الحاق پارس آباد به منطقه‌ی آزاد ارس؛ خیزی بلند در جهت اقتصاد مقاومتی

اکنون که قانون و مقررات «مناطق آزاد تجاری- صنعتی» به تصویب دولت، مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده، مناسب است اطلاعات لازم از این مناطق که در صورت موفقیت نقش غیر قابل انکاری در جذب سرمایه و تکنولوژی، ایجاد اشتغال، کاهش واردات، افزایش صادرات،

به گزارش سبلانه به نقل از آران مغان؛ قبل از پرداختن به اصل مقاله لازم می‌دانم به‌طور اختصار اشاره‌ای به مفهوم، تاریخچه و اهداف «مناطق آزاد تجاری- صنعتی» داشته باشم.

مناطق آزاد مناطقی هستند که بنابر خصوصیات طبیعی خود (مانند قرارداشتن در شاهراه های تجاری، حوزه‌های ارتباطی- اقتصادی متراکم)، دارای قابلیت‌های بالقوه‌ی با اهمیتی می‌باشند. در این مناطق دخالت پاره‌ای از نهادهای رسمی سرزمین اصلی (عمدتا" گمرگ و نهادهای اقتصادی) به حداقل می‌رسد تا بتوان جذب سرمایه، اعم از سرمایه‌های بانکی، تجاری، توریستی یا صنعتی را به حداکثر ممکن رساند.

تجربه‌ی تاریخی نشان می‌دهد که این مناطق نخستین بار اغلب در کشورهایی نظیر هند و چین به‌وجود آمدند که دخالت نهادهای دولتی در کلیه‌ی عرصه‌های اجتماعی- اقتصادی سرزمین اصلی فراگیر بوده، یا دست کم شکل غالب داشته است. این دولت‌ها با ایجاد مناطق آزاد که همگی دروازه‌هایی دریایی به جهان خارج بودند، عمدتاً دو هدف را دنبال می‌کردند:

نخستین هدف آن بود که امکانی عملی به‌وجود آوردند تا به دور از قوانین دست و پاگیر بوروکراتیک، با سیستم‌های اقتصادی- اجتماعی دیگر مرتبط شوند، از دانش عملی آن سیستم‌ها بهره بگیرند و انتقال تکنولوژی و سرمایه را به آن منطقه و در نهایت به سرزمین اصلی منفرد مانده از بازارهای جهانی ممکن سازند.

دومین هدف آن بود که در منطقه‌ی آزاد یک «سیستم خرد» (یا میکروسیستم) ایجاد نمایند که هرچند ارتباط خود را با «سیستم کلان» (یا ماکروسیستم) ادامه می‌داد، اما دارای کارکرد درونی ویژه‌ای باشد.

این کارکرد اغلب نوعی پیوند (Hybric) میان الگوهای اجتماعی- اقتصادی سرزمین اصلی و الگوهای بیگانه بود. سیستم‌های خرد به این ترتیب می‌توانستند در تداوم خود نوعی آزمایشگاه بزرگ برای اصلاحات اجتماعی- اقتصادی‌ای باشند که اگر چه پیاده کردن آن‌ها در سرزمین اصلی ضروری به نظر می‌رسد، اما می توانستند به دلیل پی‌آمدهایشان برای سیستم کلان خطرناک باشند.

اصطلاح یا مفهوم مبادله‌ی آزاد و منطقه‌ی مبادله‌ی آزاد، مفهومی قدیمی است اما گفت‌وگو درباره‌ی شکل نوین آن تنها در چند دهه‌ی گذشته فراگیر شده است.

آن چه مهم است اینکه مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی ایران در مقایسه با اهداف تعیین ‌شده تاکنون به نتیجه‌ی اثرگذاری نرسیده‌اند، به‌طوری که خیل زیادی از سرمایه‌گذاران و تْجاری که از گذشته به امید فعالیت روزافزون به مناطق آزاد آمدند، اکنون یا مأیوس یا منتقد وضع موجودی هستند که در مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی می‌گذرد.

