباره اهمیت دعا و شرایط استجابت آن بیان شده است. درباره اهمیت دعا نقل شده است: دعا عبادت است و کسی که بیشتر مشغول به دعاست، برتر از کسی است که بیشتر مشغول عبادت است. همچنین در این روایات آمده است مقام‌هایی نزد خداست که راه رسیدن به آنها فقط دعاست و اینکه دعا برتر از قرآن‌خواندن است.[۱۳]

 

درباره شرایط استجابت هم آمده است دعای چهار گروه اجابت نمی‌شود:

 

۱. کسی که در خانه نشسته و می‌گوید خداوندا مرا روزی ده.

 

۲. مردی که از دست همسرش ناراضی است و دعا می‌کند از دست او خلاص شود (به او گفته می‌شود مگر حق طلاق نداری؟)

 

۳. کسی که اموالش را بیهوده تلف کرده و می‌گوید خداوندا به من روزی ده.

 

۴. کسی که بدون شاهد به کسی قرض داده است [و او منکر آن شده]. به چنین کسی گفته می‌شود مگر به تو دستور ندادم در این هنگام شاهد بگیر.[۱۴]

 

این آیه در اشعار فارسی نیز بازتاب داشته است، از جمله:

 

گفت حق گر فاسقی و اهل صنم

 

چون مرا خوانی اجابت‌ها کنم[۱۵]

 

مومن آل فرعون

مقالهٔ اصلی: مؤمن آل فرعون

آیات ۲۸ تا ۴۵ سوره غافر به داستان مؤمن آل فرعون می‌پردازد. مؤمن آل فرعون، پسرعمو و خزانه‌دار فرعون بود که در مدت عمر طولانی خود ایمانش را از فرعون پنهان می‌کرد.[۱۶] زمانی که فرعون به او شک کرد، وی تقیه می‌کرد و با توریه ایمان خود را پنهان و جانش را حفظ می‌کرد.[۱۷] در زمان دعوت علنی حضرت موسی(ع) و ایمان آوردن ساحران به موسی(ع)، مؤمن آل فرعون هم ایمان خود را آشکار کرد و مانند ساحران به دست فرعون کشته شد. دست‌ها و انگشتان او بر روی صلیب خشک و فلج شده بود و با همان حال به قومش اشاره می‌کرد و می‌گفت: از من پیروی کنید تا شما را به راه رشد و کمال هدایت کنم.[۱۸]بر اساس برخی روایات مؤمن آل فرعون پیش از به صلیب کشیده شدن دستش معیوب بوده امام صادق(ع) در روایتی ضمن تأیید ایمان او فرمود: گويا اكنون او را مى‌بينم كه با دست چلاقش نزد قومش آمده و اندرزشان می‌دهد، سپس فردا که نزد آنها آمد او را كشتند.[۱۹]

 

فضیلت و خواص

مقالهٔ اصلی: فضائل سور

از پیامبر(ص) نقل شده است اگر کسی سوره غافر را بخواند، در روز قیامت امیدش قطع نخواهد شد و از کسانی خواهد بود که در دنیا از خداوند می‌ترسیدند. همچنین اگر کسی این سوره را بنویسد و بر دیوار باغ نصب کند، آن باغ سرسبز می‌شود و رشد خواهد کرد و اگر کسی آن را بنویسد و بر مغازه‌اش نصب کند، کسب و کارش رونق می‌گیرد.[۲۰]

 

در روایتی دیگر از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است اگر کسی می‌خواهد در باغ‌های بهشت قدم بزند، سوره‌هایی را که با «حم» آغاز می‌شود، در نماز شب بخواند.[۲۱]

 

داستان‌ها و روایت‌های تاریخی

اشاره به قوم نوح و مخالفت امت‌ها با پیامبران (آیه ۵)

رسالت موسی: دعوت فرعون و هامان و قارون، اتهام سحر به موسی، دستور قتل مؤمنان

داستان مؤمن آل فرعون: تصمیم فرعون بر قتل موسی، پاسخ مؤمن آل فرعون به فرعون و انذار از عاقبت قوم نوح و عاد و ثمود، انذار از مخالفت با آیات الهی، دستور فرعون به هامان برای ساخت برج بلند برای دیدن خدا، دعوت مؤمن آل فرعون به ایمان و پیروی از پیامبران،

نزول کتاب بر موسی آیه‌های (آیات ۲۳-۵۴)

 

انتهای خبر/ ج