یادداشت:

خلیج‌فارس و تعلق خاطر ایرانیان به این مفهوم

با نگاهی به تاریخ شکل‌گیری و پیدایش خلیج‌فارس درمیابیم که عمر و حیات این خلیج بر خلاف اکثر عوارض و مختصات جغرافیایی این محدوده، بسیار جوان و متعلق به دوره چهارم زمین‌شناسی است.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سبلان ما»، علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی در یادداشتی نوشت: خلیج‌فارس به‌عنوان یک مفهوم و مظهر فرهنگی و به‌مثابه یک عنصر هویتی برای ایرانیان، همواره عامل وفاق ملی بوده و از قضا در چند روز اخیر و در محافل و مجامع مختلف، مجدداً این فقره به صدر مباحث و مناظرات بازگشته است. اما جای این سؤال است که چرا ایرانیان تا این حد به این اسم، عرق و تعلق خاطر داشته و به آن حساسیت و واکنش نشان می‌دهند؟ درست آن‌سوی ایران، دریایی داریم که به واسطه انتساب و وابستگی به قوم «خزران»، خزر نامیده‌ایم و جالب است که ایرانیان به هیچ وجه خاطر خوشی نیز از آن قوم ندارند و حتی به واسطه مقابله با آنان، دیوار دربند قفقاز را ساختند. به طریق مشابه انتظار می‌رفت که به این نام نیز عکس‌العمل نشان داده شود و از واژگانی همچون دریای مازندران، طبرستان، قزوین و یا حتی کاسپین استفاده کنند؛ اما چرا این‌گونه نیست؟

با نگاهی به تاریخ شکل‌گیری و پیدایش خلیج‌فارس درمیابیم که عمر و حیات این خلیج بر خلاف اکثر عوارض و مختصات جغرافیایی این محدوده، بسیار جوان و متعلق به دوره چهارم زمین‌شناسی است و رشد تدریجی خلیج‌فارس و تبدیل‌شدن از یک رود به یک دریا، در حافظه تاریخی و قوه ذاکره پیشینیان ما (بشر هوشمند) ثبت شده است و به تعبیری ایرانیان گهواره این خلیج را از کودکی تا به امروز جنبانده‌اند و در دامان ایران‌زمین، رشدیافته است. این خلیج در آغوش مادرش، مهدِ دریانوردی بشر و آغاز ملاقات ایران با جهان شده و به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سکوهای ارتباط ایران با غرب و شرق، مبادرت به صدور فرهنگ ایران و البته مسبب رشد و تعالی جامعه جهانی شده است.

ایران و خلیج‌فارس دو عنصر فرهنگی هستند که با تأثیروتأثر بر یکدیگر، منزلت یافتند و حتی این اعتبار متعالی را سخاوتمندانه به‌جانب جنوبی خلیج به‌عنوان بخشی دیگر از قلمرو فرهنگی خود اعطا نموده‌اند و صدالبته تنها میراث‌فرهنگی است که می‌تواند این گزاره را به واسطه علوم باستان‌شناسی و با تولید دانش متقن، بدون هیچ تحریف و با کنار هم قراردادن آورده‌های فرهنگی اثبات و صحت‌سنجی کند و حجاب از رخ آن بردارد تا ارزش‌های خلیج‌فارس و متعلقاتش همچون بندر تاریخی سیراف و یا شهر تاریخی حریره در جزیره کیش، آن‌گونه که هستند به جهانیان معرفی شوند و پر واضح است که مراقبت و التفات به موضوع میراث‌فرهنگی در وجوه مختلف حاکمیتی در این باره، بیش‌ازپیش محسوس است.

 همچنین از کتیبه‌های داریوش در نقش‌رستم (حدود ۵۰۰ قبل از میلاد) که این آبراه را با عنوان “دریای پارس” یاد کرده‌اند، تا کتاب‌های المسالک و الممالک (قرن نهم میلادی) و مروج‌الذهب (قرن دهم میلادی) که به بحر فارس و خلیج‌فارس اشاره می‌کنند تا نقشه‌های جغرافیایی متعدد از دوره‌های مختلف تاریخی، کتاب جغرافیای استرابون یونانی، نقشه جهان‌نما اثر اورتلیوس و نقل‌قول‌هایی از مورخانی مانند آرنولد ویلسون که همگی بیان می‌کنند نام خلیج‌فارس دارای ریشه تاریخی عمیق بوده و در طول قرون متمادی به این آبراه اطلاق شده است، نمونه‌هایی از هزاران اسنادی است که به این نام رفیع اشاره دارد.

حال به طرق مختلف دریافتیم که خلیج‌فارس جزءلاینفک فرهنگ ایرانی است و تعابیر و واژگان منسوب به این مفهوم فرهنگی نیز، جملگی دلالت بر فارس بودن آن دارد، این موضوع می‌تواند بهترین شاخص برای تعیین جایگاه و ملاک تشخّص افراد تعیین شود. هرآن‌کس که از تعبیر خلیج‌فارس تمتع جوید، نشان از فرهیختگی، دانایی و عمق دانش و درک او از تجارب زیسته تاریخ و فرهنگ دارد و هرآن‌کس که تعبیری به‌غیراز خلیج‌فارس به کاربرد، همچون پستهٔ بی‌مغزی است که لب به سخن گشوده است.

مضاف بر آن، تغییر نام‌های جغرافیایی باسابقه تاریخی و کاربرد گسترده، مغایر با عرف جغرافیایی است، عرف بر این استوار است که نام‌ها بر اساس سابقه تاریخی و کاربرد رایج تعیین شوند و تغییر یک‌جانبه آن‌ها بدون اجماع بین‌المللی قابل‌قبول نیست. همچنین هیچ قانون یا معاهده بین‌المللی وجود ندارد که به کشورها اجازه دهد به طور یک‌جانبه نام‌های جغرافیایی باریشه تاریخی و کاربرد گسترده را تغییر دهند. تغییر نام نیازمند اجماع بین‌المللی و تغییر در قوانین و عرف‌های موجود است و سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی نیز، نام خلیج‌فارس را به‌عنوان نام رسمی این آبراه به رسمیت می‌شناسند. با عنایت به موارد فوق‌الذکر و جمیع جوانب، بی‌شک آن چیزی که تا ابد خواهد ماند، دریایی است که کهن نگاران نام آن را فارس نهاده و هر تأویل و تفسیر به‌غیراز آن، بی‌بنیاد و این خلیج همیشگی فارس است که همواره خون ایران در رگانش جازیست و جاویدان نیز خواهد ماند.

انتهای خبر/ ح