مشکلات زیرساختی هم‌چنان به قوت خویش باقی‌اند، برخی سیاست‌های تجاری و بازرگانی بدون در نظر گرفتن مقوله‌ی پدافند غیرعامل اتخاذ شده‌اند و رویه ثابتی را در مقایسه با گذشته نداشته‌اند. سیاست‌های یک بام و دو هوا در خصوص ورود کالاهای همراه مسافر از مناطق آزاد هم‌چنان باقی است.

توجیهات در مورد واردات که ناشی از عدم کارآیی مدیریت اقتصادی در مناطق آزاد است هم‌چنان ادامه دارد، فقط افراد توجیه‌کننده تغییر می‌کنند، آمارهای غیر واقعی کالاهای مرجوعی به جای ترانزیت، عدم رونق صادرات و به ویژه جذب سرمایه‌گذاری ایرانی و خارجی، مقوله‌ی ارزش کالا و نابسامانی در فاکتورهای ارائه شده، عدم وجود نگاه بیرونی از منظر رشد و توسعه‌ی مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی و عوامل گوناگون دیگر که هر کدام می‌توانند تعیین‌کننده باشند.

اگر به این گفته‌ی رییس‌‌جمهور محترم توجه کنیم که زیرساخت‌های کشور باید تا 5 سال آینده کامل شوند، مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی خارج از آن نیستند و باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا جذب سرمایه‌گذاری از طریق تکمیل زیرساخت‌ها چشم‌انداز روشنی را به بار می‌آورد. در غیر این صورت هزینه کردن برای تبلیغات، آمد و شدها، حق مأموریت‌های بی‌حاصل، افزایش اعضای هیأت مدیره از 3 نفر به 5 نفر و برگزاری همایش‌ها برای شناساندن و تبلیغات برای جذب سرمایه‌گذار و رونق مناطق آزاد و ویژه، هم‌چون این حدود 20 سال که از تأسیس مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی می‌گذرد، مشکلات جذب سرمایه‌گذار را هم‌چون گذشته حل نمی‌کند، حدود 20 سال از تأسیس مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی که مراحل قانونی آن از برنامه‌ی اول توسعه کشور در سال 1368 آغاز شد، می‌گذرد.

مشکلات جذب سرمایه‌گذار هم‌چنان وجود داشته و حل آن کمتر از مرحله‌ی حرف به عمل درآمده است.

اکنون که لایحه‌ی برنامه‌ی پنجم توسعه‌ی کشور که از سال 1389 باید سکان هدایت 5 سال آینده‌ی کشور را بر عهده بگیرد، مسئولین استان باید همتی کنند تا الحاق شهرستان
پارس‌آباد به منطقه‌ی آزاد به قوتِ بازوی حرکتی آن کشت و صنعت و دامپروری که پتانسیل قابلی است:

اول؛ ترویج فرهنگ و اندیشه‌ی کارآفرینی و سعی در بسط نظری و عملی آن در منطقه خواهد بود تا توسعه‌ی اقتصادی با رنگ و بوی جوانان و با مشارکت این نسل رقم خورد.

دوم؛ شناسایی استعدادهای جوان و ارتقاء توانمندی‌های این نسل می‌باشد تا برای ورود به عرصه‌ی کار و عمل دیگر هیچ بهانه‌ای نماند. کادرسازی اقتصادی و عملیاتی جوانان می‌تواند این هدف بزرگ را نهادمند و سازمان یافته سازد.

سوم؛ ارتباط مستمر با جوانان و فراهم سازی بستر حرمت و کرامت برای نسلی که آینده‌ی کشور به دست آنان خواهد بود تا خدای ناکرده چنین تصور نشود که جوانان و فهالان عرصه‌های جوانانه فقط برای روز و روزگار سختی مبارزه و رقابت‌اند، بلکه آن‌ها نیز در پیروزی سهم عمده‌ای دارند و باید برای عملیاتی کردن دستاوردهای این پیروزی در صحنه بمانند و به نسیان نروند.

