پژوهشگر ارتباطات و رسانه:

مطالبه‌گری شفاف رسانه‌ها مانع فجایع جاده‌ای می‌شود

پژوهشگر ارتباطات و رسانه ضمن اشاره به چالش‌ها و راهکارهای پویش «نه به تصادف» گفت: مطالبه‌گری شفاف و مستمر از مسئولان، می‌تواند اصلاحات ساختاری را تسریع کند و مانع از تکرار فجایع جاده‌ای شود.

تصادفات جاده‌ای هر سال جان هزاران ایرانی را می‌گیرد؛ بحرانی که تنها با رعایت قوانین رانندگی حل نمی‌شود، بلکه نیازمند تغییر فرهنگ عمومی، اصلاح زیرساخت‌ها و نقش‌آفرینی رسانه‌هاست. پویش «نه به تصادف» تلاشی برای نجات جان‌هاست، اما چه عواملی می‌توانند آن را به حرکتی پایدار و تأثیرگذار تبدیل کنند؟ قادر باستانی تبریزی، پژوهشگر ارتباطات و رسانه، در گفت‌وگو با خبرنگار رسانه ایرنا، از چالش‌ها و راهکارهای این پویش می‌گوید.

ایرنا: پویش «نه به تصادف» از چه ابزارهای ارتباطی می‌تواند برای بیشترین تأثیرگذاری استفاده کند؟

باستانی تبریزی: پویش «نه به تصادف» یک کمپین اجتماعی است که به دنبال کاهش تصادفات جاده‌ای و افزایش آگاهی عمومی درباره ایمنی راه‌ها است و رسانه‌ به عنوان نیروی محرکه‌ برای تغییر رفتارهای اجتماعی، نقش تعیین‌کننده در موفقیت آن ایفا می‌کند. در پویش «نه به تصادف»، نقش رسانه‌ها تنها به اطلاع‌رسانی محدود نمی‌شود، بلکه رسالتی فراتر دارندکه به نظر من آگاهی‌بخشی، فرهنگ‌سازی و مطالبه‌گری را شامل می‌شود.

در قدم اول، رسانه‌ها باید آمارهای تکان‌دهنده تصادفات و پیامدهای آن را به‌درستی منعکس کنند تا حساسیت عمومی نسبت به این بحران افزایش یابد. همین طور با ترویج فرهنگ رانندگی ایمن، آموزش حقوق و مسئولیت‌های رانندگان و عابران، و به‌چالش‌کشیدن عادت‌های خطرناک در جاده‌ها، می‌توانند زمینه تغییرات رفتاری را فراهم کنند. اما این کافی نیست. رسانه‌ها باید در نقش دیده‌بان جامعه، عملکرد نهادهای مسئول را زیر ذره‌بین ببرند. کیفیت جاده‌ها، ایمنی خودروها، اجرای قوانین و ضعف‌های مدیریتی نباید از نگاه رسانه‌ها پنهان بماند. مطالبه‌گری شفاف و مستمر از مسئولان، می‌تواند اصلاحات ساختاری را تسریع کند و مانع از تکرار فجایع جاده‌ای شود.

من فکر می‌کنم، پویش «نه به تصادف» زمانی به نتیجه می‌رسد که رسانه‌ها، از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، همگام با جامعه، در مسیر تغییر قدم بردارند. تصادفات جاده‌ای تقدیر نیست، بلکه محصول بی‌توجهی است و قطعا رسانه‌ها مسئول‌اند که به این بی‌توجهی را پایان دهند.

معمولاً پویش‌های اجتماعی موفق، از ترکیبی از رسانه‌های سنتی (تلویزیون، رادیو، بیلبورد) و رسانه‌های دیجیتال (شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها، اینفلوئنسرها) بهره می‌برند. در مورد «نه به تصادف»، ویدئوهای کوتاه احساسی، اینفوگرافیک‌های آموزشی و داستان‌های واقعی از بازماندگان تصادفات در شبکه‌های اجتماعی بسیار تأثیرگذار خواهند بود. همچنین همکاری با پلتفرم‌های حمل‌ونقل و تاکسی‌های اینترنتی برای نمایش پیام‌های هشداردهنده می‌تواند مفید باشد.

