یادداشت؛

حضرت شاه‌چراغ (ع) و «مفهوم تمدنی اهل‌بیت»

نقش حضرت شاه‌چراغ (ع) و امام رضا (ع) در تقویت نرم‌افزار فرهنگی ایران شیعی، فقط به مناسک و عواطف مذهبی محدود نمی‌شود، بلکه آنان حامل «مفهوم تمدنی اهل‌بیت» در جغرافیای ایران بوده‌اند.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، زهرا سلمانی فعال رسانه در یادداشتی نوشت: درک جایگاه معنوی چهره‌هایی چون حضرت احمد بن موسی شاه‌چراغ (ع) و امام رضا (ع) در تاریخ معاصر ایران، نیازمند عبور از روایت‌های تاریخی تنها و ورود به لایه‌های تحلیلی جامعه‌شناسانه و فرهنگی است. حضور این دو شخصیت برتر تاریخ اسلام وجهان، بستر تحولی در ذائقه دینی، تعلق اجتماعی و هویت ملی ایرانیان شیعه فراهم آورد. امری که امروز در سیمای اعتقادی جامعه قابل‌مشاهده است.

حضرت شاه‌چراغ (ع) نه فقط به‌عنوان یک شخصیت مذهبی، بلکه به‌عنوان «نماد ولایت‌مداری» در ایران مطرح است. شخصیت او، نوعی از دین‌داری آمیخته بامحبت اهل‌بیت را نشان می‌دهد که نه سیاسی‌کاری صرف می‌کند، نه انزواطلبی صوفیانه. حرم او به‌تدریج به قطب فرهنگی تبدیل شد که در آن، معرفت‌ورزی، عزاداری و نمادهای تمدنی تشیع بومی‌شده در جنوب ایران معنا گرفت.

از سوی دیگر، امام رضا (ع) در شمال شرق ایران نه فقط امام رئوف، بلکه «معمار فرهنگی هویت ملی - مذهبی» بودند و مفهوم «رضوی بودن» فراتر از زیارت یا عاطفه فردی، به معنای نوعی از اجتماع با موضوعیت عقلانیت، حلم، گفتگو و مسئولیت‌پذیری در برابر جامعه تفسیر شده است.

جایگاه این دو شخصیت، به‌خصوص در حوزه بازتولید محبت اهل‌بیت، نیازمند نگاهی باز به مفهوم «ولایت فرهنگی» است.

 آنچه در حرم رضوی و شاه‌چراغ موج می‌زند، فقط تقدس مذهبی یا مراسم مذهبی نیست، بلکه بستری است برای آموزش سبک زندگی ولایی، نهضت‌های مذهبی و جریان‌های فرهنگی به‌نوعی از این دو کانون نورانی الهام گرفته‌اند.

می‌توان گفت نقش حضرت شاه‌چراغ (ع) و امام رضا (ع) در تقویت نرم‌افزار فرهنگی ایران شیعی، فقط به مناسک و عواطف مذهبی محدود نمی‌شود، بلکه آنان حامل «مفهوم تمدنی اهل‌بیت» در جغرافیای ایران بوده‌اند.

درک این نقش، مستلزم توجه به تأثیر آن دو شخصیت در تداوم هویت ایرانی - اسلامی در برابر موج‌های هویتی متعارض است؛ از هجمه‌های خلافت عباسی تا نوسازی‌های غرب‌گرایانه.

امروز اگر بخواهیم به معنای واقعی کلمه «تمدن نوین اسلامی» را در ایران پی‌ریزی کنیم، نمی‌توان از الگوهای رفتاری رضوی و شاه‌چراغ عبور کرد. امام رضا (ع) با سلوک عقلانی، گفتگو با ادیان، و کرامت‌ورزی، الگویی برای تعامل در جهان چندصدایی امروز ارائه می‌دهد. در سوی دیگر، حضرت شاه‌چراغ (ع) با شهادت مظلومانه‌اش در بستر یک هجرت سیاسی، تصویرگر هزینه وفاداری به ولایت است.

این الگوها، الهام‌بخش حرکت‌های فرهنگی و مقاومت نرم در برابر تلاش برای بی ریشه‌کردن جامعه از گذشته معنوی‌اش هستند. نقش این دو بزرگوار، در واقع نه فقط تقویت محبت که حفظ ریشه‌های فرهنگی در عصر بحران معناست؛ و همین، مهم‌ترین سرمایه نمادین ایران در جهان پرتلاطم امروز است.

توجه به این جایگاه‌ها، نیازمند بازنگری در نوع تبلیغ و آموزش دینی در ایران است. تبدیل «محبت اهل‌بیت» به «کنش اجتماعی» و نه فقط «احساس مذهبی»، مهم‌ترین درسی است که از امام رضا (ع) و حضرت شاه‌چراغ (ع) می‌توان گرفت. محبت اگر به کنش، عدالت، اخلاق و مسئولیت‌های ختم نمی‌شود، در همان رابطه اجتماعی زندگی می‌ماند.

نقش راهبردی این دو شخصیت، اکنون باید در قالب «پایگاه‌های مقاومت فرهنگی» بازخوانی شود. در دورانی که هجمه‌های رسانه‌ای، تضعیف هویت دینی و سردرگمی ارزشی جامعه را تهدید می‌کند، این حرم‌ها و شخصیت‌ها به‌عنوان محورهای تولید معنا، می‌توانند نسل امروز را به عمق معنویت متصل سازند. چنین بازتعریفی، نیاز به تلاش عالمانه و هنرمندانه در نهادهای دینی، فرهنگی، رسانه‌ای و آموزشی دارد تا آنچه قرن‌ها در ناخودآگاه جمعی ایرانیان نهادینه شده، به زبان روز بازتولید شود.

نکته مهم این است که مفهوم «محبت» در فرهنگ شیعه، یک رابطه صرفاً احساسی نیست. محبت به اهل‌بیت در فرهنگ ایرانی، حامل مفاهیمی چون تعهد، ایثار، و مسئولیت اجتماعی است. همین مؤلفه است که از محافل عزاداری، کلاس‌های تفسیر و هیئت‌های مردمی، یک شبکه معنایی گسترده در سراسر کشور ساخته است. این شبکه، برآمده از همان محوری است که امام رضا (ع) و حضرت شاه‌چراغ (ع) در تاریخ فرهنگی ایران بنیان نهادند.

در نهایت، اگر ایران توانسته است در میان امواج پرشتاب دگرگونی‌های جهانی، همچنان تکیه‌گاهی برای تشیع اصیل باقی بماند، یکی از اصلی‌ترین دلایل آن، حضور معنوی امام رضا (ع) در مشهد و حضرت شاه‌چراغ (ع) در شیراز است؛ دو محور تمدنی که نه‌تنها پیوند مردم با اهل‌بیت را حفظ کرده‌اند، بلکه ستون‌های هویتی ایران در عصر گسست‌های فرهنگی به شمار می‌آیند.

در پایان که ایران اسلامی، نه‌تنها میزبان پیکر دو نورانی است، بلکه حامل پیامی استراتژیک از سوی اهل‌بیت برای عصر مدرن است: محبت، اگر با عقلانیت و پیوند بخورید، می‌توانید تمدن‌سازی کنید.