ضرورت و اهمیت

مسئولین استانی حتماً واقف به این امر هستند که کشورهای در حال توسعه برای دستیابی به توسعه‌ی اقتصادی هر استانی، با کمبود‌ها و محدودیت‌های متعددی مواجه‌اند و در عین حال از برترین‌ها و امکاناتی نیز برخوردارند (تکیه بر ظرفیت‌های کشاورزی، تولیدات باغی و کشت و صنعت و دامپروری شهرستان). الحاق شهرستان پارس‌آباد به منطقه‌ی آزاد ابزاری است که به‌طور نسبی می‌تواند کمبودها را جبران و امکانات و برتری‌های بالقوه را در سطح ملی به توانایی بالفعل تبدیل کند و پلی بین اقتصاد داخلی و اقتصاد خارجی شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از گام‌های موثر در پیشرفت هر استانی را "صنعتی و مدرن شدن" کشاورزی و باغداری، ایجاد صنایع تبدیلی و ساختار سازی برای توزیع و بازرگانی می‌دانند که شتاب توسعه‌ی استان را مضاعف خواهد کرد. توجه به صنعت، برنامه‌ریزی برای استفاده از ظرفیت فراوان گردشگری استان، بهره¬مندی از مزیت قرار گرفتن استان در مسیر میلیون‌ها توریست مسلمان جهت  زیارت حرم امام هشتم (علیه السلام)، و تمرکز بر مسائل تحقیقاتی و پژوهشی کشاورزی از دیگر نکاتی است که رهبر انقلاب برای پیشرفت، توسعه‌ و حل مشکلات منطقه به مسئولان توصیه کردند.

به اعتقاد کارشناسان در بخش گردشگری، آنچه می‌تواند وابستگی اقتصادی به صنعت نفت را به حداقل برساند بهره‌گیری از صنعت گردشگری است که در عین حال که به صرف هزینه‌های کلان، نیازی ندارد به سرعت، اشتغالزا و درآمدزا است.

علی رغم تمام تحریم‌هایی که هر روز دامنه‌ی آن علیه ایران گسترده‌تر می‌شود، این حرکت استراتژیک را می‌توان فرصتی بکر در این میدان، تلقی کرد و با بِرند «گردشگری حلال» در بازارهای گردشگری جهان قدم گذاشت.

در چنین شرایطی که سایر کشورها درصدد جذب گردشگران کشورهای اسلامی برآمده‌اند مسئولان کشور با تکیه بر این منطقه به جهت مسیر مواصلاتی آذربایجان و کشور خود مختار نخجوان به سمت گمرک بیله‌سوار، زیارت حرم امام هشتم شیعیان و نیز استفاده از چشمه‌های آب‌گرم استان خواهند دید که چگونه به معرفی ظرفیت‌های گردشگری مذهبی، تاریخی، طبیعی (اکوتوریسم)، ورزشی، درمانی و غیره کشور به دنیا، حداقل این بخش از جمعیت میلیاردی جهان را به سمت ایران سوق دهند. جمعیتی که کمترین نگرانی از هجمه‌های فرهنگی را در داخل به دنبال خواهند داشت.

با پیشنهاد لغو روادید این خطه می‌تواند ایران را به عنوان مقصد سفرهای پاک در دنیا معرفی کند به‌طوری که مسلمانان با جمعیت یک میلیارد و 800 میلیون نفری در جهان می‌توانند از اصلی‌ترین مخاطبان کشورمان برای جذب گردشگر باشند. خبرگزاری فرانسه اخیراً در یادداشتی تأکید کرده است که «مسلمانان با جمعیتی بالا و قدرت خرید در حال شکوفایی به هدف اصلی صنعت گردشگری در جهان تبدیل شده‌اند و کشورها از استرالیا گرفته تا آلمان با عرضه‌ی خدمات اسلامی قصد دارند سهمی از درآمد این بخش را به خود اختصاص دهند.»

نباید فراموش کرد که تحرکات تبلیغاتی و جنگ رسانه‌ای غرب و محافل صهیونیستی علیه ایران همواره وجود دارد تا چهره‌ی نادرستی از ایران را به دنیا معرفی کنند اما آنچه تمام این نقشه‌های پرهزینه‌ی دشمنان را نقش بر آب می‌کند ورود گردشگران خارجی از طریق آذربایجان به ایران است تا امنیت را در ایران تجربه و با انتقال سینه به سینه‌ی آن در کشورهایشان، خلأ گردشگری ایران را پر کنند.

