همراه با کلام الهی؛

سوره المزمل؛ دعوت پیامبر (ص) به عبادت شبانه

در سوره سوره المزمل دعوت پیامبر(ص) به عبادت شبانه و قرائت قرآن و شکیبایی برابر کافران و بحث از معاد آمده است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی  «سبلان ما»، سوره مُزَّمِّل هفتاد و سومین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۹ جای گرفته است. نام سوره از آیه اول گرفته شده که اشاره به پیامبر(ص) دارد و به معنای کسی است که لباس به خود پیچیده است.

 از جمله موضوعاتی که در این سوره مطرح شده، دعوت پیامبر(ص) به عبادت شبانه و قرائت قرآن و شکیبایی برابر کافران و بحث از معاد است. از آیات مشهور این سوره آیه چهارم است که به پیامبر(ص) دستور می‌دهد قرآن را به ترتیل قرائت کند. گفته شده ترتیل به معنای ادای صحیحِ کلمات و تأمل در معانی آیات است. 

در روایات آمده است کسی که سوره مزمل را در نماز عشاء یا در آخر شب قرائت کند، خداوند به او زندگی پاک می‌دهد و او را پاکیزه می‌میراند.

 

معرفی سوره

 

این سوره را مُزَّمِّل نامیده‌اند، چون خداوند در آیه اول آن، پیامبر(ص) را «مزمل» خوانده است.

مُزّمّل به معنای کسی است که لباس یا چیزی به خود می‌پیچد تا بخوابد یا مثلا سرما را از خود دور کند. گویا در برابر دعوتِ پیامبر(ص) به اسلام، مردم او را اذیت و آزار می‌کردند و آن حضرت برای دورکردن غم و اندوه، جامه‌ای به خود پیچیده بود تا لحظه‌ای استراحت کند.

همچنین گفته شده این لباس‌پیچیدن به خود به دلیل ترس از بار مسئولیتِ رسالت در اوایل بعثت بوده است.

 تفسیر نور از برخی نقل کرده که منظور جامه نبوّت است و یا این كه رسالت با گوشه‌گيرى و عزلت و انزوا سازگار نيست و یا این كه رسالت با استراحت سازگار نيست و بايد قيام كنى. 

 ابن عربی منظور از «مزمل» را کسی دانسته که با پوشش‌ها و لباس‌هایی بدنش را پوشانده است و منظور از برخاستن(قُم) را بیدار شدن از خواب غفلت و هجرت از بیابان و کویر نفس و قلب و عالَم طبیعت برای پیمودن سبیل الله دانسته است. 

 

محل و ترتیب نزول

سوره مزّمّل جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول سومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هفتاد و سومین سوره است و در جزء ۲۹ قرآن جای دارد.

 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره مزّمّل ۲۰ آیه، ۳۰۰ کلمه و ۸۵۳ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی، جزو سوره‌های مُفَصِّلات (دارای آیات کوتاه) است.

 

محتوا

 

بنابر تفسیر نمونه، محتوای سوره مزمل را می‌توان در پنج محور خلاصه كرد:

 

دعوت پیامبر(ص) به احیا(عبادت شبانه) و تلاوت قرآن و آمادگی برای پذیرش برنامه رسالت؛

دعوت او به شكیبایی، مقاومت و مدارا با مخالفان؛

بحث از معاد و فرستادن حضرت موسی به سوی فرعون و سركشی و سپس عذاب او؛

تخفیف درباره عبادت شبانه‌ای که در آیات ابتدایی سوره آمده بود؛

دعوت به تلاوت قرآن و خواندن نماز، دادن زکات، انفاق در راه خدا و استغفار.

نبو

محتوای سوره مزمل

آیات مشهور

«و رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً» (آیه ۴)

ترجمه: قرآن را شمرده شمرده بخوان.

 

 

«ترتیل» در اصل به معنای «تنظیم» و «ترتیب موزون» است و در اینجا به معنی خواندن آیات قرآن با تأنی و نظم لازم و ادای صحیح حروف، تبیین كلمات، تأمل در مفاهیم آیات و اندیشه در نتایج آن است.