چه عواملی باعث موفقیت یا شکست این پویش در جلب توجه عمومی می‌شود؟

موفقیت یک پویش اجتماعی در جلب توجه عمومی به عوامل متعددی بستگی دارد که هر یک می‌توانند میزان اثرگذاری و پایداری آن را تعیین کنند. نخستین و مهم‌ترین عامل، قدرت روایتگری و برانگیختن احساسات است؛ پویش‌هایی که از داستان‌های تأثیرگذار، تجربه‌های شخصی و تصاویر ملموس بهره می‌برند، توان بیشتری در ایجاد همدلی و ماندگاری در ذهن مخاطبان دارند.

در کنار آن، گستردگی دسترسی و تکرار پیام از طریق کانال‌های متنوع ارتباطی، اعم از رسانه‌های سنتی، شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات محیطی و حتی کمپین‌های محلی، می‌تواند دامنه تأثیرگذاری را افزایش دهد و پیام را به بخش‌های مختلف جامعه برساند. همچنین حمایت چهره‌های شناخته‌شده، اعم از اینفلوئنسرها، نخبگان و افراد مورد اعتماد جامعه، موجب افزایش اعتبار و پذیرش عمومی یک پویش خواهد شد، زیرا پیام‌هایی که از زبان چهره‌های محبوب بیان شوند، تأثیرگذاری بیشتری دارند.
با این حال هیچ پویشی بدون پشتوانه اجرایی و حمایت قانونی نمی‌تواند تغییرات پایدار ایجاد کند. اگر یک پویش صرفاً به اطلاع‌رسانی محدود شود، اما در سطح سیاست‌گذاری و اجرای قوانین بازتابی نداشته باشد، تأثیر آن مقطعی و زودگذر خواهد بود. هم‌افزایی میان آگاهی‌بخشی عمومی و اصلاحات ساختاری، همراه با نظارت و اجرای دقیق‌تر قوانین، می‌تواند پویش را از یک اقدام نمادین فراتر ببرد و به تغییرات پایدار در رفتار اجتماعی منجر شود.

برای مثال، استفاده از خودروهای بی‌کیفیت ساخت داخل و موانع ورود خودروهای استاندارد به بازار، از جمله عواملی هستند که تأثیر مستقیمی بر میزان تصادفات و ایمنی جاده‌ها دارند. خودروهای بی‌کیفیت معمولاً دارای نقص‌های فنی، استانداردهای پایین ایمنی، و سیستم‌های ناکارآمد در هنگام بروز تصادفات هستند که آسیب‌پذیری رانندگان و سرنشینان را افزایش می‌دهند. علاوه بر این، مشکلات مربوط به کیفیت ساخت و عدم رعایت استانداردهای جهانی منجر به خرابی‌های بیشتر در هنگام تصادف و حتی وقوع حوادث جاده‌ای جدی‌تر می‌شود.

از طرف دیگر، موانع واردات خودروهای استاندارد و ایمن باعث شده که مردم به ناچار از خودروهایی با استانداردهای پایین استفاده کنند. این وضعیت به بحران تصادفات جاده‌ای دامن زده، چون وجود خودروهای استاندارد و با تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای همچون ترمزهای پیشرفته، سیستم‌های ایمنی فعال و کیسه‌های هوا به طور چشمگیری میزان آسیب‌های ناشی از تصادفات را کاهش می‌دهد.

در نتیجه رسانه ها باید در این زمینه اطلاع رسانی کنند تا برای کاهش تصادفات و افزایش ایمنی جاده‌ها، اصلاح این دو مقوله یعنی ارتقای کیفیت خودروهای داخلی و تسهیل ورود خودروهای ایمن و استاندارد به بازار، مورد توجه قرار بگیرد. این امر نیازمند هم‌افزایی میان سیاست‌گذاران، تولیدکنندگان و نهادهای نظارتی است تا قوانین و استانداردهای ایمنی به‌طور جدی اجرا شود و زمینه برای استفاده از خودروهای باکیفیت فراهم شود.

به نظر من، موفقیت یک پویش زمانی تضمین می‌شود که علاوه بر ایجاد حساسیت عمومی، با پشتیبانی نهادهای اجرایی همراه باشد و از سطح یک حرکت تبلیغاتی فراتر رفته و به مطالبه‌ای اجتماعی تبدیل شود که قادر به ایجاد تحول در نگرش‌ها و رفتارهای جمعی باشد.