موضوعی که کارشناسان گردشگری کشور بارها بر آن تأکید داشته‌اند؛ «گردشگران خارجی تنها با 25 درصد حس امنیت پا به ایران می‌گذارند اما به هنگام خروج از ایران با 95 درصد امنیت خاطر به کشورشان باز می‌گردند.»

چشم‌اندازِ الحاقِ شهرستان به منطقه‌ی آزاد؛ خیزی بلند جهت اقتصاد مقاومتی

مقام معظم رهبری در سخنان خود بارها بر بحث «اقتصاد مقاومتی» در کشور تأکید فرموده‌اند. به گفته‌ی ایشان «کاهش وابستگی به صنعت نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است، این وابستگی، میراث شوم صد ساله‌ی ماست .»

توجه‌ی خاص مقام معظم رهبری به «اقتصاد مقاومتی» برای بهبود وضعیت یک استان نه تنها اهمیت بحث را گوشزد می‌کند بلکه مسئولیت سنگینی را بر دوش دست‌اندرکاران این حوزه در بخش دولتی و خصوصی می‌گذارد تا از این پس به‌جای هدف‌گذاری‌های بی‌نتیجه در انتخاب بازارهای اقتصادی و بازی‌های سیاسی در این بخش به دنبال تبلیغات موثر در داخل و خارج و تعریف مسیرهای هدفمند در استان اردبیل برای جذب سرمایه و تحول اقتصادی در استان‌های همجوار و شهرهای مختلف باشند.

مهیا کردن زیرساخت‌های مناطق آزاد برای توسعه‌ی سرمایه گذاری و رونق اقتصادی در این مناطق امری ضروری است و اگر الحاق یادشده تحقق یابد کشت و صنعت پارس‌آباد با جذب سرمایه‌های بانکی، تجاری، توریستی، صنعتی یا توجه مسئولین استان، خواهند دید تکیه بر چنین پتانسیلی خالی از لطف نبوده بلکه توانسته اصلاح قانون و سیاست‌های یک بام و دو هوا در خصوص ورود کالاهای همراه مسافر ضرورت پیدا می‌کند.

اقتصاد مقاومتی با تأکید مقام معظم رهبری به عنوان یک اولویت، یک خیز بلند برای تحولی جدی را می‌طلبد، تحولی که از سهولت در قوانین سرمایه گذاری و کاهش بوروکراسی‌های اداری در منطقه تا به‌کارگیری مدیرانی را که 100 درصد در جهت اجرای منویات مقام عظمای ولایت گام بر می‌دارند، در برمی‌گیرد.

جمهوری اسلامی ایران طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی از لحاظ جاذبه‌های طبیعی در رتبه‌ی پنجم و از نظر جاذبه‌های تاریخی در رتبه‌ی دهم کشورهای دنیا قرار دارد اما متأسفانه در بهره گیری از این منابع، سهم کمتر از یک درصد کل درآمدهای گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که طی 10 سال آینده صنعت گردشگری در رتبه‌ی نخست اقتصاد جهان قرار می‌گیرد و مسئولان استانی با برنامه‌ریزی‌های کارشناسی شده و همت در الحاق این شهرستان به منطقه‌ی آزاد از هم اکنون می‌توانند از این فرصت و ظرفیت به عنوان صنعت جایگزین نفت بهره‌های لازم را ببرند.

چشم‌اندازِ موقعیت ژئوپلتیک منطقه

همان‌طور که مْحرز می‌باشد شاخص توسعه در مرزها قابل قبول نیست، البته که باید نگاه چند وجهی به مرزها داشته باشیم چرا که امنیت مرزها مردم‌پایه است و مرزنشینان، مرزدار هم هستند.

این شهرستان از لحاظ ژئوپلتیک از اهمیت بالایی برخوردار است و جزء یکی از نقطه‌های حساس کشور به شمار می‌رود با اتصال به خط سراسری ریلی و افزودن آن به مناطق آزاد حرکتی استراتژیک است که پارس‌آباد مغان از این امکان محروم مانده و قصد باید این باشد که با الحاق آن، کسب و کار رونق ‌گیرد، از مواهب اقتصادی بهره‌مند ‌شوند که در نهایت منجر به ایجاد اشتغال، رفع محرومیت خواهد شد.