 از امام علی(ع) نقل شده‌است: «كلمات قرآن را به طور كامل آشكار كن و آن را مثل شعر نخوان و جداجدا و پراكنده نكن. با تلاوت آن دل‌های خود را به فزع وادارید و هدفتان رسیدن به آخر سوره نباشد». از امام صادق(ع) نیز روایت شده‌است «ترتیل آن است كه در تلاوت قرآن هرگاه به آیات بهشت رسیدید از خداوند بهشت بخواهید و هرگاه به آیات جهنم رسیدید، به خداوند پناه ببرید». در روایتی دیگر از همان امام آمده‌است: «ترتیل آن است كه قرآن با صوتی زیبا خوانده شود».

 امام علی(ع) در فرازی از خطبه همام خواندن قرآن در دل شب با ترتیل را از خصوصیات با تقوایان برشمرده و در تشریح حالات پرهیزگاران در شبها می‌فرماید:«أَمَّا اللَّيْلُ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ، تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَها تَرْتِيلًا. يُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ»(پرهيزكاران) در شب همواره بر پا ايستاده‌اند، قرآن راشمرده و با تدبّر تلاوت مى‌كنند، با آن جان خويش را محزون مى‌سازند و داروى درد خود را از آن مى‌گيرند.

 

«وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا» (آیه ۱۰)

ترجمه: و بر آنچه (دشمنان)مى‌گويند صبر كن و به وجهى پسنديده از ايشان دورى جوى.

 

در آیه قبل پیامبر(ص) مأمور شده بود که خداوند متعال را در تمام کارهایش به عنوان وکیل برگزیند(فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا) واراده او را بر اراده خودش مقدم بدارد وجز او موثری در جهان هستی نبیند و لازمه این کار صبر در برابر آزار و استهزاء دشمنان و برخورد با حُسن خُلق و خیرخواهی در دعوت به حق و حداکثر تلاش برای پرهیز از مقابله به مثل با دشمنان است. 

در روایتی از امیرالمؤمنین (ع) خطاب قرآن به پیامبر (ص) را (وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا ) در ارتباط با منافقان دانسته و این که پیش ازنزول این آیه پیامبر در مجالس با آنان مهربانی می‌ورزید. 

 

آیه نماز شب

إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا (آیه ۶)

ترجمه: مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت‌تر است!

 

 

کلمه (ناشئه ) یا مصدر است به معناى نَشئه یعنی حدوث(پیدایش) و تکون (تحقق یافتن) و یا اسم فاعل از ماده نشئه که به موصوف خود اضافه شده(یعنی شب که آفریده شده و مخلوق است) و در هر صورت به معنای شب است ، و اگر حادثه بر شب اطلاق شده و آن را موجودی مخلوق و پدید آمده دانسته است زیرا مانند سایر مخلوقات موجودی مخلوق است.

 

وبعضى گفته اند: منظور از حادثه(ناشئه) شب همان نماز شب است و این که حادثه شب (أَشَدُّ وَطْئًا) شدیدترین قدم نهادن است کنایه از این است که این عمل بیش از هر عمل دیگر انسان را در صفاى نفس ثابت قدم‌ مى سازد، و بهتر از هر چیز نفس آدمى را از مکدّر شدن به سرگرمی‌های روز مصونیت می‌بخشد و منظور از «أَقْوَمُ قِيلًا» این است که نماز شب استوارترین و صائب‌ترین سخن است ، براى اینکه در نماز شب حضور قلب بیشتر و توجه به کلام دقیق‌تر است .

 

بعضى گفته‌اند: منظور از «أَشَدُّ وَطْئًا» مطابقت قلب با زبان است چرا که شب را خداوند مایه آرامش قرار داده و انسان در ظرف شب از گرفتاری‌ها و اشتغالات فارغ و منقطع است و به خویشتن می‌پردازد.

 

فضیلت و خواص

 

در فضیلت تلاوت سوره مزمل، از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس این سوره را دائما بخواند، خداوند سختی‌های دنیا و آخرت را از او برمی‌دارد و او پیامبر(ص) را در خواب خواهد دید. 

 همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است اگر کسی این سوره را در نماز عشاء یا در آخر شب قرائت کند، شب و روز و خود سوره، به نفع او گواهی می‌دهند و خداوند به او زندگی پاک می‌دهد و او را پاکیزه می‌میراند.