رویکردهای الحاق مناطق آزاد، سیاسی، امنیتی و استراتژیک می‌باشد در صورتی که از منظری دیگر رویکرد منطقه‌ی مغان تجاری، اقتصادی و معبر ورود گردشگری است که با شرایط امنیتی منطقه این کار امکان‌پذیر می‌باشد و ما می‌توانیم ضعیف‌ترین نقطه‌ در شمال کشور را به استراتژیک‌ترین نقطه‌ی قوت خود تبدیل کنیم. زیرا در سایر مناطق آزاد تجاری کشور تا حالا هیچ اتفاقی نیافتاده است بلکه به جای خدمت به مردم شکاف طبقاتی ایجاد کرده است.

با توجه به ویژگی‌های این منطقه و نیز درک اهمیت موضوع توسط مهندس ایرج بیگدلو، فرماندار شهرستان مرزی پارس‌آباد مغان و نیز همتِ مضاعفِ مسئولین استانی، مردم منطقه قول خواهند داد با تکیه بر اصل پدافند غیر عامل رویکرد کشور در قبال مناطق آزاد را مورد بازنگری قرار دهند زیرا تمامی مناطق آزاد در کشور با سواحل دریا ارتباط داشته اما این منطقه پلی است با کشور آذربایجان، خود مختار نخجوان و به نوعی با ادامه‌ی مسیر ترکیه معبری است در جهت انتقال فراورده‌های کشاورزی و تولیدات باغی و در نهایت صادرات برون مرزی می‌توانند باشند.

مردم شهرستان پارس‌آباد بسیار پرتلاش و زحمت‌کش هستند و پشت صحنه‌ی الحاق آن به منطقه‌ی آزاد چیزی جز مردم و درخواست آنها نیست زیرا مردم متعهد و ولایت‌مدار پارس‌آباد احساس می‌کنند تحقق این امر در رفع محرومیت به آنها کمک می‌کند. در نهایت تقریباً مناطق نوار ساحلی رودخانه‌ی ارس که با جمهوری آذربایجان حدود  ۱۰۰ کیلومتر مرز مشترک آبی و خاکی دارد و هم‌چنین در حدود ۱۵ کیلومتری ورودی منطقه آزاد تجاری- اقتصادی ارس می‌باشد که قطعاً از جمله این قابلیت‌ها و توانمندی‌های  شهرستان در جهت کاهش اتکا به اقتصاد تک محصولی(نفت)، منابع و ذخایر نفت، زمین‌های کشاورزی مستعد و منحصر به فرد، رودخانه پرآب ارس، شرکت‌های عظیم کشت و صنعت و دامپروری مغان و پارس (منابع تولیدی و آموزشی)، فرودگاه هواپیمای مسافربری، کارخانه‌های قند، لبنیات، چندین کارخانه پروسس میوه، باغات مدرن میوه به مساحت حدود ۳۰۰۰ هکتار، کارخانه پروسس بذر، کارخانه‌های پنبه پاک کنی، ده‌ها کارخانه ذرت خشک کنی، شبکه‌ی در حال اجرای پایاب سد بزرگ خداآفرین، مرکز فرستنده‌ی رادیویی، سد میل و مغان و دومین شبکه‌ی بزرگ و مجهز آبیاری و زهکشی کشور، فعالیت چندین واحد دانشگاهی و طرح‌های اقتصادی و صنعتی بزرگ، رشد صنعت گردشگری و در جهت اجرای منویات مقام عظمای ولایت «اقتصاد مقاومتی» برای مرکز استان مرتفع خواهد شد.

چشم‌انداز چنین اهداف و برنامه‌هایی در بازدید رییس جمهور از استان اردبیل به ویژه دشت مغان باعث خواهد شد رسایی نظام برنامه‌یزی، ‌عملیاتی شدن آمایش سرزمینی، تمرکزگرایی و نگاه چند بعدی به منطقه‌ی مغان به توسعه‌یافتگی چشمگیری دست یابد.

* محمدعلی میرزایی مقدم کارشناس ارشد برنامه­ ریزی( آسیب­های اجتماعی)